Megalomania. Kiedy pewność siebie przekracza granice

Megalomania – co to jest? 

Sam termin wywodzi się z języka greckiego i oznacza coś wielkiego, przesadzonego.  Megalomania nie jest jednostką chorobową, a raczej mieszanką cech, postaw i zachowań. Jest często objawem towarzyszącym zaburzeniom psychicznym lub somatycznym. To przypadłość powodująca nieprawidłowe postrzeganie siebie. Megaloman znacząco przecenia własne zdolności. Ma silne przeświadczenie o swojej dużej wiedzy, popularności, bogactwie, talencie, władzy czy wpływie na inne osoby. Takie przekonania wynikają ze skrajnie zawyżonego poczucia własnej wartości. Nawet w obliczu porażek osoba cierpiąca na megalomanię pozostaje nieugięta i nadal wierzy w swoją wyjątkowość i wielkość. Osoby postronne dostrzegają jednak rozbieżność między przechwałkami megalomana a jego faktycznymi osiągnięciami.   Megaloman:  

• przecenia własne umiejętności i możliwości; 
• chce zaimponować innym, chwali się osiągnięciami, talentami (prawdziwymi lub zmyślonymi); 
• ma skłonność do kłamstwa i manipulacji, aby przedstawić się z korzystnej strony, wzbudzić podziw, uzyskać kontrolę i władzę nad drugą osobą; 
• odczuwa silną potrzebę bycia w centrum uwagi, posiadania władzy; 
• jest przekonany o byciu kimś wyjątkowym, lepszym od innych, stworzonym do „wyższych celów”; 
• poniża innych, aby np. poczuć się lepiej, wypaść korzystniej na czyimś tle; 
• nie potrafi radzić sobie z porażką czy odrzuceniem, reaguje złością lub silnym przygnębieniem, ma skłonność do racjonalizacji, np. „Nie wygrałem konkursu, bo sędziowie są niekompetentni i nie potrafią dostrzec prawdziwego talentu”; 
• ma skłonność do wykorzystywania ludzi, traktowania ich jako pionków służących do osiągania określonych celów; 
• odczuwa silną zazdrość i ma poczucie krzywdy w sytuacji, gdy ktoś inny jest w centrum uwagi; 
• ma obsesję na punkcie wyglądu, co przejawia się np. częstymi wizytami w gabinecie medycyny estetycznej, wydawaniem ogromnych sum na kosmetyki, ocenianiem innych na podstawie ich atrakcyjności fizycznej. 

Megalomania – przyczyny 

U każdej osoby, która ma objawy megalomanii, przyczyna może być inna. Czasem czynniki ryzyka nakładają się na siebie, zwiększając predyspozycję do rozwoju zaburzenia.  Zaliczamy do nich: 

• predyspozycje genetyczne do rozwoju zaburzeń psychicznych, w których przebiegu pojawia się zawyżone poczucie własnej wartości, urojenia wielkościowe (np. zaburzenia afektywne-dwubiegunowe, schizofrenia, narcystyczne zaburzenia osobowości); 
• traumy z okresu dzieciństwa, niewłaściwe postawy wychowawcze rodziców (np. stawianie dziecka zawsze w centrum, oskarżanie innych za porażki i niewłaściwe zachowanie dziecka); 
• urazy mózgu; 
• choroby (np. stwardnienie rozsiane, padaczka skroniowa, kiła); 
• skutki uboczne stosowania niektórych leków służących do leczenia stanów depresyjnych czy malarii; 
• cechy osobowości takie jak patologiczny perfekcjonizm, silna potrzeba władzy i kontroli, skrajny egoizm; 
• uzależnienie od substancji psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków). 

