Spektrum objawów lękowych w schizofrenii

Przyczyny lęku w schizofrenii 

Główną przyczyną lęku w schizofrenii jest dezintegracja, czyli stopniowy rozpad organizacji psychiki. Składają się na nią: 

• trudność w dostrzeganiu związków przyczynowo-skutkowych i zmian – pacjent nie potrafi w prosty sposób odpowiedzieć na pytanie „dlaczego?” np. dlaczego ktoś się śmieje; 
• zacieranie się granic świata zewnętrznego i wewnętrznego – pacjentowi trudno określić, co jest prawdziwe, a co nie; świat jawi się jako groźny i tajemniczy; 
• słaba orientacja w czasie i przestrzeni; 
• omamy – fałszywe spostrzeżenia zmysłowe; szczególnie dotkliwe bywają głosy komentujące, często oceniające, rozkazujące; 
• urojenia – najczęstsze to: urojenia ksobne („wszystko odnosi się do mnie”), urojenia hipochondryczne („na pewno jestem chory”), urojenia oddziaływania („ktoś steruje moimi myślami”), urojenia prześladowcze („ktoś mnie śledzi”). 

Poza przyczynami wynikającymi bezpośrednio z choroby, pojawiają się także przyczyny wtórne. W związku z objawami pacjent spotyka się często z nieprzychylnymi reakcjami innych ludzi, które także budzą lęk. 

Objawy lęku 

Lęk przyjmuje formę przykrego, nieprzyjemnego stanu wewnętrznego napięcia. Towarzyszą mu objawy fizjologiczne m.in. przyspieszone bicie serca, pocenie, zawroty głowy, uczucie niepokoju w podbrzuszu, napięcie mięśniowe – organizm aktywuje autonomiczny układ nerwowy, mimo braku bezpośredniego zagrożenia („coś strasznego może się wydarzyć, lepiej się na to przygotować”). W chwilach wzmożonego napięcia mogą pojawić się ataki paniki. W schizofrenii nierzadko towarzyszą pacjentowi także: 

• obsesje (natrętne myśli, np. ciągłe myślenie o intencjach innych osób) i kompulsje (natrętne czynności, np. ciągłe sprawdzanie bezpieczeństwa w domu); 
• depersonalizacja – poczucie nieistnienia („tak na prawdę mnie nie ma”, „moje ciało nie jest prawdziwe”); 
• derealizacja – poczucie nierealności świata (np. „to wszystko to tylko sen”, „żyjemy w Matrixie”); 
• izolacja społeczna, wycofywanie się z kontaktu; 
• fobie; 
• pozorna bierność i zobojętnienie, będące maską dla intensywnych przeżyć wewnętrznych – lęk bywa tak silny, że paraliżuje. 

Urojenia jako sposób radzenia sobie z lękiem 

Urojenia mogą być też mechanizmem chroniącym pacjenta przed trudnymi przeżyciami. Większość z nich porządkuje świat wewnętrzny pacjenta i tworzy iluzję panowania nad sytuacją. Np. urojenia wielkościowe („jestem mesjaszem / królem / wielkim wynalazcą”) dają poczucie kontroli, wzmacniają poczucie własnej wartości i w umyśle pacjenta stanowią usprawiedliwienie jego społecznej izolacji. Im bardziej złożone i zróżnicowane urojenia, tym choroba lepiej rokuje – świadczy to bowiem o elastyczności poznawczej pacjenta i zdolności do testowania nowych pomysłów. 

Lęk a leczenie 

To właśnie lęk powoduje, że schizofrenia jest tak trudna do leczenia. Mimo dobrej skuteczności leków przeciwpsychotycznych i przeciwlękowych, chory często odmawia ich zażywania. W zależności od treści urojeń, obawia się licznych podstępów – otrucia, próby wykradnięcia jego myśli, przejęcia kontroli nad jego zachowaniem i in. Ważne jest więc, aby pacjent miał wokół siebie sieć wsparcia społecznego – osoby, które mogą nieco uspokoić jego lęki i motywować do kontynuowania farmakoterapii. 

Przeczytaj również:
Schizofrenia u dzieci i młodzieży – na co zwrócić uwagę?