Niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego – część pierwsza

Dlaczego podczas porodu pojawia się ból?

Ból w trakcie porodu pojawia się wskutek ucisku nerwów przez kurczący się mięsień macicy oraz drażniącego wpływu kwasu mlekowego na zakończenia nerwowe – kwas mlekowy jest produktem oddychania beztlenowego komórek z powodu utrudnionego dopływu natlenowanej krwi do macicy. Szyjka macicy ulega skróceniu oraz rozwieraniu, co także wywołuje dolegliwości bólowe. Główka dziecka wstawia się do kanału rodnego, powodując ucisk nerwów w okolicy dolnego odcinka kręgosłupa, dlatego rodzące bardzo często skarżą się na uciążliwe bóle tej okolicy. Należy jednak pamiętać, że procesy te są konieczne, aby poród postępował i mógł odbyć się drogami natury.

Według najnowszego standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej wydanego przez Ministra Zdrowia, który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2019 r., rodząca ma prawo do łagodzenia bólu porodowego. 

Jakie wyróżniamy niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego?

Do niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu porodowego zalicza się:

• aktywność fizyczną i przyjmowanie pozycji zmniejszających odczucia bólowe, w szczególności:
  • spacer, 
  • kołysanie się,
  • przyjmowanie pozycji kucznej lub pozycji wertykalnej z wykorzystaniem dodatkowych sprzętów pomocniczych, takich jak: gumowa piłka, worek sako, drabinki, materac, sznury porodowe, krzesło porodowe,
• techniki oddechowe i ćwiczenia relaksacyjne,
• metody fizjoterapeutyczne, w tym:
  • masaż relaksacyjny, 
  • ciepłe lub zimne okłady, 
  • przezskórną stymulację nerwów (TENS),
• hydroterapię,
• akupunkturę,
• akupresurę,
• muzykoterapię,
• aromaterapię.

Dobór odpowiedniej metody łagodzenia bólu porodowego jest uzgadniany z rodzącą. Podczas porodu fizjologicznego wybrana wcześniej metoda łagodzenia dolegliwości stosowana jest przez położną odpowiedzialną za prowadzenie porodu bądź przez osobę bliską rodzącej, której udzielono odpowiedniego instruktażu. 

Aktywność fizyczna i pozycje wertykalne w trakcie porodu

Pozycje wertykalne polegają na instynktownej zmianie pozycji na taką, która przynosi ulgę podczas porodu. Częsta zmiana pozycji ciała może przynieść dodatkowe korzyści, w tym:

• zwiększoną intensywność i regularność skurczów macicy,
• ułatwienie oddychania i lepsze dotlenienie matki i dziecka,
• zmniejszenie ryzyka urazu tkanek kanału rodnego,
• ułatwienie prawidłowego wstawiania się główki.

Kobiety podczas pierwszego etapu porodu zazwyczaj decydują się na pozycję pionową – spacerowanie bądź kołysanie biodrami, wspierając się na partnerze lub drabinkach. Pozycja pionowa wykorzystuje siłę grawitacji, wspomagając tym samym rozwieranie szyjki macicy. Dodatkowo pozycja stojąca zmniejsza ucisk wywierany na duże naczynia krwionośne przez macicę i rozwijający się w niej płód. Zmniejszenie ucisku ułatwia przepływ krwi, dzięki czemu tkanki są lepiej dotlenione. Ponadto w pozycji pionowej praca przepony jest efektywniejsza, co usprawnia wymianę gazową. Z kolei pozycja „na czworaka” jest pomocna w łagodzeniu bólów okolicy krzyżowej, ponieważ wpływa na powiększenie średnicy kanału rodnego, dzięki czemu główka nie uciska nadmiernie nerwów w tym miejscu, co zmniejsza ból. 

Przykłady pozycji wertykalnych przyjmowanych podczas porodu:

• pozycja stojąca z partnerem,
• pozycja z pochyleniem tułowia ku przodowi z podparciem na ramionach i wykrokiem na stopień,
• pozycja siedząca na piłce,
• pozycja na krześle w rozkroku przodem do oparcia z pochyleniem tułowia ku przodowi,
• pozycja kuczna,
• klęk ze zwisem tułowia na drążku,
• siad na piętach z pochylonym tułowiem i szeroko rozstawionymi ramionami opartymi na piłce.

