Ksenofobia. Skąd bierze się lęk przed cudzoziemcami?

Ksenofobia – co to jest? 

Ksenofobia to rodzaj uprzedzenia, którego przejawem jest dyskryminacja osób innej narodowości, należących do mniejszości, czy pochodzących z odmiennego kręgu kulturowego. Jest to także strach i niechęć do tego, co obce, nieznane i niezrozumiałe.  

Ksenofobia rozwija się według pewnego schematu.  

Określamy w nim następujące poziomy: 

1. Niepokój i postawa wzmożonej ostrożności w stosunku do przedstawiciela obcej grupy motywowana przekonaniem, że może być to osoba potencjalnie niebezpieczna. 
2. Niechęć i sceptycyzm wobec przedstawicieli obcej grupy. Postrzeganie ich jako osób naruszających obowiązujący obyczaj, normy moralne, próbujących na siłę narzucić innym swój własny sposób bycia i światopogląd.  
3. Wrogie zachowania mające na celu wykluczenie jednostek z życia społecznego, wyrażanie niechęci wobec drugiej osoby. 
4. Nienawiść mogąca prowadzić do zachowań jawnie agresywnych, nawet do zabójstwa. 

Ksenofob przypisuje przedstawicielom danej mniejszości jakieś określone negatywne cechy, a każdego przedstawiciela danej grupy traktuje jako osobę, która te cechy z pewnością ma. 

Rodzajem ksenofobii jest np. antysemityzm, czyli niechęć wobec osób pochodzenia żydowskiego. W społeczeństwie mogą funkcjonować przekonania jakoby Żydzi byli ludźmi pazernymi i skąpymi, którzy bogacą się kosztem innych narodów, kontrolują sektory bankowe i wywierają wpływ na resztę świata, chcąc go opanować. Dawniej niechęć do Żydów była spowodowana ich odmienną religią. Funkcjonował mit, który głosił, że Żydzi porywają katolickie dzieci i składają je w ofierze. 

Ksenofobia – przyczyny 

Człowiek z natury lubi to, co znane, przewidywalne, dające poczucie bezpieczeństwa. Osoby postrzegane jako inne od nas samych, mogą wydawać się więc potencjalnym zagrożeniem. Źródłem ksenofobii jest więc lęk, który w przeszłości pełnił rolę adaptacyjną. Kiedy ludzie żyli w plemionach i walczyli o zasoby, lęk przed obcymi pełnił rolę przystosowawczą. Teraz lęk ten jest często niewspółmierny do zagrożenia.  

Również negatywne doświadczenia z przeszłości mogą wywoływać niechęć do przedstawicieli określonych grup. Mogą to być zarówno traumatyczne doświadczenia, które przydarzyły się jednostce, jak i wydarzenia historyczne, które wpłynęły na losy całego kraju i jego mieszkańców (np. niechęć do Niemców i Rosjan spowodowana II wojną światową). 

Przykłady ksenofobii

Przejawy ksenofobii uznane przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) to: 

• nierówne traktowanie względem prawa, 
• działania mające na celu wywołanie w przedstawicielu dyskryminowanej mniejszości poczucia zagrożenia, np. poprzez agresję werbalną, przemoc fizyczną, wykluczenie, poniżanie, rozpowszechnianie krzywdzących i nieprawdziwych stereotypów, 
• dyskryminacja na rynku pracy i mobbing ze względu na przynależność do mniejszości,  
• dbanie o zachowanie prawa do wolności religijnej, praktykowania religii i wyrażania własnych przekonań tylko w odniesieniu do grup niedyskryminowanych, 
• ograniczanie możliwości wyboru miejsca osiedlenia się przedstawicieli poszczególnych grup – tworzenie gett, 
• ograniczony dostęp do dóbr publicznych: służby zdrowia, edukacji, kultury, mediów. 

Ksenofobia w Polsce  

W debatach politycznych i społecznych w Polsce często pojawia się wątek dyskryminacji Polaków w stosunku do przedstawicieli mniejszości. Polska cieszy się złą sławą jeśli chodzi o poziom tolerancji dla odrębności i obcości.  

Badania i raporty pokazują, że Polacy przejawiają postawy ksenofobiczne, stosując przemoc werbalną i fizyczną. Ofiarami są przede wszystkim przedstawiciele innych narodowości i grup etnicznych (np. Żydzi i Romowie), osoby o innym kolorze skóry, osoby LGBTQ+.  

Ksenofobia w Polsce jest przestępstwem i podlega odpowiedzialności karnej.  

Czy ksenofobię można leczyć? 

Choć źródło ksenofobii w przypadku każdego człowieka może być inne, zwykle głównym podłożem jej rozwoju jest lęk przed innością, brak zaufania do obcych lub doświadczenie traumatyczne.  

Leczenie ksenofobii polega przede wszystkim na psychoterapii.  

Istotne są:  

• odnalezienie źródła uprzedzeń,  
• nauka technik relaksacyjnych,  
• zastosowanie technik terapii poznawczo-behawioralnej mającej za zadanie zmianę nieprawidłowych przekonań i wzorców,  
• psychoedukacja.

Przeczytaj również:
Filofobia. Dlaczego boimy się zakochać?