Przyczyny i skutki seplenienia międzyzębowego

Na czym polega seplenienie międzyzębowe i kiedy powstaje?

Sygmatyzm interdentalny lub inaczej seplenienie międzyzębowe to jedno i to samo. Pierwsze z nich to po prostu spolszczona wersja łacińskiego terminu Sigmatismus interdentalis. W literaturze można także spotkać inne określenia, takie jak seplenienie śródzębne czy seplenienie interdentalne.

Każdy z powyższych terminów oznacza rodzaj seplenienia właściwego, czyli nieprawidłowej wymowy głosek dentalizowanych, do których należą:

• s, z, c, dz (głoski syczące),
• ś, ź, ć, dź (głoski ciszące),
• sz, rz, cz, dż (głoski szumiące).

Seplenienie międzyzębowe charakteryzuje się wsuwaniem czubka języka między zęby w trakcie wymowy głosek, któregoś z wyżej wymienionych szeregów – syczącego, ciszącego lub szumiącego. Podczas takiej realizacji żuchwa jest opuszczona, przez co górne i dolne zęby nie zbliżają się do siebie, a język ląduje na zewnątrz. Brzmienie głosek realizowanych w ten sposób jest przytępione, ponieważ ułożenie języka jest nieprawidłowe (przy poprawnej wymowie na języku powinien pojawiać się rowek, a powietrze powinno być kierowane jego środkiem), nie pojawia się charakterystyczny rowek, a powietrze wylatujące podczas mówienia zostaje rozproszone, dając przytłumiony dźwięk.

Należy zaznaczyć, że nie wszystkie szeregi są nieprawidłowo realizowane. Może się zdarzyć, że głoski ciszące wypowiadane są przez dziecko prawidłowo, a realizacja pozostałych szeregów jest wadliwa. Zdarza się też, że seplenieniu międzyzębowemu towarzyszy międzyzębowa realizacja innych głosek, najczęściej: t, d, n.

Należy pamiętać, że głoski w języku dziecka pojawiają się stopniowo. Jako pierwsze z trzech szeregów występują dźwięki szeregu ciszącego (ś, ź, ć, dź), między 1 a 2 rokiem życia. Następnie pojawia się szereg syczący (2-3 rok życia), a na samym końcu głoski szumiące (5-6 rok życia). Głoski ciszące, jako najłatwiejsze do wymówienia przez dziecko, siłą rzeczy zastępują te trudniejsze – syczące. Gdy zaś pojawią się w końcu syczące, jako łatwiejsze do wymowy zastąpią – jeszcze zbyt trudne dla malucha – głoski szumiące. Jeżeli 5-letnie dziecko wymawia głoski syczące międzyzębowo, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w ten sposób będzie też realizować głoski szumiące, które dopiero się pojawią. Dlatego tak ważna jest szybka reakcja rodzica i terapia logopedyczna.

Przyczyny wymowy międzyzębowej

Międzyzębowa realizacja głosek dentalizowanych może mieć różne przyczyny. Należą do nich:

• wady zgryzu – jeśli u Twojego dziecka występuje tak zwany zgryz otwarty, jest prawie pewne, że stanowi on główną przyczyną seplenienia. Zgryz otwarty polega na nieprawidłowym ustawieniu górnych i dolnych zębów względem siebie. W odcinku środkowym szczęki nie schodzą się ze sobą, tworząc szparę, przez którą dziecko swobodnie może wkładać język, ponieważ brakuje mu ograniczenia. W takich przypadkach konieczna jest wizyta u ortodonty i wdrożenie leczenia, które nierzadko trwa wiele miesięcy, a nawet kilka lat;
• brak pionizacji języka – podczas połykania i (prawidłowej) artykulacji język przemieszcza się w kierunku przedniej części podniebienia i jest to warunkiem poprawnej realizacji głosek. Proces pionizacji języka rozpoczyna się w momencie pojawienia się pierwszych siekaczy mlecznych, a kończy (a przynajmniej powinien) wraz z pojawieniem się wszystkich zębów mlecznych. Wtedy też następuje zmiana sposobu połykania przez dziecko z typu niemowlęcego (niemowlę podczas ssania ma płaski język, który wysuwa do przodu, między dziąsła) na dorosły (po wyrośnięciu zębów język wędruje podczas połykania do wałka dziąsłowego, znajdującego się za górnymi zębami). Brak pionizacji języka jest najczęściej spowodowany ssaniem palca, zbyt długim karmieniem dziecka z butelki, nieprawidłowym, ustnym torem oddechowym, a także zbyt długim stosowaniem smoczków i gryzaków;
• nieprawidłowości w budowie aparatu mowy – pomijając wcześniej wspomniane wady zgryzu, nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego może dotyczyć języka (zbyt duży), podniebienia (rozszczepy), a także obniżonego napięcia mięśniowego;
• oddychanie przez usta.

