Zapalenie ucha. Jak je rozpoznać?

Jakie są rodzaje zapalenia ucha? 

W zależności od tego, której części ucha dotyczy stan zapalny, wyróżniamy zapalenie:

• ucha zewnętrznego,
• ucha środkowego,
• ucha wewnętrznego.

Stan zapalny może mieć charakter ostry lub przewlekły. 

Zapalenie ucha zewnętrznego – postacie

Zapalenie ucha zewnętrznego dotyczy małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego. Dolegliwość ta występuje najczęściej u dzieci i młodzieży.

Najpowszechniejszą postacią tej choroby jest ostre rozlane zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego, znane również jako „ucho nurka” lub „ucho pływaka”.

Aż 90% przypadków tego schorzenia powoduje bakteria Pseudomonas aeruginosa. Możesz je rozpoznać po charakterystycznej wydzielinie. Początkowo jest ona śluzowa, a następnie ropna. Rzadziej dolegliwość ma charakter grzybiczy (wywoływany głównie przez grzyby Candida), a bardzo rzadko wirusowy. 

Rzadszą postacią zapalenia ucha zewnętrznego jest ograniczone zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego, czyli czyrak (czyraczność). Jest to stan zapalny nawrotowy, który pojawia się  w niedoborach odporności. Zawsze występuje w części chrzęstnej przewodu słuchowego zewnętrznego, czyli tam, gdzie występują mieszki włosowe. Wywołują go bakterie – gronkowce lub paciorkowce.

Czyraki powstają najczęściej w wyniku mikrourazu. W większości przypadków dochodzi do samoistnego wyleczenia, ale w konsekwencji może pojawić się blizna i wtórne zwężenie przewodu słuchowego zewnętrznego. 

Niezwykle rzadką postacią zapalenia ucha środkowego jest złośliwe zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego. Występuje ono przy ciężkich zaburzeniach odporności, np. po przeszczepach. 

Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny

Zapalenie ucha zewnętrznego wywołują najczęściej zakażenia: 

• bakteryjne – ok. 90% przypadków (głównie Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, z rodzaju Streptococcus), 
• grzybicze (Aspergillus, Candida), 
• wirusowe (Varcella-Zoster). 

Może być także konsekwencją występowania chorób dermatologicznych takich jak AZS, łuszczyca czy liszaj rumieniowaty. 

Czynniki sprzyjające powstawaniu stanów zapalnych w uchu zewnętrznym to:  

• przerwanie ciągłości bariery naskórka, 
• zmniejszenie ilości wydzieliny (wskutek czyszczenia zewnętrznych przewodów słuchowych za pomocą patyczków higienicznych, dlatego specjaliści zalecają stosowanie specjalnych preparatów), 
• zaleganie wody w zewnętrznych przewodach słuchowych (prowadzi do nawrotu zapaleń), 
• maceracja skóry, 
• podniesienie wartości pH. 

Zapalenie ucha zewnętrznego – objawy 

Większość objawów dla zapalenia ucha zewnętrznego jest niespecyficzna i niecharakterystyczna.  

Możesz zaobserwować: 

• ból głowy,  
• napięcie skóry,  
• rozpieranie w uchu,  
• gorączkę i dreszcze,  
• przekrwienie i obrzęk skóry przewodu słuchowego,  
• zasychającą wydzielinę na skórze,  
• niedosłuch (w przypadku przewlekłych stanów),  
• ból ucha nasilający się podczas żucia (np. gumy) lub pociągania małżowiny.  

Ponadto różnym rodzajom zakażeń towarzyszą różne objawy:

• w zakażeniach bakteryjnych – wyciek wydzieliny,
• w zakażeniach grzybiczych – świąd,
• w zakażeniach wirusowych – pęcherzyki z wydzieliną. 

Zapalenie ucha zewnętrznego – leczenie

W ostrym rozlanym zapaleniu przewodu słuchowego i ograniczonym zapaleniu przewodu słuchowego leczenie miejscowe w 90% przypadków jest wystarczające. W zakażeniach wywołanych przez bakterie stosuje się krople z antybiotykiem (aminoglikozydy i fluorochinolony), często w połączeniu z glikokortykoidami. Dodatek sterydów miejscowych ułatwia leczenie, zmniejsza świąd i przyspiesza proces leczenia.

Aby terapia była skuteczna, ważne są sposób i czas stosowania leków. Czasami przy zwężonym przewodzie słuchowym niemożliwa jest właściwa aplikacja leku. Wówczas antybiotyk podaje się na setonach, które umieszcza się w uchu na kilkanaście godzin. Nawet jeśli poprawa nastąpi po 2-3 dniach, nie przerywaj leczenia. Po podaniu kropli połóż się na boku, aby preparat nie wypłynął z zewnętrznego przewodu słuchowego.

