Co na katar u dziecka? Sprawdź, jak się go pozbyć!

Katar u dziecka – co warto wiedzieć?

Nieżyt nosa, nazywany potocznie katarem, to zapalenie błony śluzowej nosa.

Objawia się on najczęściej: 

• obrzękiem i przekrwieniem błon śluzowych nosa,  
• wyciekiem wydzieliny z nosa,  
• kichaniem, 
• świądem. 

Często prowadzi także do utraty lub osłabienia węchu i smaku.  

Katar najczęściej jest niegroźny, jednak bardzo dokuczliwy – utrudnia jedzenie, oddychanie i zakłóca sen. Dzieci do 1. roku życia oddychają wyłącznie przez nos, a kanały nosowe są bardzo wąskie. Dlatego też taki nieżyt nosa u najmłodszych urasta do rangi problemu, a jednocześnie może być przyczyną groźnych powikłań.

Należą do nich:

• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie gardła, krtani i oskrzeli,
• zapalenie płuc. 

U dzieci poniżej 6. roku życia katar może występować średnio od 6 do 8 razy w ciągu roku. Jest to w dużej mierze związane z niedojrzałością układu odpornościowego u małych dzieci oraz inną budową układu oddechowego (wąskie, krótkie drogi oddechowe z łatwo przepuszczalną błoną śluzową). 

Katar u dziecka – przyczyny 

Najczęstszą przyczyną kataru u dzieci są wirusy (rhino- i adenowirusy). Rozprzestrzeniają się one drogą powietrzno-kropelkową, stąd tak łatwo „złapać” katar. Infekcja trwa zazwyczaj krótko (im młodsze dziecko, tym dłużej – od 7 do nawet 21 dni), a u dzieci w wieku żłobkowo-przedszkolnym może występować czasami nawet 2 razy w miesiącu. 

Katar w początkowej fazie ma postać wodnistej wydzieliny i często jest połączony z suchym kaszlem. Po ok. 3-5 dniach wydzielina staje się bardziej gęsta, przybiera postać wodnisto-śluzową, a kaszel staje się mokry. Tego typu infekcja ustępuje po 5-7 dniach u starszych dzieci oraz po 10-14 dniach u niemowląt i dzieci młodszych.

Czasami z kataru o podłożu wirusowym może rozwinąć się katar bakteryjny. Wydzielina zalegająca w drogach oddechowych stanowi dogodne warunki do rozwoju bakterii. Wwóczas staje się bardziej gęsta i przybiera żółtą lub żółto-zieloną barwę. Trudniej ją też usunąć i może prowadzić do rozwinięcia powikłań. Często towarzyszy jej gorączka. Tego typu katar wymaga konsultacji z lekarzem, jednak nie zawsze konieczne jest stosowanie antybiotyków. 

Jeśli katarowi towarzyszy gorączka, a dziecko ma mniej niż 3 miesiące, skonsultuj się z lekarzem. 

Jeśli Twoje dziecko ma często katar, zwróć uwagę na poniższe kwestie: 

• Jak często pojawiają się powikłania po katarze?  
• Czy często ma on ciężki przebieg? 
• Czy kończy się zapaleniem uszu? 
• Czy pojawia się w określonych porach roku?  
• Czy dziecko chrapie, chrząka, ma problemy z oddychaniem w nocy? 

Jeśli Twoje odpowiedzi są twierdzące, warto skonsultować się z lekarzem.

Przyczyn takiego stanu można szukać w:

• problemach laryngologicznych (np. przerost lub zwłóknienie trzeciego migdała, krzywa przegroda nosowa),
• alergiach,
• polekowych nieżytach nosa,
• urazach,
• zaburzeniach odporności,
• zmianach hormonalnych,
• wadach wrodzonych. 

Katar alergiczny u dziecka

Niekiedy katar nie znika po przysłowiowych 7 dniach, ale utrzymuje się o wiele dłużej. Możemy wówczas mówić o katarze przewlekłym. Może on mieć podłoże alergiczne.

Mogą świadczyć o tym takie objawy jak:

• zaczerwienienie oczu,
• napadowe kichanie,
• świąd,
• suchy kaszel.

Katar alergiczny występuje sezonowo (alergia na drzewa, trawy i chwasty) lub całorocznie (alergia na roztocza i zwierzęta domowe). Cierpi na niego ok. 20% dzieci w Polsce. Leczy się go farmakologicznie, dlatego należy go konsultować z lekarzem. 

