Polidypsja – przyczyny i diagnostyka nadmiernego pragnienia

Dobowe zapotrzebowanie na płyny określa się zależnie od płci jako 2,5 litra dla mężczyzny i 2 litry dla kobiety. Wartości prawidłowe mogą wzrastać w szczególnych warunkach, takich jak choroba z towarzyszącą gorączką czy upały. Polidypsji może towarzyszyć, choć nie w każdym przypadku, zwiększone dobowe wydalanie moczu – poliuria. W jej przebiegu, zależnie od przyczyny wywołującej, mogą pojawić się zaburzenia elektrolitowe.

Polidypsja – przyczyny 

W pierwszej grupie przyczyn związanych z nadmierną utratą wody z organizmu znajdują się jednostki, w wyniku których następuje utrata wody przez nerki, przewód pokarmowy lub skórę. 

Nieprawidłowo zmniejszone działanie wazopresyny 

Jest to hormon, który poprzez oddziaływanie na kanaliki nerkowe zwiększa zwrotne wchłanianie wody, zmniejsza jej wydalanie. W wyniku niewydolności tego mechanizmu dochodzi do zwiększonej utraty wody przez nerki. Przyczyną zmniejszenia działania wazopresyny mogą być: 

• moczówka prosta centralna – choroba, w wyniku której dochodzi do uszkodzenia elementów ośrodkowego układu nerwowego odpowiedzialnych za produkcję, transport lub uwalnianie wazopresyny, przez czynniki takie jak guzy nowotworowe, zmiany zapalne, pourazowe, reakcja autoimmunologiczna; lub w wyniku zaburzeń genetycznych dochodzi do rozwoju niedoboru hormonu; 
• moczówka prosta nerkowa – w przypadku której, pomimo prawidłowego wydzielania wazopresyny, dochodzi do rozwoju niewrażliwości kanalików nerkowych na hormon. Przyczyną tego stanu mogą być nieprawidłowości genetyczne dotyczące jego receptorów w nerkach lub zaburzenia elektrolitowe – zmniejszenie stężenia potasu (hipokaliemia) oraz zwiększenie stężenia wapnia we krwi (hiperkalcemia). 

Diureza osmotyczna 

Stan, w którym w moczu pojawiają się substancje czynne osmotycznie, powodujące „ściąganie” nadmiernej ilości wody i zwiększenie jej wydalania przez nerki. Substancją taką może być glukoza w zwiększonej ilości przekraczającej zdolności jej resorpcji (w cukrzycy) lub substancje egzogenne (niewytwarzane w organizmie), takie jak np. mannitol. 

Działanie leków moczopędnych 

Stosowanie diuretyków może powodować nadmierną utratę wody przez nerki, szczególnie jeśli ich dawki są zbyt wysokie w stosunku do dawek terapeutycznych u danego pacjenta w jego jednostce chorobowej. 

Utrata nadmiernej ilości wody drogą układu pokarmowego 

Może być wynikiem stanów ostrych, takich jak ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy z wymiotami i biegunką lub przewlekłych, przebiegających z obecnością zarówno wymiotów, jak i biegunki. Utrata elektrolitów drogą przewodu pokarmowego może również zachodzić, jeśli u chorego występują przetoki jelitowe lub łączące jelito z innymi narządami. 

Utrata wody przez skórę 

Występuje w wyniku wzmożonej potliwości lub w gorączce. W przypadku gorączki i upałów wodę traci się również w zwiększonych ilościach drogą układu oddechowego. 

Drugą grupę przyczyn polidypsji stanowią pierwotne zaburzenia przyjmowania wody. Należą do nich: 

• polidypsja pierwotna (psychogenna), która nie ma organicznej przyczyny i może towarzyszyć rozmaitym zaburzeniom psychicznym; 
• choroby ośrodkowego układu nerwowego dotykające podwzgórza; 
• działanie niektórych leków powodujących uczucie wysuszenia śluzówek jamy ustnej, np. chlorpromazyny czy preparatów o działaniu cholinolitycznym. 

Polidypsja – diagnostyka i leczenie 

W diagnostyce bardzo istotne znaczenie ma wywiad dotyczący objawów towarzyszących nadmiernemu pragnieniu, a także przyjmowanych leków, przebytych chorób, zabiegów, w tym na ośrodkowym układzie nerwowym. 

W badaniu przedmiotowym lekarz ocenia stopień nawodnienia organizmu. Konieczna jest także ocena tzw. bilansu płynów – monitorowanie objętości płynów przyjmowanych i wydalanych.

Pośród badań laboratoryjnych wykonuje się morfologię krwi obwodowej, badanie ogólne moczu, ocenia stężenie kreatyniny, pozwalające ocenić funkcję filtracyjną nerek, stężenia sodu, potasu i wapnia, glukozy czy równowagę kwasowo-zasadową. 

W dalszej, pogłębionej diagnostyce wykonuje się między innymi badania hormonalne i testy dynamiczne oceniające aktywność wazopresyny. 

Sposób leczenia jest uzależniony od stwierdzonej przyczyny.

Przeczytaj również:
Wielomocz (poliuria) – przyczyny, objawy, leczenie