Jak flora bakteryjna jelit wpływa na mózg?

Czego dowiedzieliśmy się na temat flory bakteryjnej jelit w ostatnich latach? 

• Flora bakteryjna jelit jest kluczowym łącznikiem między przewodem pokarmowym a ośrodkowym układem nerwowym, dzięki czemu wpływa na rozwój i funkcjonowanie mózgu. 
• Kondycja mikrobioty jelitowej w okresie przedporodowym i poporodowym wydaje się być powiązana z ryzykiem zaburzeń psychiatrycznych w późniejszym okresie życia. 
• Mikrobiom przewodu pokarmowego odgrywa ważną rolę w reakcji organizmu na stres oraz rozwoju i przebiegu schorzeń neuropsychiatrycznych, w tym depresji, zaburzeń lękowych oraz zaburzeń funkcji poznawczych. 
• Przewlekły stres zaburza skład mikrobioty jelitowej oraz negatywnie wpływa na zdrowie przewodu pokarmowego. 
• Zdrowy mikrobiom jelitowy pełni ważną funkcję w regulacji metabolizmu serotoniny (neuroprzekaźnika potocznie nazywanego hormonem szczęścia). 

Z rozwojem jakich zaburzeń neuropsychiatrycznych została dotychczas powiązana mikrobiota jelitowa? 

• Depresja, 
• Zaburzenia lękowe,  
• Zaburzenia ze spektrum autyzmu,  
• Anoreksja,  
• Choroba Alzheimera, 
• Choroba Parkinsona,  
• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). 

Które czynniki wpływają na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelitowej? 

• Uwarunkowania genetyczne, 
• Stosowanie antybiotyków, 
• Przyjmowanie innych leków (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów pompy protonowej), 
• Przebyte infekcje, 
• Droga porodu, 
• Sposób karmienia w okresie niemowlęcym, 
• Sposób odżywiania, 
• Prebiotyki (błonnik pokarmowy, który sprzyja rozwojowi pożytecznych szczepów bakterii w przewodzie pokarmowym), 
• Probiotyki (żywe drobnoustroje, które stosowane w odpowiednich ilościach mogą korzystnie wpływać na zdrowie), 
• Przewlekły stres, 
• Siedzący tryb życia, 
• Czynniki geograficzne. 

Czym jest oś mózgowo-jelitowa? 

Pomiędzy mózgiem i jelitami zachodzi ścisła komunikacja dwukierunkowa, która nazywana jest osią mózgowo-jelitową. Oznacza to, że zarówno mózg wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego (co można zaobserwować u osób zestresowanych, u których często występują objawy jelitowe), jak i kondycja przewodu pokarmowego wpływa na pracę mózgu (zaburzenia psychiatryczne często współwystępują z chorobami przewodu pokarmowego). Jak się bowiem okazuje, mikroorganizmy jelitowe mają zdolność dwukierunkowej interakcji z ośrodkowym układem nerwowym poprzez liczne mechanizmy, które obejmują: 

• zmiany w składzie mikrobioty jelitowej, 
• stymulację układu odpornościowego,  
• ścieżki nerwowe (zwłaszcza nerw błędny), 
• metabolizm tryptofanu (ważnego prekursora serotoniny i melatoniny), 
• odpowiedź hormonalną jelit (regulacja głodu i sytości), 
• produkcję neurotransmiterów (m.in.: serotoniny, histaminy, GABA), 
• metabolity wytwarzane przez bakterie jelitowe (krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które mogą zostać wykorzystane jako źródło energii). 

Czy dieta może wywierać korzystny wpływ na zaburzenia psychiatryczne? 

Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań obserwacyjnych wskazują na istotny związek między zdrową dietą, charakteryzującą się wysokim spożyciem warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, nasion, pestek, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz dobrej jakości źródeł białka (zwłaszcza ryb i owoców morza), a zmniejszonym ryzykiem zaburzeń psychiatrycznych, takich jak depresja, a także choroba afektywna dwubiegunowa. Z kolei tzw. dieta zachodnia, szczególnie bogata w żywność o wysokim stopniu przetworzenia (m.in.: czerwone mięso, słodkie napoje, słodycze, słone przekąski, produkty typu fast food) wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń nastroju.  

Jak się zatem okazuje, przede wszystkim dieta obfitująca w błonnik pokarmowy pochodzący z warzyw, owoców, roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, orzechów, nasion, pestek (np. dieta śródziemnomorska) korzystnie wpływa na skład i zróżnicowanie mikrobioty jelitowej, dzięki czemu może zmniejszać prawdopodobieństwo pojawienia się depresji. Ponadto regularna konsumpcja mlecznych napojów fermentowanych (m.in.: jogurtu, kefiru, maślanki, mleka acidofilnego) oraz sfermentowanej żywności (np. kiszonych warzyw) może również modyfikować skład mikrobiomu przewodu pokarmowego i co za tym idzie – wpływać na funkcjonowanie jelit, a także zdrowie psychiczne. Jest zatem jasne, że dieta poprzez florę bakteryjną jelit może potencjalnie wpływać na kondycję mentalną człowieka, lecz dokładne mechanizmy, za pomocą których to się dzieje, nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione. 

Które składniki diety mogą działać ochronnie w zaburzeniach nastroju? 

• Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (mianowicie kwas eikozapentaenowy – EPA i dokozaheksaenowy – DHA),  

• Witamina B1, 
• Witamina B3, 
• Witamina B12, 
• Witamina D, 
• Kwas foliowy, 
• Cynk, 
• Polifenole (czyli związki bioaktywne naturalnie występujące w żywności, które cechują się właściwościami antyoksydacyjnymi i antyzapalnymi, np. resweratrol, czy kurkumina), 
• Błonnik pokarmowy (w szczególności fruktany i glukany zawarte w warzywach, owocach, roślinach strączkowych oraz gruboziarnistych produktach zbożowych), 
• Szczepy bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. 

Podsumowanie 

• Dwukierunkowa komunikacja między mózgiem i jelitami, określana fachowo osią mózgowo-jelitową odgrywa kluczową rolę w powiązaniu między sposobem odżywiania a zaburzeniami psychiatrycznymi. 
• Wyniki badań epidemiologicznych i interwencyjnych wykazały, że dieta ma wpływ na zdrowie psychiczne. 
• Wysokiej jakości dieta o charakterze przeciwzapalnym (np. śródziemnomorska) może pomóc regulować skład mikrobioty jelitowej, zmniejszać stres oraz stan zapalny w mózgu, co przełoży się na utrzymanie prawidłowych funkcji poznawczych przez całe życie.