Inne rodzaje kataru

Istnieje także grupa katarów określana mianem niealergicznego, nieinfekcyjnego nieżytu nosa. Katar nie jest wówczas związany ani z przeziębieniem, ani z alergią. Może towarzyszyć ekspozycji na czynniki drażniące, np. dym, pojawić się po lekach lub wskutek zmian hormonalnych.

Zapalenie błony śluzowej może objąć również zatoki.

Charakterystyczne dla kataru zatokowego są:

• zielona, ropna wydzielina z nosa (jest najbardziej obfita rano), 
• bóle głowy, które towarzyszą dziecku od wieku przedszkolnego,   
• pojawiający się w nocy kaszel. 

Szczególną sytuacją, która również objawia się katarem, jest ciało obce w nosie. Może świadczyć o niej wydzielina wypływająca tylko z jednej dziurki nosa. Ma ona brzydki zapach i nie poddaje się leczeniu lub szybko nawraca. Niemowlęta i dzieci w wieku żłobkowym często wkładają sobie do nosa różne, małe przedmioty, np. kawałki jedzenia, kulki, klocki i inne elementy zabawek. 

Jeśli zaobserwujesz u dziecka wymienione objawy, ale nie widzisz w nosie dziecka żadnego ciała obcego, zwróć się o pomoc do lekarza. Przedni odcinek nosa może ocenić pediatra czy lekarz rodzinny, jednak głębiej w nozdrza zagląda już otolaryngolog. 

Domowe sposoby na katar u dziecka

Istnieje wiele domowych sposobów na katar u dzieci. Łagodzą one przebieg infekcji i często zapobiegają powikłaniom bakteryjnym. 

Higiena nosa a katar u dziecka 

Higiena nosa ma istotne znaczenie w pozbywaniu się zalegającej wydzieliny i udrożnieniu dróg oddechowych, co ułatwia oddychanie. W tym celu możesz sięgnąć po roztwory izotoniczne i hipertoniczne w postaci sprayów czy ampułek. Małe dziecko nie potrafi samodzielnie i efektywnie wydmuchać nosa i usunąć zalegającej wydzieliny. Aby pomóc mu w udrożnieniu nosa, skorzystaj z aspiratora, który szybko i wygodnie usunie wydzielinę. Możesz wybierać pomiędzy aspiratorem ustnym, elektrycznym i podłączanym do odkurzacza. Od 1. roku życia możesz też uczyć dziecko efektywnego wydmuchiwania nosa. 3-letnie dziecko potrafi już zrobić to samodzielnie. 

O higienę nosa zadbaj przed jedzeniem i snem (szczególnie u niemowląt), a także przed inhalacją lub podaniem leków obkurczających śluzówkę nosa. 

Na co zwrócić uwagę przy wyborze preparatu do oczyszczania nosa? 

• Na konserwanty – najlepszym wyborem będą te produkty, które ich nie posiadają. Najczęściej stosowanym konserwantem jest chlorek benzalkoniowy. Stosowany przez dłuższy czas może powodować przesuszenie błony śluzowej, a nawet kontaktowe zapalenie skóry. 
• Na skład – oprócz zwykłych roztworów soli istnieją na rynku wody morskie lub wody pochodzące z term, które zawierają np. antyalergiczny mangan lub przeciwbakteryjną miedź. 
• Na aplikator – dotyczy to preparatów w postaci sprayów. Można tutaj rozróżnić preparaty jednodawkowe oraz takie, które mają tzw. ciągły strumień. Te pierwsze są bardziej odpowiednie dla dzieci. Ciągły strumień dobrze penetruje nos, ale u dzieci może podrażniać delikatną błonę śluzową. Pewien kompromis stanowi aplikator z systemem mikrodyfuzji, który nie podrażni błony śluzowej nosa, a jednocześnie zapewnia odpowiedni drenaż wydzieliny. 
• Na wiek dziecka – część preparatów może być stosowana od 1. dnia życia, inne mają określoną dolną granicę wieku. 
• Na stężenie roztworu – roztwory dzielą się na izotoniczne i hipertoniczne. 

Roztwory hipotoniczne, izotoniczne i hipertoniczne – czym się od siebie różnią?

