Nitrogliceryna. Ratunek przy zawale serca?

Nitrogliceryna – co to jest? 

Nitrogliceryna to lek zaliczany do grupy azotanów. Azotany powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych, ponieważ są źródłem tlenku azotu (NO). Po ich przyjęciu w organizmie powstają inne związki (S-nitrozotiole), które dopiero uwalniają NO rozluźniający mięśniówkę naczyń krwionośnych.

Nitrogliceryna zsyntezowana w pierwszej połowie XIX wieku ma bardzo długą historię stosowania w medycynie, głównie jako lek łagodzący ból dławicowy. Wcześniej związek ten zyskał popularność jako substancja wybuchowa, kiedy Alfred Nobel opatentował dynamit, czyli krzemionkę nasączoną nitrogliceryną. 

W jakiej formie występuje nitrogliceryna? 

Nitrogliceryna w Polsce jest dostępna w następujących postaciach: 

• aerozol podjęzykowy – roztwór należy rozpylić pod językiem, najlepiej w pozycji siedzącej, ze względu na możliwe wystąpienie zawrotów głowy; lek zaczyna działać po około 1-1,5 minuty, a efekt utrzymuje się około 30 minut; 
• maść – należy ją wcierać w skórę w okolicy przedsercowej na obszar o średnicy 2-5 cm; zaczyna działać po około 10-30 minutach i utrzymuje się przez 4-6 godzin; 
• tabletki o przedłużonym uwalnianiu – tabletki należy połykać w całości, a ich działanie utrzymuje się przez kilka godzin; 
• tabletki złożone zawierające dodatkowo tetraazotan pentaerytrytylu – można połykać w całości lub rozgryźć, aby przyspieszyć działanie; dodatkowy składnik leku działa dłużej niż nitrogliceryna, utrzymuje się do 12 godzin, a zaczyna działać po 20-60 minutach; 
• roztwór do infuzji – lek podawany jest we wlewie dożylnym w szpitalu. 

Jak działa nitrogliceryna? Zastosowanie 

Działanie nitrogliceryny polega na rozszerzaniu naczyń. Ma to duże znaczenie w przypadku choroby niedokrwiennej serca, gdzie ilość krwi i tlenu jest niewystarczająca. Najczęstszą przyczyną takiego stanu jest choroba wieńcowa, głównie związana z niedrożnością naczyń spowodowaną miażdżycą.  

W trakcie wysiłku fizycznego czy sytuacji stresowej serce musi pracować mocniej i szybciej, zwiększa się bowiem jego zapotrzebowanie na tlen. Jednak zwężone przez blaszki miażdżycowe naczynia nie są w stanie dostarczyć wystarczającej ilości krwi, co powoduje ból w klatce piersiowej na skutek niedokrwienia i niedotlenienia mięśniówki serca. Taki ból określamy jako dławicowy lub wieńcowy. Zlokalizowany jest on za mostkiem, chociaż może promieniować np. do lewej ręki, ma charakter dławiący, przypominający ucisk na klatkę piersiową i zwykle trwa kilka minut, ustępując po odpoczynku. Nitrogliceryna może przerywać ten ból lub zapobiegać jego wystąpieniu, co stanowi główne wskazanie do stosowania tego leku.  

Działanie przeciwdławicowe nitrogliceryny wynika z rozszerzenia naczyń: 

• żylnych – powoduje to mniejszy powrót krwi żyłami do serca, co zmniejsza jego obciążenie i zapotrzebowanie na tlen; 
• tętniczych – skutkuje to łatwiejszym wyrzucaniem krwi z serca i mniejszym jego obciążeniem, co również zmniejsza zapotrzebowanie serca na tlen; 
• wieńcowych – poprawia to przepływ krwi przez mięśniówkę serca i dostarczanie do niej tlenu. 

Jednym ze skutków miażdżycy w tętnicach wieńcowych jest powstawania w naczyniach zakrzepów blokujących całkowicie lub w znaczy sposób przepływ krwi. Wywołuje to martwicę części mięśnia sercowego, czyli zawał serca. W takiej sytuacji ból zwykle jest silniejszy, utrzymuje się dłużej i nie ustępuje po odpoczynku lub przyjęciu nitrogliceryny.  

Jeśli po przyjęciu dawki nitrogliceryny przepisanej przez lekarza ból w klatce piersiowej nie ustąpi w ciągu 5 minut, wezwij pogotowie ratunkowe.  

Ulotka aerozolu podjęzykowego dopuszcza 3-krotne przyjęcie dawki leku w odstępach 5-minutowych, ale może to wydłużyć uzyskanie pomocy (w dalszej kolejności kieruj się zaleceniami dyspozytora pogotowia). 