Skutki wymowy międzyzębowej

Mowa międzyzębowa jest skutkiem wad zgryzu, nieprawidłowego sposobu połykania oraz braku pionizacji języka. Ponadto niesie ze sobą konsekwencje, które mogą zaburzyć poczucie własnej wartości i samooceny Twojego dziecka:

• dziwne, przytępione brzmienie wymowy momentalnie zwraca uwagę otoczenia, co może skutkować wyśmiewaniem, a czasem nawet odtrąceniem od grupy rówieśniczej, “bo on sepleni”;
• wyśmiewane dziecko może odczuwać lęk przed wypowiadaniem się i zamknie się w sobie;
• mowa międzyzębowa powoduje utrwalanie nieprawidłowego oddychania przez usta, co przyczynia się też do częstych infekcji gardła;
• pogłębianie wad zgryzu – język stale popycha zęby ku przodowi. Oczywiście wady zgryzu nie powstają ot tak, a z biegiem czasu. Warto jednak temu zapobiegać niż leczyć, ponieważ leczenie ortodontyczne jest długotrwałe, nie należy do przyjemnych, a przede wszystkim jest niezwykle kosztowne. Pamiętajmy, że ortodonta może dopiero rozpocząć działanie, gdy pojawią się stałe zęby, co także odsuwa w czasie przebieg terapii logopedycznej, a przynajmniej jej efektów. Im szybciej dziecko rozpocznie terapię logopedyczną, tym mniejsze będą skutki jego międzyzębowości.

Jak możesz pomóc dziecku z seplenieniem międzyzębowym?

• Nie wierz w dobre rady otoczenia, że dziecko “samo wyrośnie”. Im szybciej wybierzecie się do logopedy, tym lepiej. Pamiętaj, utrwalone wady wymowy trudniej zniwelować.
• Ćwicz z dzieckiem regularnie, nawet po kilka minut dziennie. Kiedy już znajdziecie się u logopedy, dowiesz się, jak będzie wyglądać terapia Twojego dziecka. Logopedzi często zadają pracę domową i warto konsekwentnie odrabiać ją w domu razem z dzieckiem. Pojedyncza terapia w tygodniu to niewiele, dlatego im więcej będziecie ćwiczyć według wskazówek logopedy, tym szybciej osiągniecie sukces.
• Nie poprawiaj dziecka bez przerwy – ciągłe zwracanie uwagi dziecku i jego poprawianie prędzej doprowadzi do niechęci wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń niż do aktywnego udziału w zajęciach. Daj dziecku czas i nie pozwól mu się zrazić. Terapia nierzadko trwa wiele miesięcy.
• Ćwicząc z dzieckiem w domu, staraj się ograniczyć ćwiczenia polegające na wysuwaniu języka z buzi, ponieważ będą one utrwalać nieprawidłowy już sposób artykulacji. Postaw na uśmiechy, minki, oblizywanie zębów od wewnątrz itp.

Jeśli masz wątpliwości co do wymowy swojej pociechy, warto wybrać się na konsultację logopedyczną, nawet jeśli okaże się, że wszystko jest w porządku, a mowa dziecka rozwija się prawidłowo. Im szybciej Twoje dziecko rozpocznie terapię logopedyczną, tym krócej będzie ona trwać, a Twoje dziecko będzie nie tylko pięknie mówiło, ale też stanie się pewne siebie i swojej wartości.

Źródła:

• Sołtys-Chmielowicz A., Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, wyd. Impuls, Kraków 2008,
• Logopedia – pytania i odpowiedzi, podręcznik akademicki, t.2 – Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2003.