Rozwój funkcji słuchowych – jak przebiega?

Dźwięki w naszym otoczeniu 

Dźwięki nieustannie nas otaczają. Muzyka, głos, dźwięki wydawane przez zwierzęta, pojazdy i inne maszyny, powiadomienia w telefonie czy dźwięk jego dzwonka to tylko kilka przykładowych dźwięków, jakie słyszymy każdego dnia. Wrażenia akustyczne umożliwiają nam czerpanie informacji z odbieranych przez nas dźwięków, przy czym chyba najważniejsze są te, które świadczą o zbliżającym się zagrożeniu, co pozwala na szybką reakcję organizmu.

Co więcej, wrażenia akustyczne mają szeroki wpływ na funkcjonowanie całego organizmu – wprowadzają nasze ciało w gotowość, a także aktywność.

Są to dźwięki, których organizm potrzebuje, aby przetrwać. Praca narządu słuchu jest stała, zapewniając nam przez cały czas łączność ze światem zewnętrznym. Część odbieranych dźwięków nie ma tak istotnego znaczenia, jak te potrzebne do przetrwania, jednak ich rola jest równie istotna. Utrzymują one aktywność ośrodkowego układu nerwowego w takim stanie, aby funkcje fizjologiczne przebiegały w prawidłowy sposób. 

Mowa i jej dźwięki odgrywają istotną rolę w rozwoju psychicznym dziecka. Dzięki nim możliwy jest rozwój poznawczy i komunikacyjny. Wrażenia akustyczne pozwalają na poznawanie świata, który nas otacza.  

Czym są funkcje słuchowe? 

Termin funkcje słuchowe odnosi się do umiejętności różnicowania bodźców akustycznych, przetwarzania ich, a także ich wzajemnych powiązań. Na proces przetwarzania dźwiękowego składają się podstawowe funkcje słuchowe, do których zaliczają się: 

• odbieranie dźwięków (recepcja) – dostrzeganie aktywnego bodźca dźwiękowego lub jego zatrzymania. Jest to po prostu słyszenie, za które odpowiedzialny jest analizator słuchu. Samo słyszenie stanowi warunek działania innych funkcji słuchowych, dlatego też, jeśli zostanie zaburzone, zakłócone zostaną pozostałe funkcje; 
• pamięć słuchowa – zapamiętywanie dźwięków wraz z przypominaniem ich sobie w konkretnych sytuacjach; 
• różnicowanie (dyskryminacja) – odróżnianie dźwięków na podstawie ich natężenia, częstotliwości i długości trwania; 
• asocjacja (semantyzacja) – łączenie wrażeń słuchowych, tworzenie spostrzeżeń; 
• lateralizacja – dominowanie jednego ucha w odbieraniu dźwięków; 
• uwaga – przetwarzanie wrażeń akustycznych i ich selekcja. 

Rozwój funkcji słuchowych jest zależny od dojrzałości narządu słuchu, a także stymulacji, jakiej jest poddawany. Maluch uczy się dźwięków, które go otaczają, poprzez dostrzeganie ich cech akustycznych. Pierwsze „spotkanie” dziecka z dźwiękiem, a także jego interakcja ma miejsce w życiu płodowym.  

Rozwój funkcji słuchowych w życiu płodowym 

Między 4. a 5. miesiącem życia płodowego dziecko zaczyna reagować na wrażenia dźwiękowe. Obwodowa część narządu słuchu, a wraz z nią część ośrodkowa odbierają i przetwarzają bodźce akustyczne. Z badań wynika, że: 

• pod wpływem stymulacji dźwiękowej lub dźwiękowo-wibracyjnej wzrasta aktywność ruchowa płodu i mają miejsce zmiany w jego procesach fizjologicznych; 
• pod wpływem bodźców dźwiękowo-wibracyjnych mają miejsce wzmożone odruchy duże, reakcje mięśni twarzy i mięśni mających związek z pracą organów wewnętrznych, 
• pod wpływem dźwięków zmienia się rytm pracy serca. 

