Czy otyłość może obniżać odporność?

Otyłość – jakie mogą być jej przyczyny i skutki?

Według Narodowego Funduszu Zdrowia i Głównego Urzędu Statystycznego co druga osoba dorosła w Polsce ma nadwagę! Z roku na rok liczba chorych na otyłość rośnie i według prognoz w 2025 roku będzie już 26% otyłych kobiet i 30% mężczyzn. 

Wśród przyczyn otyłości możemy wymienić:

•       uwarunkowania genetyczne,
•       zbyt małą aktywność fizyczną,
•       nadmierne spożycie wysokokalorycznych pokarmów,
•       nietolerancje pokarmowe,
•       przewlekły stres,
•       zaburzenia nastroju,
•       niektóre leki.

Otyłość wpływa na wiele procesów fizjologicznych, a każdy z nich może oddziaływać na nasz układ odpornościowy. Otyłość zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wielu chorób, w tym:

•       zespołu metabolicznego (chorób serca, cukrzycy typu 2, insulinooporności, hiperlipidemii),
•       niealkoholowego stłuszczenia wątroby,
•       choroby zwyrodnieniowej stawów,
•       raka,
•       chorób pęcherzyka żółciowego,
•       autoimmunizacji,
•       bezpłodności,
•       obturacyjnego bezdechu sennego.

Warto podkreślić, że otyłość jest przyczyną aż ok. 70% przypadków cukrzycy.

Nadwaga a otyłość

Wskaźnikiem do oceny masy ciała u dorosłych jest BMI (Body Mass Index) i rozkład tkanki tłuszczowej mierzony stosunkiem obwodu talii do bioder. Wskaźnik masy ciała (BMI) wyliczamy, dzieląc wagę (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Jego prawidłowa wartość wynosi od 18,5 do 24,9 kg/m2. Wyniki pomiędzy 24,9 kg/m2 a 29,9 kg/m2 określamy jako nadwagę, a powyżej 29,9 kg/m2 jako otyłość. Pamiętajmy, że BMI nie ma zastosowania u dzieci do 14 roku życia. W tym przypadku wykorzystujemy inną miarę, którą są siatki centylowe.

BMI nie uwzględnia również typu budowy ciała, dlatego u osób aktywnie uprawiających sport nie ma ono praktycznego zastosowania.

Klasyfikacja BMI (kg/m2)

•       <16 – wygłodzenie
•       16 – 16,99 – wychudzenie
•       17 – 18,49 – niedowaga
•       18,5 – 24,99 – pożądana masa ciała
•       25 – 29,99 – nadwaga
•       > 30 – otyłość

Z kolei rozkład tkanki tłuszczowej mierzony stosunkiem obwodu talii do bioder (WHR) liczymy przy użyciu wzoru: obwód talii (cm)/obwód bioder (cm).

Otrzymany wynik nie powinien przekraczać u kobiet 0,8, natomiast u mężczyzn 0,9.

Tkanka tłuszczowa a odporność

Tkanka tłuszczowa to bardzo aktywny narząd endokrynologiczny i ważny narząd odpornościowy, wydzielający hormony podobne do cytokin, zwane adipokinami (adiponektyna, leptyna, czynnik martwicy nowotworów alfa – TNF-alfa, rezystyna, aktywator plazminogenu typu 1 – PAI-1). Adipokiny to czynniki pro- i przeciwzapalne łączące procesy metaboliczne z układem odpornościowym. Spośród adipokin to adiponektyna i leptyna są w dużej mierze związane z otyłością.

W tkance tłuszczowej występują także fibroblasty, makrofagi tkanki tłuszczowej, neutrofile, komórki tuczne, eozynofile, limfocyty T i B – odpowiedzialne za poprawną odpowiedź immunologiczną. Prawidłowe działanie wszystkich składników pozwala utrzymać homeostazę u osób szczupłych. Natomiast otyłość niemal zawsze wiąże się z rozregulowaniem poziomu adipocytokin i zaburzeniami równowagi cytokin wytwarzanych przez limfocyty Th1 i Th2.

Nadmierna ilość adipocytów spowodowana dodatnim bilansem energetycznym prowadzi do niedotlenienia adipocytów, obumierania komórki i stresu komórkowego, który ostatecznie skutkuje stanem zapalnym. Reakcja zapalna związana z otyłością jest wyzwalana przez tkankę tłuszczową i głównie w niej się znajduje. Stan zapalny znajduje swoje odzwierciedlenie w zwiększonym poziomie krążących białek prozapalnych takich jak leptyna oraz w zmniejszonym wydzielaniu białek przeciwzapalnych takich jak adiponektyna.

Leptyna i adiponektyna – jaki mają związek z otyłością?

Receptor leptyny jest obecny w całym układzie odpornościowym. Leptyna odpowiedzialna jest za regulację wrodzonej i nabytej odpowiedzi immunologicznej. Wytwarzana jest głównie przez adipocyty, ale również przez:

•       mięśnie szkieletowe,
•       jelita,
•       mózg,
•       tkanki stawów,
•       kości.