Nie wszystkie osoby przejawiające pewne zachowania czy cechy charakterystyczne dla megalomanów cierpią na zaburzenia psychiczne. Zawyżone poczucie własnej wartości i predyspozycja do zniekształcania rzeczywistości mogą pojawić się u ludzi niedojrzałych emocjonalnie, u których wykształciły się nieprawidłowe mechanizmy radzenia sobie z trudnościami. Zwykle osoby takie nie wykorzystują w pełni swojego potencjału, doświadczają trudności w pracy i w szkole, a w szczególności w relacjach z innymi ludźmi. Nie radzą sobie z porażką. Uważają, że wszystko wiedzą najlepiej i zawsze chcą postawić na swoim. 

Megalomania – przykłady zachowań 

Megalomania przejawia się w słowach i zachowaniu niemal w każdym obszarze życia. 

• Osoba cierpiąca na megalomanię stara się o awans, ale finalnie otrzymuje go ktoś inny. Co megaloman może w tej sytuacji powiedzieć? – „Nie wierzę, że coś takiego się stało. Jestem przecież najlepszym pracownikiem, osiągam najlepsze wyniki. Mam pewność, że Anna dostała awans jakimś podstępnym sposobem. Następnie rozpowiada wszystkim np., że Anna otrzymała awans, bo romansuje z szefem. Zaczyna źle traktować Annę. Ignoruje ją, sabotuje jej działania, wytyka błędy, by podważyć jej kompetencje w oczach innych. 
• Osoba przejawiająca objawy megalomanii wybiera się na randkę. Podczas spotkania opowiada głównie o sobie, własnych osiągnięciach, wielkich planach i marzeniach. Zadaje pytania, ale po chwili stara się ponownie zwrócić uwagę na siebie. Chce wzbudzić podziw i pożądanie za wszelką cenę, nawet jeśli oznacza to kłamstwo czy podkoloryzowanie opowiadanych historii. Może zachowywać się szarmancko i miło. Sama randka może być ekscytująca i ciekawa. Jednak nie jest to spowodowane silnym uczuciem ze strony megalomana, a raczej chęcią zaimponowania i pokazania, na co go stać. Nie chodzi tu o drugą osobę, a raczej o atencję i pochwałę, jaką może otrzymać. 
• Megaloman wychodzi na kolację z rodziną do francuskiej restauracji. Rodzice proponują taki rodzaj kuchni ze względu na ich miłe wspomnienia z rodzinnego wypadu do Francji. Megaloman przez cały wieczór krytykuje jedzenie i obsługę, a wszystkim postronnym osobom, które chcą albo muszą go słuchać, opowiada o tym, co jadł w „prawdziwej francuskiej restauracji”. Na koniec nie zostawi napiwku. Kończy wieczór stwierdzeniem, że on lepiej przygotowałby te potrawy, bo zawsze miał talent do gotowania. Następnym razem to on wybierze miejsce na rodzinny obiad. 
• Megaloman prosi koleżankę o szczerą opinię na temat wiersza, który stworzył. Jej niezbyt podoba się wiersz i stara się delikatnie przedstawić swoją opinię. Megaloman złości się i jest rozżalony. Stwierdza, że niepotrzebnie pokazywał swoją pracę komuś bez wyobraźni i wrażliwości.  

Megalomania – jak się ją leczy? 

Najskuteczniejszymi formami pomocy są psychoterapia i psychoedukacja. Jeśli objawy megalomanii związane są z obecnością zaburzeń psychicznych, somatycznych czy urazem mózgu, konieczne jest leczenie pierwotnej przyczyny za pomocą farmakoterapii, zabiegu.  Megalomania może okazać się jednak wyjątkowo trudna do leczenia ze względu na niechęć do wizyty u specjalisty. Osoba cierpiąca na megalomanię nie dostrzega problemu, a winą za swoje trudności i niepowodzenia obarcza innych ludzi lub niesprzyjające okoliczności. Twierdzi, że leczenie psychiatryczne jest dla ludzi ze słabym charakterem. On natomiast czyta wiele książek i artykułów, więc sam potrafi sobie pomóc, jeśli zajdzie taka potrzeba. Warto jednak podjąć próbę namówienia takiej osoby do sięgnięcia po pomoc. Przeczytaj również: Mitomania. Na czym polega patologiczne kłamanie?