Zaburzenia somatyzacyjne – definicja, objawy, przyczyny i leczenie

Zaburzenia somatyzacyjne – definicja i objawy 

Podstawową cechą zaburzeń somatyzacyjnych (inaczej: somatoformicznych lub zespołów z objawami somatycznymi) są objawy fizyczne, których nie można wytłumaczyć żadną chorobą somatyczną. Są one często przewlekłe, nawracające, a wzorzec objawów pojawia się zwykle przed 30 rokiem życia i trwa przez kilka lat.  Pacjent odczuwa dolegliwości, które można kojarzyć z wieloma schorzeniami, jednak badania diagnostyczne tego nie potwierdzają. Co ważne, chory nie kontroluje objawów, szczerze wierzy, że cierpi na poważną chorobę. Mimo przyczyn psychologicznych pacjent często nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia.  

Do częstych objawów somatycznych należą: 

• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, biegunki, mdłości) – szacuje się że ok. 20% pacjentów gastroenterologicznych doświadcza objawów z powodu trudności psychologicznych; 
• bóle głowy, pleców, kończyn, stawów; 
• kołatanie serca i bóle klatki piersiowej; 
• „napady padaczki”, które po dokładnej diagnozie okazują się atakami paniki; 
• zmęczenie i senność. 

Zaburzenie somatyzacyjne należy odróżnić od zaburzeń pozorowanych (w których umysł chorego wytwarza objawy, aby czerpać wewnętrzne, psychologiczne korzyści z odgrywania roli chorego) i symulacji (gdzie pacjent deklaruje objawy lub je wyolbrzymia, aby zdobyć zewnętrzne korzyści, np. zwolnienie lekarskie, zasiłek i in.). 

Zaburzenia somatyzacyjne – przyczyny 

Somatyzację najczęściej rozumie się jako mechanizm obronny. Umysł człowieka chroni go przed: 

• odczuwaniem nieprzyjemnych emocji, takich jak lęk czy złość, 
• pamiętaniem sytuacji trudnych i traumatycznych, np. przemoc. 

Opiera się na mechanizmie nieświadomego wypierania stanu psychicznego i przekształceniu  go w objawy fizyczne. Łatwiej bowiem zaakceptować medyczne źródło cierpień niż psychologiczne.   

Do czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń somatyzacyjnych należą: 

• objawy somatyczne występujące w rodzinie (na co składają się czynniki genetyczne oraz przekazywany model wyrażania i zatrzymywania emocji); 
• traumatyczne doświadczenia z przeszłości; 
• doświadczany stres fizyczny (np. uraz, zakażenie) lub psychologiczny (np. ważne zmiany życiowe); 
• występowanie zaburzeń lękowych i depresyjnych; 
• cechy aleksytymii (trudność w wyrażaniu i rozpoznawaniu emocji). 

Zaburzenia somatyzacyjne – leczenie 

Do najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń somatyzacyjnych należą: 

• psychoterapia, która ma na celu dotarcie do źródła problemu. Zidentyfikowanie początkowo nieświadomych konfliktów wewnętrznych lub trudnych doświadczeń z przeszłości pozwala na ich dokładne poznanie. Dzięki temu pacjent może wypracować konstruktywne metody radzenia sobie z lękiem, co zapobiega somatyzacji; 
• farmakoterapia – szczególnie leki przeciwdepresyjne, które wpływają również na zmniejszanie objawu lęku (np. z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny – SSRI). Obniżają one wewnętrzne napięcie pacjenta, powodując, że objawy somatyczne pojawiają się rzadziej. 

Nawiązanie współpracy z terapeutą czy psychiatrą zwykle jest jednak trudne dla pacjentów. Często czują się oni oskarżani o symulowanie objawów w celu odniesienia korzyści. Warto więc podkreślać, że objawy są generowane w sposób nieświadomy, aby zdejmować z pacjentów poczucie winy i zachęcić do współpracy. 

Przeczytaj również:
Terapia poznawczo-behawioralna – czym jest i kiedy się ją stosuje?