Przy braku poprawy lekarz może podjąć decyzję o włączeniu antybiotykoterapii ogólnoustrojowej. W przypadku ostrego stanu zapalnego leczenie u dzieci do 12. roku życia może być prowadzone tylko w warunkach szpitalnych ze względu na brak preparatów doustnych. 

W zakażeniu grzybiczym najczęściej wystarczające jest miejscowe podanie leków przeciwgrzybiczych.  

W przypadku ciężkiego, ogólnoustrojowego zakażenia i zakażenia wirusowego wymagane jest podanie preparatów ogólnoustrojowych. U dzieci leczenie odbywa się w szpitalu, gdyż preparaty te mogą być podawane wyłącznie dożylnie. 

Zapalenie ucha środkowego – postacie 

Dotyczy stanów zapalnych błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych.  

Dzielimy je na zapalenie: 

• ostre,  
• przewlekłe, 
• wysiękowe.  

Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) to częste schorzenie wieku dziecięcego. Dotyka ono ok. 95% dzieci poniżej 7. roku życia.

Jeśli epizody ostrego zapalenia ucha środkowego występują co najmniej 3 razy przez pół roku lub co najmniej 4 razy w ciągu roku, mówimy o nawracającym ostrym zapaleniu ucha środkowego. 

U dorosłych częściej występuje przewlekłe zapalenie ucha środkowego. W tym przypadku błona bębenkowa najczęściej ulega perforacji lub ubytkowi, występuje niedosłuch, a samo zapalenie może mieć formę aktywną (z wyciekiem z ucha) lub nieaktywną (bez wycieku). Przy ubytku w błonie bębenkowej występują zawroty głowy po dostaniu się wody do ucha.  

Stan przewlekły może być wynikiem: 

• nieleczonego lub nieprawidłowo leczonego ostrego zapalenia ucha środkowego w wieku dziecięcym,  
• nawracających infekcji górnych dróg oddechowych i zapalenia zatok przynosowych,  
• tworzenia się perlaka (guzka umiejscowionego w uchu środkowym), 
• powikłań gruźliczych (niezwykle rzadko). 

Z kolei wysiękowe zapalenie ucha środkowego to przewlekła choroba zapalna, w której dochodzi do ubytku błony bębenkowej i wycieku z ucha. W przebiegu choroby nie występują objawy ostrego stanu zapalnego, a nagromadzona wydzielina upośledza przewodzenie dźwięku, co prowadzi do pogorszenia się słuchu. 

Ostre zapalenie ucha środkowego – przyczyny

W początkowej fazie ostrego zapalenia ucha środkowego zakażenie jest wywołane przez wirusy i jest ono następstwem zakażenia górnych dróg oddechowych. Najczęściej powoduje je wirus RSV, rzadziej wirusy grypy i pragrypy oraz adenowirusy. Zakażenie to może przerodzić się (w ciągu 2-3 dni) w zakażenie bakteryjne, najczęściej wywołane przez: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus. 

Czynniki predysponujące do ostrego zapalenia ucha środkowego to: 

• zaburzenia funkcji trąbki słuchowej, 
• czynniki genetyczne, 
• choroba refluksowa przełyku, 
• czynniki środowiskowe, 
• zaburzenia immunologiczne,  
• choroby alergiczne, 
• bierne palenie tytoniu, 
• sztuczne karmienie w dzieciństwie, 
• nieprawidłowości anatomiczne twarzoczaszki. 

Zapalenie ucha środkowego – objawy

Charakterystycznymi objawami są:  

• silny, pulsujący ból ucha, 
• gorączka,  
• złe samopoczucie,  
• brak apetytu,  
• wymioty,  
• biegunka,  
• niedosłuch.  

Nawracające ostre zapalenie ucha środkowego może mieć ciężki (temperatura powyżej 39°C, silny ból ucha) lub lekki przebieg (temperatura poniżej 39°C, lekki ból ucha). Wycieki w przewlekłym zapaleniu ucha środkowego są śluzowo-ropne i w zależności od postaci mogą mieć brzydki zapach. Czasami pojawiają się szumy uszne. 

Zapalenie ucha środkowego – leczenie 

W ostrym zapaleniu ucha środkowego w pierwszej kolejności stosujemy leki dostępne bez recepty (przeciwbólowe i przeciwgorączkowe). Łagodzą one objawy choroby.

Lekami pierwszego wyboru, które sprawdzą się w leczeniu lekkiego i średnio nasilonego bólu ucha, są paracetamol i ibuprofen.

Nie ma wystarczających dowodów na skuteczność miejscowo podawanych leków przeciwbólowych. Pamiętaj, aby przed badaniem nie stosować kropli do uszu. Lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu antybiotyków.  

Wdrożenie natychmiastowej antybiotykoterapii najczęściej następuje: 

• u niemowląt do 6. miesiąca życia,  
• u dzieci do 2 lat z obustronnym zapaleniem,   
• u dzieci z wysoką gorączką, wymiotami i wysiękiem z ucha, 
• jeśli ból się utrzymuje i po 48-72 godzinach objawy nie ustępują.  