Aby zrozumieć, jak działają poszczególne roztwory, warto przypomnieć sobie uniwersalne prawo fizyczne dotyczące wody. W przypadku dwóch roztworów o różnym stężeniu woda przemieszcza się w kierunku tego o wyższym stężeniu do momentu, aż w obu roztworach nastąpi ich wyrównanie. Stąd pojęcia roztworów hipo-, izo- i hipertonicznych. 

Roztwór izotoniczny to taki, który ma identyczne stężenie z roztworem, z którym go porównujemy. Takie płyny występują pod postacią izotonicznych kropli do nosa, do oczu czy izotonicznego roztworu chlorku sodu do iniekcji. Są więc izotoniczne w stosunku do łez czy płynów międzykomórkowych. 

Dzięki tej właściwości nadają się do: 

• przepłukiwania i przemywania, np. nosa, oczu, ran; 
• irygacji nosa – oczyszczanie nosa; 
• do nebulizacji – jako nawilżenie i oczyszczenie dróg oddechowych. 

Roztwory hipertoniczne to takie, które mają wyższe stężenie niż płyny fizjologiczne, a woda przemieszcza się w ich kierunku. Takimi roztworami możesz udrożnić nos. Po podaniu do nosa woda napływa do jamy nosowej, rozrzedzając zalegającą wydzielinę, co ułatwia jej usunięcie. Roztwory te można stosować także w inhalacjach, co rozrzedza wydzielinę w oskrzelach i ułatwia odkrztuszanie (tego typu nebulizacje przeprowadza się rano lub w południe ze względu na nasilony odruch kaszlu). 

Pamiętaj, że długotrwale stosowane roztwory hipertoniczne mogą powodować przesuszać błony śluzowe!

Roztwory hipotoniczne to te, które mają niższe stężenie od płynów fizjologicznych. Tego typu roztwory znalazły zastosowanie w preparatach nawadniających (np. do stosowania podczas biegunki lub wymiotów) czy preparatach dla sportowców. 

Inhalacja, nebulizacja i aromaterapia a katar u dziecka

Wiele osób myli inhalację z nebulizacją, tymczasem inhalacja jest szerszym pojęciem i dotyczy wszystkich zabiegów dotyczących wdychania pary. Jednym z rodzajów inhalacji jest nebulizacja, w której za pomocą sprężonego powietrza roztwór wodny zostaje przekształcony w aerozol. W tym celu używa się inhalatora – ultradźwiękowego, pneumatycznego lub mebranowo-siateczkowego (MESH). Można w nich używać roztwory izotoniczne lub hipertoniczne, z dodatkiem kwasu hialuronowego (w katarze, ale nie nadaje się do stosowania w niektórych nebulizatorach) lub leki wykrztuśne, rozszerzające oskrzela, przeciwzapalne czy antybiotyki (np. w kaszlu, zapaleniu oskrzeli lub płuc, astmie).  

Nie przeprowadzaj nebulizacji olejkami eterycznymi! Nebulizator rozbija cząsteczki na mniejsze i umożliwia ich przenikanie do dalszej części dróg oddechowych, co może powodować skurcz oskrzeli. 

Najprostszym sposobem na inhalacje jest inhalacja gorącą wodą z solą i wdychanie oparów. Jednak w przypadku dzieci, szczególnie tych małych, jest ona bardzo niewygodna. Najlepiej jest więc stosować nebulizacje.

Możesz je przeprowadzać przy użyciu: 

• roztworów izotonicznych (0,9% roztwór chlorku sodu), które nawilżają i oczyszczają drogi oddechowe, ułatwiają usuwanie gęstej wydzieliny przez jej rozrzedzenie i mogą być stosowane nawet u niemowląt; 
• roztworów hipertonicznych (najczęściej 3% roztwór chlorku sodu) – stosowane są głównie w celu upłynnienia zalegającej wydzieliny; działają obkurczająco i nie powinny być stosowane bezpośrednio przed snem (najlepiej 4 godziny przed); 
• roztwory z kwasem hialuronowym, który dodatkowo nawilża błony śluzowe i utrzymuje ten efekt dłużej. 

Dodatkowym wsparciem w walce z katarem i przeziębieniem u starszych dzieci jest aromaterapia za pomocą olejków eterycznych. Stosowanie większości z nich jest jednak przeciwwskazane u niemowląt, gdyż mogą wywoływać skurcz oskrzeli i prowadzić do duszności. Dopuszcza się stosowanie olejków niskomentolowych (najlepiej po konsultacji z lekarzem) w postaci naparu ustawionego w odpowiedniej odległości od łóżeczka lub dodanie kilku kropel do nawilżacza powietrza.

