Szkorbut – przyczyny, objawy i leczenie

Szkorbut – co to jest za choroba? 

Szkorbut, inaczej gnilec, cynga, łac. scorbutus, to choroba spowodowana brakiem lub niedoborem w organizmie witaminy C. W dzisiejszych czasach szkorbut nie jest często spotykaną chorobą, jednak początkowe fazy niedoboru witaminy C są rejestrowane wśród pacjentów.  Organizm człowieka nie jest w stanie sam syntetyzować witaminy C, stąd też musi pobierać ją z pożywienia już w gotowej formie. W krajach rozwiniętych jest pod dostatkiem owoców i warzyw bogatych w kwas askorbinowy, a dodatkowo witamina C dodawana jest do wielu produktów – cukierków, gum, żelków czy soków. Tymczasem w krajach Trzeciego Świata, gdzie dostęp do świeżej żywności jest utrudniony, szkorbut – niedobór witaminy C – jest o wiele częściej spotykany.

Dlaczego witamina C jest niezbędna dla naszego organizmu? 

Witamina C to organiczny związek z grupy alkoholi polihydroksylowych czyli grupy alkoholi, które posiadają w swojej cząsteczce wiele grup hydroksylowych -OH. Jest silnym antyoksydantem, w związku z tym chroni komórki organizmu przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników. Pełni również istotną funkcję w komórkach układu odpornościowego, co dowiedziono, odkrywając m.in., że jej stężenie w nich jest znacznie wyższe niż w osoczu. Witamina C wpływa też korzystnie na proces namnażania limfocytów T.

Czy  szkorbut  jest zaraźliwy? 

Szkorbut to choroba, której przyczyny należy szukać w niedoborze witaminy C. Uzależniona jest od diety oraz od możliwości metabolicznych organizmu. Szkorbut w żaden sposób nie jest związany z wirusami, bakteriami czy grzybami. Nie może się również przenosić drogą kropelkową, więc nie jest chorobą zakaźną.  

Szkorbut – przyczyny 

Główną przyczyną występowania tej choroby jest dieta uboga w witaminę C. W czasach syntetycznych produktów żywieniowych oraz dostępności suplementów diety, choroba ta występuje niezwykle rzadko, jednak może pojawić się u osób, które znajdują się w grupie ryzyka. Są to m.in.: 

• osoby niedożywione w wyniku problemu uzależnienia, np. od narkotyków czy alkoholu; 
• osoby starsze, które mają zmniejszony apetyt oraz piją mniej wody (kwas askorbinowy rozpuszcza się w wodzie); 
• osoby z zaburzeniami psychicznymi, np. anoreksją czy bulimią; 
• pacjenci cierpiący na zespoły złego wchłaniania czy choroby przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego; 
• osoby stosujące restrykcyjne diety. 

Witamina C ulega zniszczeniu podczas pasteryzacji i gotowania, stąd też z jej niedoborem mogą borykać się ludzie źle odżywiający się, spożywający głównie przetworzoną żywność – fast foody. 

Również wśród dzieci może dochodzić do pojawienia się niedoborów, szczególnie kiedy dziecko nie jest karmione mlekiem matki, a jedynie pasteryzowanym mlekiem ubogim w kwas askorbinowy. 

Szkorbut – objawy 

Głównym objawem szkorbutu jest zaburzenie syntezy kolagenu, do której niezbędny jest kwas askorbinowy. Zmniejszona ilość kolagenu w organizmie człowieka przede wszystkim zwiększa kruchość żylną, co skutkuje pojawieniem się wybroczyn, sińców i krwotoków. Dodatkowo, typowym objawem szkorbutu jest przerost zapalny dziąseł, który powoduje wypadanie zębów, nawet tych zdrowych. Niedobór witaminy C powoduje również: 

• wydłużenie gojenia się ran, 
• bóle kostno-stawowe, 
• bóle mięśniowe, 
• zwiększone ryzyko złamań, 
• osłabienie, 
• apatię, 
• stany depresyjne, 
• ospałość, 
• suchość w ustach. 

W skrajnych przypadkach niedoborów witaminy C dochodzi do neuropatii (mogą pojawić się drgawki), ogólnego zakażenia organizmu – sepsy, a nawet śmierci. 

Szkorbut u dzieci – czy jest możliwy? 

Niedoboru witaminy C można obawiać się szczególnie u małych dzieci, typowo ze względów dietetycznych. Dzieci karmione mlekiem matki nie powinny wykazywać niedoborów kwasu askorbinowego, pod warunkiem, że matka odpowiednio się odżywia i dostarcza odpowiednią ilość witaminy C do swojego organizmu. Oczywiście kobiety w ciąży, jak i matki karmiące, nie powinny nadmiernie suplementować witaminy C, ponieważ także jej nadmiar może być groźny dla organizmu.

Dzieci karmione mlekiem krowim mogą nie mieć w pożywieniu dostarczanej odpowiedniej ilości witaminy C, ze względu na to, że kwas askorbinowy nie jest w stanie przetrwać mechanizmów obróbki żywienia – pasteryzacji i gotowania. 

Szkorbut – jak przebiega leczenie? 

Leczenie szkorbutu opiera się na wprowadzeniu do diety pacjenta produktów zawierających wysokie ilości witaminy C. Dodatkowo można podawać kwas askorbinowy w postaci tabletek, kapsułek, tabletek musujących lub proszku rozpuszczalnego w wodzie, dostępnych w aptekach. W skrajnych przypadkach witaminę C pacjentowi podaje się bezpośrednio w kroplówkach dożylnych. 

Powikłania związane ze szkorbutem – jakie są? 

Brak odpowiedniego leczenia doprowadza do szybkiego postępowania choroby, co skutkuje zwiększoną ilością wysięków i krwotoków. Pojawiające się rany trudno się goją, a krwotoki doprowadzają do występowania stanów zapalnych, które w parze z obniżoną odpornością pacjenta mogą doprowadzić do sepsy (ogólnego zakażenia organizmu), która może zakończyć się śmiercią. Najbardziej typowym powikłaniem szkorbutu jest utrata uzębienia. 

Jak zapobiec szkorbutowi? Profilaktyka choroby 

Najprostszą formą profilaktyki jest utrzymywanie zdrowej diety. Reguła pięciu owocowo-warzywnych posiłków w trakcie dnia zagwarantuje nam wystarczającą dobową dawkę witaminy C. Jeśli z przyczyn zdrowotnych lub ze względu na zakwalifikowanie się do jednej z grup ryzyka niedoboru witaminy C, pacjent nie jest w stanie zagwarantować organizmowi odpowiedniej podaży witaminy C z diety, może sięgnąć po dostępne w aptekach suplementy diety lub preparaty składające się tylko z kwasu askorbinowego.

Choć w krajach rozwiniętych szkorbut występuje rzadko, to jednak nie możemy zapominać jak ważna jest zdrowa dieta i odpowiednia podaż kwasu askorbinowego. Witamina C jest łatwo dostępna w pożywieniu, dlatego pamiętajmy, aby przede wszystkim dostarczać ją w codziennych posiłkach. W razie potrzeby możemy zasięgnąć rady dietetyka lub farmaceuty.

Przeczytaj również:
Z czym nie można łączyć witaminy C?
Witamina C na przeziębienie – czy pomaga w jego zapobieganiu i leczeniu?