Tanatofobia. Dlaczego boimy się śmierci?

Tanatofobia – co to takiego?

Tanatofobię zaliczamy do grupy tzw. fobii specyficznych. Jest to jedna z najczęściej występujących fobii. Jej nazwa wywodzi się z języka greckiego (thanato oznacza „śmierć”). Po raz pierwszy tego sformułowania użył słynny psycholog Zygmunt Freud.  

Tanatofobia to lęk przed śmiercią. Obawa o utratę życia i niepokój związany ze śmiercią są czymś naturalnym. Perspektywa pożegnania się ze światem wywołuje nieprzyjemne odczucia u wielu z nas. Jednak u osób zmagających się z tanatofobią paniczny lęk przed śmiercią może znacząco utrudniać im życie.  

Tanatofobia może dotyczyć lęku przed własną śmiercią, ale także przed utratą kogoś bliskiego. Osoby cierpiące na to zaburzenie odczuwają lęk przez cały czas. Niepokój towarzyszy im na co dzień, także w sytuacjach, gdy ich życiu nic nie zagraża. Człowiek zmagający się z tanatofobią funkcjonuje w trybie „ciągłego czuwania”, wypatrując oznak zbliżającego się niebezpieczeństwa. Często nawet niepozorne sytuacje i zachowania postrzega jako potencjalnie zagrażające. 

Tanatofobia – przyczyny 

Rozwój tanatofobii często jest powiązany z wydarzeniami z życia danej osoby i ich subiektywnym odbiorem. Jeśli doświadczamy potencjalnie traumatyzującego zdarzenia, postrzegamy je na swój własny sposób. Dlatego ta sama sytuacja u jednej osoby może wywołać tanatofobię, a u innej nie powoduje objawów zaburzenia.  

Czynniki ryzyka pojawienia się objawów tanatofobii: 

• lęk przed chorobą, bólem i związanym z tym umieraniem w cierpieniu – lęk przed śmiercią może być powiązany lub wręcz wynikać z innego lęku; tanatofobia może więc rozwinąć się np. poprzez obserwowanie walki z chorobą i cierpienia bliskiej osoby; 
• uczestnictwo w wydarzeniu, podczas którego nasze życie było zagrożone, np. wypadek samochodowy, klęska żywiołowa, napad; 
• bycie świadkiem śmierci bliskiej osoby – poczucie bezsilności i tęsknota za najbliższymi mogą doprowadzić do rozwoju tanatofobii; 
• strach przed osamotnieniem i silne przywiązanie do bliskich może prowadzić do rozwoju tanatofobii, co przejawia się lękiem przed śmiercią partnera, rodziny i przyjaciół; 
• obawa o los bliskich – wówczas lękowi przed własną śmiercią towarzyszy niepokój o los bliskich po naszej śmierci; pojawia się lęk, że bliscy nie poradzą sobie sami i będą cierpieć; 
• niepewność i nieuchronność śmierci – niepokój o to, co stanie się z nami po odejściu ze świata pojawia się szczególnie u osób z natury mocno lękliwych, które boją się zmian, nowości i niewiadomych;  
• u osób religijnych tanatofobia może pojawić się jako obawa przed tym, co nas czeka po śmierci, np. w religii chrześcijańskiej perspektywa czyśćca i piekła może wzbudzać lęk i wzmagać strach przed śmiercią; 
• współwystępowanie zaburzeń psychicznych, np. zaburzenia depresyjne czy lękowe. 

Tanatofobia – objawy 

• Pomijanie w rozmowach tematu śmierci, a także unikanie miejsc i sytuacji przypominających o możliwości odejście ze świata, np. cmentarze, uroczystości pogrzebowe, szpitale. Osoba zmagająca się z tanatofobią może nawet zaprzestać rozmawiania i wspominania o zmarłych bliskich.  
• Rezygnowanie z aktywności i unikanie sytuacji, które są postrzegane jako potencjalnie niebezpieczne, np. matka nie pozwala córce na uczestnictwo w wycieczce szkolnej do parku rozrywki, ponieważ obawia się, że na kolejce może dojść do nieszczęśliwego wypadku. 
• Brak możliwości wyciszenia się i zrelaksowania wskutek nawracających myśli o śmierci. 
• Zmienny nastrój, częste odczuwanie niepokoju, smutku, złości i poczucia winy. 
• Niska zdolność do odróżnienia realnego zagrożenia od wyimaginowanego. 
• Fizyczne objawy lęku: wzmożona potliwość, przyspieszona akcja serca, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, drżenie, bóle głowy, omdlenia i duszności. 

Tanatofobia – test

Istnieją specjalistyczne testy psychologiczne, które mierzą poziom lęku przed śmiercią.

Obecność objawów tanatofobii i poziom ich nasilenia stwierdza specjalista. Dlatego nie wykonuj testów z niesprawdzonego źródła na własną rękę. Diagnozę powierz wykwalifikowanemu psychologowi lub psychiatrze. 

Tanatofobia – leczenie 

Tanatofobia jest klasyfikowana jako zaburzenie psychiczne. Nie bagatelizuj jej objawów, gdyż nieleczona może powodować wiele negatywnych skutków i pogarszać jakość życia.  

Podstawowymi formami leczenia tanatofobii są wsparcie psychologa i psychoedukacja, psychoterapia oraz farmakoterapia (w przypadku silnych objawów lękowych, współwystępowania zaburzeń). 

Z pomocy specjalisty skorzystaj szczególnie wówczas, gdy objawy tanatofobii utrzymują się przez długi czas (powyżej 6 miesięcy) i są na tyle nasilone, że utrudniają Ci normalne funkcjonowanie. 

Jak poradzić sobie z lękiem przed śmiercią? 

Przede wszystkim pamiętaj, że o ile wprowadzenie prawidłowych nawyków i zdrowy tryb życia mogą pomóc Ci w oswojeniu lęku, to jednak tanatofobia wymaga specjalistycznego leczenia.  

Aby wspomóc terapię, możesz zadbać o: 

• odpowiednią ilość i jakość snu,  
• dostateczną dawkę ruchu (spacery, joga),  
• prawidłowe odżywianie i suplementację w przypadku ewentualnych niedoborów, 
• wprowadzenie ćwiczeń relaksacyjnych i oddechowych.  

Dodatkowo pomocny może okazać się kontakt z osobami o podobnych doświadczeniach, np. poprzez uczestnictwo w spotkaniach grupy wsparcia. 

Przeczytaj również:
Nietypowe fobie, o których istnieniu mało kto wie