Do najpopularniejszych olejków niskomentolowych należą:

• pichtowy,
• sosnowy,
• eukaliptusowy,
• tymiankowy. 

Pamiętaj, że olejki eteryczne nie nadają się do aplikowania bezpośrednio na skórę dziecka, ponieważ mogą powodować poparzenia! 

Innym domowym sposobem aromaterapii jest inhalacja majerankowa z naparu z majeranku, który ustawiamy w pokoju dziecka. Możesz sięgnąć także po maść majerankową. Posmaruj nią pod noskiem dziecka, a nie w środku nosa.

Dobrym wyborem są też aromatyczne plastry do przyklejenia na piżamkę lub łóżeczko, tak aby były one poza zasięgiem dziecka.

Górne partie pleców i klatkę piersiową dziecka możesz także posmarować maścią rozgrzewającą z olejkami aromatycznymi. Większość dostępnych maści może być stosowana po ukończeniu 3. roku życia. 

Babcinym sposobem na katar jest też rozgniecenie ząbków czosnku i położenie ich w pobliżu dziecięcego łóżeczka. Dzięki temu uwalnia się allicyna, która jest odpowiedzialna za charakterystyczny zapach czosnku. Jest to związek o silnych właściwościach przeciwwirusowych i przeciwbakteryjnych, a więc naturalny antybiotyk.

Nawadnianie a katar u dziecka 

Podczas kataru dbaj również o odpowiednie nawodnienie, ponieważ organizm w walce z infekcją lub przeziębieniem zużywa więcej wody niż zwykle. Dodatkowo infekcjom towarzyszy stan podgorączkowy lub gorączka, przez co dziecko jest bardziej narażone na odwodnienie. Niedobór wody może nasilić objawy przeziębienia i kaszel. Woda rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie. Najlepiej podawać dziecku wodę niegazowaną, a niemowlęta do 6. miesiąca życia karmić na żądanie.

Dieta i budowanie odporności a katar u dziecka 

Dieta malucha powinna być przede wszystkim lekkostrawna i zawierać dużą ilość warzyw i owoców. Warto włączyć do niej produkty bogate w witaminę C, ograniczyć spożycie produktów zawierających duże ilości cukru oraz mleko krowie i banany. Cukier stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii i grzybów, a mleko krowie i banany zwiększają wydzielanie śluzu. W trakcie infekcji wprowadź do jadłospisu dziecka kaszę jaglaną. Dzięki zawartości witamin B1, B2, B6, żelaza i miedzi poprawi ona odporność i zmniejszy stan zapalny błon śluzowych.

Na to, jak dziecko przechodzi choroby, wpływa również sposób karmienia. Maluszki karmione piersią otrzymują wraz z mlekiem matki przeciwciała, dzięki którym łagodniej przechodzą infekcje. Dlatego między innymi zaleca się jak najdłuższe karmienie niemowląt. W okresie zwiększonej podatności na infekcje możesz dodatkowo wprowadzić suplementację witaminą C (u niemowląt po konsultacji z pediatrą). 

Prawidłowe ułożenie podczas snu a katar u dziecka

Zadbaj o prawidłowe ułożenie dziecka podczas snu, tak aby głowa była wyżej niż klatka piersiowa. Dzięki temu nadmiar wydzieliny będzie spływał, a nie zatykał nos. Najprostszy sposób to włożenie złożonego kocyka pod materac, specjalnej poduszki-klina albo podłożenie twardego przedmiotu pod nogi łóżeczka, by je unieść. Nie podkładaj natomiast poduszki pod główkę małego dziecka, gdyż wymusza to nienaturalną pozycję i jest męczące dla kręgosłupa.

Kiedy dziecko nie śpi, jak najczęściej pionizuj maluszka, szczególnie jeśli nie potrafi on samodzielnie siadać albo kłaść się na brzuszku. Wówczas wydzielina z nosa wypłynie sama. 

Odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniu a katar u dziecka

Szczególnie w okresie grzewczym zwróć uwagę na warunki w pomieszczeniu, w którym przebywa dziecko.