Najczęściej stosuje się amoksycylinę lub cefalosporyny, a w przypadku uczulenia – azytromycynę i klarytromycynę. W skuteczności leczenia ważne jest przestrzeganie zaleconego dawkowania antybiotyku, częstotliwości i czasu leczenia, które powinno zakończyć się kontrolą lekarską. Jeśli po wdrożeniu antybiotykoterapii objawy się utrzymują, zalecane jest wykonanie nacięcia błony bębenkowej.  

Nieprawidłowe leczenie OZUŚ może prowadzić do wystąpienia powikłań takich jak:

• zapalenie ucha wewnętrznego,
• niedowład lub porażenie nerwu twarzowego,
• zapalenie wyrostka sutkowego,
• powikłania wewnątrzczaszkowe. 

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego stosujemy leczenie zachowawcze. Ma ono na celu wysuszenie ucha poprzez wyleczenie ognisk zakażenia, unikanie przedostania się wody do ucha i/lub udrożnienie nosa. Po wykonaniu posiewu i antybiogramu lekarz może przepisać antybiotyki stosowane miejscowo. Stosuje się je po oczyszczeniu ucha z wydzieliny. Dopiero po ustąpieniu procesu zapalnego lekarz decyduje o włączeniu leczenia operacyjnego (np. zamknięcie ubytku w błonie bębenkowej, rekonstrukcja kosteczek słuchowych). 

Zapalenie ucha wewnętrznego (błędnika) – przyczyny

To najrzadziej spotykany rodzaj zapalenia ucha, który jest najczęściej powikłaniem przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Zapalenie może mieć formę surowiczą (toksyczną), ropną lub przewlekłą. 

Najczęstszą przyczyną zapalenia błędnika są infekcje: 

• głównie zakażenia wirusowe (wirus odry, świnki, różyczki cytomegalii, HIV),  
• bakteryjne (Neisseria meningitidis, Sterptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae), 
• grzybicze, 
• pierwotniakowe (toksoplazmoza).  

Bardzo rzadko zapalenie błędnika wywołują czynniki nieinfekcyjne, m.in. pourazowe czy autoimmunologiczne. 

Surowicze zapalenie błędnika to najczęściej pierwszy, najłagodniejszy etap, który prowadzi do cięższego zapalenia. Ropne zapalenie ucha wewnętrznego wywołują patogeny, które przedostają się do przestrzeni ucha wewnętrznego, natomiast przewlekłe zapalenie błędnika powstaje na skutek wnikania zapalnych mas tkankowych (np. perlak, ziarnina). 

Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez przedostawanie się drobnoustrojów z ucha środkowego do wewnętrznego (zapalenie tympanogenne). Z kolei wirusy (np. świnki, odry, cytomegalii, krętki) mogą przenikać do ucha wewnętrznego wraz z krwią (zapalenie krwiopochodne). Niezwykle rzadko dochodzi do przejścia procesu zapalnego z opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie meningogenne). 

Zapalenie ucha wewnętrznego – objawy

Zazwyczaj zapalenie błędnika jest stanem nagłym i towarzyszą mu charakterystyczne objawy: 

• zawroty głowy,  
• zaburzenia równowagi,  
• nudności i wymioty, 
• oczopląs.  

Gorączka zwykle pojawia się dopiero w momencie przejścia stanu zapalnego do jamy czaszki. W przypadku zapalenia tympanogennego dochodzi do jednostronnego zapalenia błędnika, a przy zapaleniu krwiopochodnym i meningogennym – obustronnego.

Konsekwencją ropnego zapalenia może być całkowita głuchota.

W większości przypadków stan zapalny trwa kilka dni. Początkowo objawy są nasilone, a później się zmniejszają. Czasami zapalenie ma formę przewlekłą i utrzymuje się przez kilka tygodni.

Zapalenie ucha wewnętrznego – leczenie

Leczenie zapalenia błędnika zależy od czynnika, który wywołał stan zapalny. Ciężkie postaci choroby wymagają hospitalizacji. W przypadku zakażenia bakteryjnego stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, a także leczenie zabiegowe polegające na oczyszczaniu ucha środkowego z ziarniny zapalnej. Stosowane jest także leczenie objawowe, np. leki przeciwwymiotne. 

Zazwyczaj zapalenie ustępuje po kilku dniach i nie pozostawia śladów. Jeśli po kilkutygodniowym leczeniu objawów nadal występują zaburzenia równowagi i zawroty głowy, zalecana jest rehabilitacja.  

Zapalenie ucha to powszechna dolegliwość występująca u dzieci i dorosłych. Jeśli odczuwasz ból ucha, nie lekceważ go. Nieleczony lub nieprawidłowo leczony stan zapalny może prowadzić do częściowej, a nawet całkowitej utraty słuchu, powikłań, a także stanów zapalnych innych organów.  

 Przeczytaj również:
Domowe sposoby na ból ucha – czy są skuteczne?