Leptyna wraz z innymi cząstkami regulatorowymi odgrywa kluczową rolę w homeostazie apetytu i utrzymania prawidłowej masy ciała. Z tego powodu leptynooporność, spowodowana upośledzeniem transportu leptyny, jest uważana za główny czynnik patogenezy otyłości.

Leptyna wpływa również na inne funkcje fizjologiczne:

•       metabolizm kości,
•       zapalenia,
•       zakażenia,
•       reakcje immunologiczne.

Stanowi więc łącznik pomiędzy układem neuroendokrynnym i odpornościowym.

Niedożywienie prowadzi do hipoleptynemii, podczas gdy otyłość do hiperleptynemii. Każdy z tych stanów wpływa odmiennie na układ odpornościowy. W stanie otyłości adipocyty są poddawane wyższym stężeniom krążącej leptyny, aktywowana jest odporność wrodzona, dominują prozapalne komórki Th1 i obniżone są Th2. Ta prozapalna zmiana jest korzystna podczas ostrych infekcji, ale paradoksalnie w dłuższej perspektywie szkodzi zdrowiu. U osób otyłych wykazano także obniżenie limfocytów Treg (centralnych komórek kontrolujących tolerancję immunologiczną), które są odwrotnie skorelowane z poziomami leptyny i BMI. Leptyna uczestniczy również w chemotaksji i nacieku neutrofili. Regulacyjne limfocyty Treg utrzymują tolerancję na autoantygeny.

Leptyna odzwierciedla ilość tłuszczu zgromadzonego w organizmie. U otyłych pacjentów wysoki poziom leptyny, CRP oraz HbA1c w krążeniu koreluje ze zmniejszeniem krążenia limfocytów Treg. Zredukowane limfocyty Treg mają związek z przebiegiem wielu chorób przewlekłych, w tym chorób układu krążenia i powikłań metabolicznych.

Adiponektyna to kolejna adipokina, która przyczynia się do przewlekłego, niskiego stopnia zapalenia związanego z otyłością. Moduluje procesy metaboliczne i zwiększa wrażliwość na insulinę. Stężenie adiponektyny w osoczu zmniejsza się wraz ze wzrostem otyłości.

U ludzi otyłych całkowita liczba limfocytów i komórek NK jest zmniejszona. W rezultacie otyłość hamuje zdolność układu odpornościowego, a tym samym wiąże się ze zwiększonym ryzykiem:

•       infekcji dróg moczowych,
•       zapalenia płuc,
•       zapalenia przyzębia,
•       zapalenia trzustki,
•       infekcji skóry,
•       zapalenia tkanki łącznej,
•       infekcji wirusowych.

Ponadto osoby otyłe słabiej reagują na szczepienia.

Jak zmniejszyć masę ciała i zadbać o odporność?

U większości osób otyłych występują niedobory witamin i minerałów oraz białek. Pierwszym krokiem w odchudzaniu powinna być zmiana diety na zdrową, uwzględniającą i wyrównującą niedobory. Zwykle udaje się tego dokonać w ciągu 6-12 miesięcy terapii. Celem takiego postępowania jest nie tylko zmiana nawyków żywieniowych, ale także przywrócenie procesów fizjologicznych na właściwy tor.

Każdy pacjent przed rozpoczęciem odchudzania powinien mieć wykonane badania wykluczające chorobowe przyczyny otyłości i oceniające stan zdrowia. O zakresie badań decyduje lekarz po zebraniu dokładnego wywiadu zdrowotnego. Gorsze wyniki w odchudzaniu mają pacjenci z predyspozycją rodzinną, ale i u takich rygorystyczne przestrzeganie zaleceń może prowadzić do sukcesu.

Pamiętajmy, że otyłość ma charakter postępujący, z tendencją do nawrotów. Prowadzi nie tylko do rozwoju chorób, ale również do pogorszenia jakości i skrócenia długości życia. Dlatego tak istotne jest rozpoczęcie leczenia już na etapie nadwagi. Podstawą leczenia otyłości jest zdrowy styl życia.  Obejmuje on zmianę nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej. Odchudzanie nie może odbywać się poprzez ograniczenia żywieniowe, ale poprzez mądre ograniczenia kaloryczne z zachowanym warunkiem odżywienia komórkowego. Oznacza to, że przed spożyciem danego produktu należy ocenić, czy ma on wysoką wartość odżywczą, czy tylko dostarczy do organizmu puste kalorie. U większości osób będzie również potrzebna suplementacja (oparta na wynikach badań krwi) m.in. witamin, minerałów czy kwasów tłuszczowych. Przy BMI powyżej 30 czasami włącza się leczenie wspomagające, farmakologiczne, zaś przy BMI powyżej 40 (lub >35 kg/m2) można rozważyć leczenie operacyjne.

Dowiedz się więcej z naszego materiału

Przeczytaj również:
Jakie rośliny wspomagają walkę z otyłością?
Czy stan jelit ma wpływ na naszą odporność?
Codzienne ćwiczenia wzmocnią Twoją odporność!
Dieta na odporność. Co jeść, aby wzmocnić odporność?
10 produktów żywnościowych, które wzmocnią Twoją odporność