Ważne są trzy parametry: 

• odpowiednia temperatura – prawidłowa wynosi 20-22°C; 
• odpowiednia wilgotność – prawidłowa wynosi 40-60%; 
• poziom zanieczyszczeń. 

Jeśli pozwalają na to warunki zewnętrzne, często wietrz pomieszczenie, reguluj temperaturę (nie wolno przegrzewać pomieszczeń) i dbaj o odpowiednią wilgotność (np. kładąc mokrą pieluszkę na kaloryferze). Pomóc może również urządzenie 3w1 – oczyszczacz-nawilżacz-jonizator. 

Ruch na świeżym powietrzu a katar u dziecka

Jeśli dziecko nie gorączkuje, jak najwięcej przebywaj z nim na świeżym powietrzu. Dzieci, które są aktywne, poprzez ruch także wzmacniają swoją odporność. Dodatkowo chłodne, wilgotne powietrze obkurcza śluzówkę i ułatwia oddychanie. 

Jak szybko wyleczyć katar u dziecka – jakie leki podać?

Na rynku aptecznym istnieje wiele preparatów bez recepty, które obkurczają śluzówkę nosa i ułatwiają oddychanie. Są to krople lub aerozole zawierające ksylometazolinę, oksymetazolinę lub nafazolinę.  Podawaj je dziecku przez 3-5 dni (maksymalnie 7) w stężeniach dostosowanych do jego wieku, zgodnie z poniższą tabelką. Zbyt długie stosowanie tego typu leków może powodować polekowe zapalenie błony śluzowej nosa (tzw. efekt z odbicia, czyli po polekowym zwężeniu naczyń, ich rozszerzenie). Zmniejszają one blokadę i wyciek z nosa od 3 do 10 godzin. Najlepiej tolerowana jest oksymetazolina, która w najniższych stężeniach i według wskazań producentów może być stosowana już u noworodków. Ze względu na liczne działania niepożądane należy jednak skonsultować jej podanie z pediatrą. 

Jak każdy lek, substancje te mają działania niepożądane. Zachowaj zatem szczególną ostrożność w trakcie ich podawania, szczególnie u noworodków, niemowląt i małych dzieci.

Zwróć również uwagę na sposób podania oraz pozycję dozownika w trakcie aplikacji, ponieważ wpływa na wchłanianie leku. Wiele preparatów dla niemowląt ma zaawansowany system aplikacji – tzw. system skaczącej kropli. Istotne jest, aby butelka z kroplomierzem była odwrócona do góry dnem (w innej pozycji kropla nie uwalnia się), a jedna kropla (jedna dawka) jest równoznaczna z jednym przyciśnięciem dozownika. 

Leki do doraźnego stosowania nie leczą przyczyn infekcji. Chociaż są dostępne bez recepty, przestrzegaj ich czasu stosowania i dawkowania. 

W przypadku kataru alergicznego u dziecka konieczne może być włączenie leków przeciwalergicznych, w tym sterydów donosowych. Po sterydy często sięgają również pacjenci zmagający się z katarem zatokowym. Preparatów tego typu nie stosujemy jednak na własną rękę. Powinien przepisać je lekarz.

Powiedzenie „katar leczony trwa siedem dni, a nieleczony – tydzień” nie sprawdza się w przypadku dzieci. Można powiedzieć, że katar u dorosłych i dzieci to dwie różne dolegliwości. U dzieci występuje on dłużej i jest bardziej dokuczliwy, a szczególnie w przypadku niemowląt wzbudza duży niepokój wśród rodziców. Pamiętaj jednak, że w ten sposób organizm dziecka uczy się walczyć z infekcjami, a układ odpornościowy dopiero sie kształtuje.

Powyższe metody łagodzące katar mogą poprawić jakość życia zarówno dzieci, jak i ich opiekunów. Jeśli jednak stan zdrowia dziecka niepokoi Cię, skonsultuj się z lekarzem. W przypadku małych dzieci nawet lekki katar może być groźny i szybko przekształcić się w zapalenie zatok, ucha, gardła, krtani czy oskrzeli. U starszych dzieci z wizytą lekarską można poczekać kilka dni, jeśli katar jest wodnisty, nie powoduje gorączki czy silnych napadów kaszlu, a domowe metody są wystarczające.

Przeczytaj również:
Zapalenie ucha u dziecka – jakie są jego objawy
Jak nauczyć dziecko wydmuchiwać nosek?