Katatymia jako objaw zaburzeń psychicznych

Katatymia definiowana jest jako zaburzenie psychiczne polegające na fałszywej ocenie rzeczywistości oraz życzeniowym przekształcaniu przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych (oczekiwań, nadziei, obaw) [1]. Może występować jako izolowane zaburzenie psychiczne lub stanowić objaw poważniejszych schorzeń, takich jak nerwica natręctw, psychoza reaktywna, schizofrenia lub choroba afektywna dwubiegunowa.  

Myślenie katatymiczne jest zjawiskiem często spotykanym u dzieci do 7. roku życia. Stanowi wówczas normalny i naturalny etap rozwoju, który nie powinien być uznawany za chorobę.

Osoby z katatymią żyją we własnym świecie. Pod wpływem emocji utwierdzają się w swoich przekonaniach i zaczynają uważać je za obiektywną prawdę. Poszczególne zdarzenia widzą takimi, jakimi chcą je widzieć, a nie takimi jakimi są naprawdę. Nie przyjmują do wiadomości, że coś funkcjonuje inaczej niż im się wydaje. Nie docierają do nich fakty, logiczne argumenty i racjonalne przesłanki, zaprzeczające prawdziwości ich obrazu rzeczywistości. Katatymicy nie uznają cudzych racji. Bezgranicznie wierzą w autentyczność swoich ocen i przekonań oraz nie potrafią odnieść się do nich krytycznie. Nie dają się przekonać o błędności swoich sądów i nie zamierzają ich zmieniać. Katatymia może stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia lub życia chorego i jego otoczenia, zwłaszcza gdy prowadzi do uzasadnienia krzywdzenia innych lub popełnienia przestępstwa.  

Wśród przykładów katatymii wymienia się: 

• przekonanie pacjentów w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej o szybkim powrocie do zdrowia mimo braku realnych szans na wyleczenie; 
• bezkrytyczna wiara osób należących do sekty w prawdziwość twierdzeń głoszonych przez ich guru; 
• wiara w zabobony, które nie mają żadnego racjonalnego wytłumaczenia w rzeczywistości; 
• wiara we własny sukces, pomimo dowodów porażki. 

Katatymia – przyczyny 

Katatymia może stanowić mechanizm obronny, mający na celu pomoc w radzeniu sobie z trudnymi emocjami lub bolesnym wydarzeniem. Czasem rozwija się w konsekwencji tego, że człowiek wyrabia sobie zdanie na dany temat, które następnie wielokrotnie powtarza i utrwala jako jedyne słuszne. Katatymik zaczyna wówczas postrzegać świat przez pryzmat własnych emocji i przestaje uznawać punkt widzenia innych osób. Nie docierają do niego fakty i logiczne argumenty. Postępuje w sposób sprzeczny z rzeczywistością.  

Katatymia – leczenie 

Katatymia jest poważnym zaburzeniem, które wymaga kontaktu z lekarzem. Decyzje podejmowane pod wpływem irracjonalnych oraz bezkrytycznych przekonań w negatywny sposób wpływają na życie chorego i jego bliskich. Sposób leczenia katatymii zależy od jej zaawansowania i okoliczności występowania objawów. W ramach leczenia stosuje się psychoterapię i farmakoterapię. Terapia może odbywać się ambulatoryjnie lub w szpitalu. Im szybsza diagnoza problemu i rozpoczęcie leczenia, tym lepsze rokowanie i mniejsze konsekwencje dla chorego.  

Myślenie życzeniowe 

Myślenie życzeniowe to wyobrażanie sobie różnych sytuacji i wiara w to, że będą one miały miejsce. Występuje powszechnie, choć w różnym stopniu i nasileniu. Pozytywne myślenie i fantazjowanie o sukcesie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia psychicznego oraz nie wymagają interwencji medycznej. Osoby przejawiające myślenie życzeniowe wyobrażają sobie siebie w różnych sytuacjach oraz wierzą w to, czego pragną i wytrwale do tego dążą. Przeważnie ich życzenia są realne i możliwe do spełnienia. Potrafią zachować krytyczną ocenę rzeczywistości i przyjąć argumenty o błędności swoich przekonań. W razie konieczności pod wpływem racjonalnych argumentów weryfikują swoje poglądy i osądy.  

W przeciwieństwie do katatymii, myślenie życzeniowe może w pozytywny sposób wpływać na postępowanie człowieka, bowiem głęboka wiara w sukces zachęca do doskonalenia się oraz skutecznie wzmacnia motywację do działania.  

Należy jednak być czujnym i zachować ostrożność, gdyż granica pomiędzy myśleniem życzeniowym a katatymią jest bardzo cienka. Częste uciekanie do świata fantazji może przyczynić się do utraty zdolności krytycznej oceny i uniemożliwić odróżnienie życia realnego od wyobrażonego.  

Przykładem myślenia życzeniowego może być wiara we własny sukces uwzględniająca konstruktywną krytykę i możliwość poniesienia porażki. 

W większości przypadków pozytywne nastawienie pomaga i skutecznie napędza do działania. Zdarza się jednak, że przybiera formę nadmiernego i nieuzasadnionego optymizmu, który zniekształca rzeczywistość i utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jeśli zauważymy, że bliska nam osoba nie jest w stanie odróżnić iluzji od prawdy, to powinniśmy możliwie szybko namówić ją do kontaktu ze specjalistą, gdyż w leczeniu katatymii najważniejsze jest jak najwcześniejsze dostrzeżenie problemu.

Przeczytaj również:
Osobowość dyssocjalna – przyczyny, objawy i leczenie