Jakie są wskazania do stosowanie nitrogliceryny? 

• Przerywanie ostrych napadów dławicy piersiowej (aerozol); 
• zapobieganie napadom dławicy piersiowej (maść, tabletki); w przypadku zapobiegania napadom dławicy przed spodziewanym wysiłkiem fizycznym można przyjmować również aerozol; 
• ostra niewydolność lewokomorowa (wlew i pomocniczo aerozol); 
• ciężka, niestabilna lub naczynioskurczowa dławica piersiowa (wlew); 
• przełom nadciśnieniowy z zastoinową niewydolnością serca (wlew); 
• świeży zawał serca (wlew). 

Nitrogliceryna stosowana w zawale serca może zmniejszać obszar uszkodzenia dzięki zmniejszaniu zapotrzebowania na tlen oraz zwiększaniu jego dostarczania. Nie ma jednak dowodów na to, że stosowanie nitrogliceryny przedłuża życie pacjentów z zawałem serca czy zapobiega jego występowaniu. Nie jest więc rutynowo stosowana u każdego pacjenta z zawałem. 

Czy nitrogliceryna może być niebezpieczna? Skutki uboczne 

Nitrogliceryna wywołuje skutki uboczne, które w głównej mierze są związane z rozszerzeniem naczyń i spadkiem ciśnienia.  

Mogą wystąpić: 

• ból głowy (tzw. azotanowy), 
• zawroty głowy, senność, osłabienie, omdlenie, 
• zaczerwienienie twarzy,  
• przyspieszenie lub zwolnienie akcji serca, kołatanie serca, 
• spadek ciśnienia szczególnie przy zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą, 
• nasilenie objawów dławicy piersiowej, 
• nudności, wymioty, zgaga, nieprzyjemny zapach z ust, 
• miejscowe odczyny w miejscu podania leku (np. pieczenie w ustach, zaczerwienienie skóry), 
• sinica i niedotlenienie organizmu. 

Działania niepożądane i ich częstość mogą się różnić w zależności od rodzaju preparatu i drogi podania. Wiele z wymienionych skutków ubocznych jest najsilniejsza przy rozpoczynaniu leczenia i po zwiększeniu dawki.

Pamiętaj, że groźne jest również przedawkowanie nitrogliceryny. Nasila ono powyższe objawy, co jest wywołane znacznym spadkiem przepływu krwi, zastojem krwi w naczyniach obwodowych oraz wzrostem ciśnienia śródczaszkowego.  

Nitrogliceryna – przeciwwskazania 

• Nadwrażliwość na nitroglicerynę, inne azotany lub substancje pomocnicze obecne w danym preparacie; 
• schorzenia kardiologiczne, np. zaciskające zapalenie osierdzia, zwężenie zastawki aortalnej i mitralnej, kardiomiopatia przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu z lewej komory; 
• ciśnienie skurczowe poniżej 90 mm Hg; 
• zwiększone ciśnienie śródczaszkowe, np. spowodowane przez krwotok mózgowy lub uraz głowy; 
• jaskra z zamkniętym kątem przesączania; 
• leki rozszerzające naczynia oraz tzw. inhibitory fosfodiesterazy 5 (PDE5): sildenafil, wardenafil, tadalafil. 

Łączne przyjmowanie nitrogliceryny i popularnych leków na potencję, w tym dostępnych bez recepty należących do grupy inhibitorów PDE5, grozi bardzo silnym spadkiem ciśnienia. Może to skutkować nawet utratą przytomności. Nitroglicerynę możesz najwcześniej przyjąć po 24 godzinach od przyjęcia sildenafilu lub wardenafilu oraz po 48 godzinach od zastosowania tadalafilu. 

Nitrogliceryna może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn ze względu na możliwe zawroty głowy i omdlenia. Zachowaj ostrożność, szczególnie na początku stosowania leku. Lek odstawiaj ostrożnie i stopniowo, aby uniknąć nasilenia objawów choroby wieńcowej. 

W przypadku nitrogliceryny i innych azotanów obserwuje się tolerancję na jej działanie z utratą skuteczności, która rozwija się już w ciągu kilkunastu godzin ciągłej obecności nitratów w organizmie. Aby jej uniknąć, przyjmuj te leki w najmniejszych skutecznych dawkach i postaraj się zachować przynajmniej 8-godzinną przerwę w ciągu dnia. 

Nie przyjmuj i nie podawaj innym osobom nitrogliceryny w przypadku wystąpienia bólu dławicowego lub przy podejrzeniu zawału, jeżeli nie była ona przepisana wcześniej przez lekarza. Jeżeli podejrzewasz zawał, wezwij pogotowie.

Przeczytaj również:
Zawał serca. Jak udzielić pierwszej pomocy?