Podczas drugiego etapu porodu rodzące często decydują się na pozycję kuczną. Dzięki tej pozycji kobiety wykorzystują siłę grawitacji, przez co poród jest krótszy. Dodatkowo główka napiera równomiernie na tkanki krocza, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia urazów kanału rodnego. Pomocna może okazać się obecność osoby towarzyszącej, która nie tylko wspiera kobietę podczas porodu, ale także asekuruje ją podczas zmiany pozycji na inne.

Nie wszystkim kobietom w trakcie porodu zaleca się stosowanie pozycji wertykalnych. Istnieje kilka przeciwwskazań, do których należą:

• objawy niewydolności oddechowej u matki,
• choroby układu krążenia,
• ciąża mnoga,
• ryzyko wypadnięcia pępowiny,
• podejrzenie hipotrofii płodu.

Techniki oddechowe i ćwiczenia relaksacyjne podczas porodu

Na początku warto zaznaczyć, że naukę technik oddechowych oraz ćwiczeń relaksacyjnych należy rozpocząć już w trakcie ciąży. Trwający poród i towarzyszące mu emocje nie są dobrym momentem na rozpoczęcie nauki. Redukowanie bólu porodowego warto wspomagać zasadami psychoprofilaktyki, która obejmuje kilka różnych metod.  Według angielskiego położnika Dick-Reada dolegliwości bólowe związane są z trzema objawami, do których należą:

• strach, 
• napięcie, 
• ból. 

Brak przygotowania do porodu jest źródłem lęku kobiety przed nieznanym jej procesem. Lęk z kolei wywołuje napięcie, które potęguje odczuwanie bólu. Ból zwiększa występujący już lęk, powodując wzrost napięcia, a następnie doprowadza do silniejszego odczuwania dolegliwości podczas porodu. Ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe prowadzą do wyeliminowania napięcia, co powoduje zmniejszenie odczuwania bólu. 

Nabycie umiejętności rozluźniania i napinania mięśni jest istotnym elementem w kontroli dolegliwości bólowych. Ćwiczenia relaksacyjne w trakcie porodu polegają na osiągnięciu spokoju i odpoczynku w przerwie między skurczami. W uzyskaniu takich efektów pomocny może okazać się trening autogenny Schultza opierający się na samoodprężeniu. 

Co daje kobiecie w trakcie porodu technika świadomego oddechu?

• Umożliwia rozluźnienie ciała. 
• Efektywne oddychanie sprawia, że organizmy matki i dziecka są lepiej ukrwione i dotlenione.
• Skupienie uwagi na oddechu pozwoli osiągnąć kobiecie spokój i odwróci uwagę od bólu.

Oddychanie powinno odbywać się torem przeponowym, które polega na ruchach unoszących brzuch ku górze. Podczas porodu warto zadbać o to, by wydech przez usta trwał około dwa razy dłużej niż wdech nosem. Początkowy okres porodu wiąże się z powolnymi i spokojnymi oddechami. Natomiast w późniejszym okresie oddechy stają się szybsze, a podczas końcowej fazy porodu mogą być krótkie i urywane, ale warto pamiętać o tym, aby w przerwie między skurczami maksymalnie pogłębiać i uspokajać oddech. 

Ból często dekoncentruje rodzące, przez co technika oddychania jest przez nie pomijana. Jeżeli kobieta odbyła naukę ćwiczeń oddechowych i relaksacyjnych dopiero w dniu porodu, istnieje szansa, że w obliczu towarzyszących jej emocji, nie będzie w stanie efektywnie zastosować poznanych metod. Dlatego warto zadbać o treningi już w trakcie ciąży, aby stały się one naturalne. Dzięki temu rodząca bez trudności będzie mogła z nich korzystać podczas porodu, co skutecznie zminimalizuje dolegliwości bólowe. 

Poznaj inne metody łagodzenia bólu porodowego:

• Niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego – część druga
• Niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego – część trzecia.

Przeczytaj również:

• Jakie są farmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego? Część pierwsza
• Jakie są farmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego? Część druga
• Jakie są farmakologiczne metody łagodzenia bólu porodowego? Część trzecia.