Złe wyniki morfologii? To może być pancytopenia!

Co to jest pancytopenia?

Pancytopenia to zaburzenie, które możemy rozpoznać na podstawie morfologii krwi. Polega na obniżeniu liczby czerwonych krwinek (erytrocytów), białych krwinek (leukocytów) i płytek krwi (trombocytów). Te trzy ważne składniki krwi nazywamy elementami morfotycznymi.

Pancytopenia może mieć przeróżne przyczyny. Rozwija się nie tylko w związku z chorobami krwi i szpiku kostnego, ale również jako wynik infekcji wirusowej, chorób reumatologicznych czy niedoborów witamin. 

Pancytopenia – przyczyny

Do rozwoju pancytopenii dochodzi, gdy szpik kostny produkujący elementy morfotyczne krwi nie działa prawidłowo. Inną przyczyną może być zbyt intensywne niszczenie składników krwi w śledzionie. 

Jakie choroby i stany mogą być źródłem pancytopenii? Oto najważniejsze z nich: 

• białaczki, np. ostra białaczka szpikowa lub limfoblastyczna, 
• przerzuty nowotworów do kości, np. w przypadku raka płuca, 
• infekcje wirusowe spowodowane np. wirusem HIV, EBV (Epsteina-Barr), HSV (opryszczki), grypy czy CMV (cytomegalowirusem), 
• marskość wątroby, 
• wirusowe zapalenie wątroby (szczególnie typu B i C), 
• nadużywanie alkoholu, 
• schorzenia reumatologiczne, np. toczeń rumieniowaty układowy, 
• anoreksja, 
• choroby genetyczne (wrodzone) – niedokrwistość Fanconiego czy zespół Diamonda i Blackfana, 
• ciąża, 
• zbyt mała ilość witaminy B12 w organizmie, 
• wpływ stosowanych leków – chemioterapii, metotreksatu należącego do leków immunosupresyjnych czy powszechnie zażywanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, np. ibuprofenu, 
• naświetlania (radioterapia) stosowane w leczeniu nowotworów, 
• substancje chemiczne, takie jak benzen czy silne środki na owady. 

Niestety czasami zdarza się, że nie udaje się poznać przyczyny pancytopenii. 

Jak objawia się pancytopenia?

W związku z anemią (niedokrwistością), czyli zmniejszeniem ilości czerwonych krwinek i hemoglobiny we krwi możesz obserwować: 

• osłabienie i senność, 
• szybszą męczliwość, 
• bóle i zawroty głowy, 
• omdlenia, 
• trudności z pamięcią i koncentracją, 
• szybsze bicie serca (tachykardia), 
• ból w klatce piersiowej. 

Białe krwinki odpowiadają głównie za prawidłowe działanie naszego układu odpornościowego. 

Gdy ich ilość się obniża, to mamy do czynienia z: 

• częstszymi infekcjami, 
• owrzodzeniami (aftami) w buzi, które ciężko wyleczyć. 

Zmniejszenie liczby płytek krwi objawia się przede wszystkim: 

• wybroczynami, czyli niewielkimi zmianami na skórze i błonach śluzowych w kolorze czerwonym lub czerwonobrunatnym, które po uciśnięciu nie bledną, 
• krwawieniami z dziąseł i nosa, 
• dłuższym niż zwykle krwawieniem po skaleczeniu się. 

W ciężkich przypadkach może dojść do zagrażających życiu krwawień we wnętrzu czaszki lub z przewodu pokarmowego. 

Jak diagnozuje się pancytopenię?

Pancytopenię rozpoznaje specjalista na podstawie morfologii.  

Aby ją zdiagnozować, konieczne jest stwierdzenie: 

• poziomu hemoglobiny <10 g/dl, 
• leukopenii, czyli liczby białych krwinek <4000/µl, 
• zmniejszenia ilości trombocytów poniżej 100 tys./µl (małopłytkowość). 

Nie stawiaj diagnozy na własną rękę. Wynik badania krwi skonsultuj z lekarzem, który zlecił jego wykonanie.

Kolejny krok to dokładnie przeprowadzona rozmowa z pacjentem. Lekarz zapyta Cię o aktualnie występujące objawy. Może także poszukiwać wszelkich wskazówek, które pomogą mu odnaleźć ewentualny czynnik wywołujący pancytopenię, np. choroby współistniejące, stosowane leki czy przebyte zakażenia. 

W trakcie diagnostyki pancytopenii zazwyczaj konieczne jest wykonanie biopsji aspiracyjnej i trepanobiopsji szpiku kostnego. Oba badania polegają na pobraniu materiału z kości miednicy, a dokładnie z przedniego lub tylnego kolca biodrowego. Używa się do tego specjalnych igieł. Zarówno przed biopsją aspiracyjną, jak i trepanobiopsją lekarz znieczula miejsce, które będzie nakłuwał. 

Bardzo ważna jest próba odnalezienia przyczyny pojawienia się pancytopenii. W tym celu wykonuje się wiele dodatkowych badań.  

Zaliczamy do nich m.in.: 

• oznaczenie enzymów wątrobowych, które pomogą ocenić funkcjonowanie wątroby, 
• badanie stężenia witaminy B12, 
• badania pod kątem infekcji wirusowych, 
• RTG lub TK klatki piersiowej, 
• USG jamy brzusznej. 

Jak leczy się pancytopenię? 

Podstawą leczenia pancytopenii jest terapia choroby, która leży u jej podstaw, np. suplementacja witaminy B12, leczenie nowotworu czy zwalczanie infekcji wirusowej. Niekiedy potrzebny jest przeszczep szpiku kostnego.

W związku z ciężką anemią i małopłytkowością konieczne może okazać się przetaczanie krwi i płytek, a z powodu bardzo słabej odporności pacjent otrzymuje czasami profilaktycznie antybiotyki, leki przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. 

Przeczytaj również:
Badanie krwi. Jak się do niego przygotować?