W okresie prenatalnym zaczyna się również kształtować pamięć słuchowa i umiejętność rozróżniania dźwięków, a także aktywność ruchowa jako odpowiedź na bodziec akustyczny.  

Rozwój funkcji słuchowych w pierwszym roku życia dziecka

Dziecko przychodzi na świat z ukształtowanym układem słuchowym, jednak ciągle niedojrzałym. Reakcje noworodka na dźwięki są niespecyficzne, np. w postaci odruchu Moro, odruchu uszno-powiekowego, budzenia się czy przerywania czynności ssania lub płaczu. U maluszków obserwuje się również zmiany rytmu oddychania i bicia serca, a także kierowanie główki w stronę źródła dźwięku.  

Kilkumiesięczne dziecko jest już nieco bardziej sprawne motorycznie, może więc lepiej lokalizować dźwięki i kierować w ich stronę główkę. Ponadto nasłuchuje dźwięków, zwłaszcza znajomych głosów, przestaje płakać, uspokaja się, a z czasem uśmiecha się i ożywia. Od około 4. miesiąca życia można zaobserwować reakcję dziecka na intonację i jej zmianę, czym doskonali rozróżnianie wysokości dźwięków i ich natężenia. W okolicach 6. miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć, co jest zjawiskiem w pełni świadomym!  

Z biegiem czasu maluch coraz lepiej odróżnia od siebie wrażenia dźwiękowe, także na tle innych wrażeń zmysłowych. Dziecko zapamiętuje dźwięki i je rozpoznaje. Zmienia się również jego funkcja wokalizacyjna, a dźwięki przez nie wydawane niosą ze sobą zróżnicowany przekaz. Stąd też pierwszy etap życia dziecka określa się jako okres melodii. Pod koniec pierwszego roku życia maluch potrafi naśladować niektóre sylaby, a także wypowiadać pierwsze proste słowa.  

Podsumowując, w pierwszym roku życia dziecka, rozwijają się funkcje słuchowe: 

• funkcja recepcyjna – stałe odbieranie wrażeń słuchowych; 
• pamięć słuchowa – zapamiętywanie dźwięków i ich odtwarzanie; 
• różnicowanie – maluch różnicuje melodię wypowiedzi i łączy ją z określonym stanem emocjonalnym, różnicuje sylaby; 
• funkcja semantyczna – dziecko odkrywa, jakie znaczenie mają dźwięki mowy. 

Rozwój funkcji słuchowych w drugim roku życia dziecka 

Drugi rok życia stanowi jeszcze większą stymulację funkcji słuchowych, a to za sprawą chęci komunikowania się i rozwoju mowy. Maluch poznaje coraz więcej słów wraz z ich znaczeniem. Zaczyna je również różnicować. Rozwija się kontrola słuchowa własnych wypowiedzi, co stanowi bazę rozwoju słuchu fonetycznego. Dziecko odkrywa język ojczysty, a co za tym idzie: 

• różnicuje wyrażenia dźwiękonaśladowcze, 
• różnicuje piosenki, rymowanki, 
• rozumie proste polecenia, 
• rozwija się jego rozumienie.

Rozwój funkcji słuchowych w trzecim roku życia  

Dziecko coraz lepiej opanowuje język. Stosuje się do reguł gramatycznych. Jego wypowiedzi są adekwatne do sytuacji. Ponadto stale powiększa się zasób słownictwa czynnego i biernego. Lubi słuchać czytanek i opowiadań, a także rozumie coraz bardziej złożone zdania. W wieku trzech lat dziecko: 

• potrafi powtarzać melodię, 
• różnicuje słowa,  
• wykonuje polecenia, stale wzrasta jego sprawność komunikacyjna, 
• potrafi wskazać części ciała, 
• słucha tekstów, 
• śpiewa i tańczy przy muzyce. 

Rozwój funkcji słuchowych jest bardzo istotny dla prawidłowego funkcjonowania dziecka. Warto pamiętać, że każde dziecka rozwija się w swoim tempie i niektóre reakcje mogą pojawić się nieco później lub wcześniej.  

Przeczytaj również:
Stymulacja funkcji wzrokowych od pierwszych chwil życia dziecka