Czym są węglowodany i gdzie występują?

Czym są węglowodany?

Węglowodany to związki zbudowane z atomów węgla, wodoru i tlenu. Rośliny mogą wytwarzać węglowodany w procesie fotosyntezy, natomiast organizm człowieka nie jest zdolny do syntezy wystarczającej ilości tych związków. Człowiek najczęściej wykorzystuje jako źródło węglowodanów owoce i warzywa, ale znajdują one się też produktach mlecznych, zbożach czy produktach przetworzonych, np. słodyczach. 

Węglowodany – w czym występują?

Podział węglowodanów opiera się na tym, jak złożona jest ich budowa. W ich strukturze wyróżnia się tak zwane reszty cukrowe, których ilość świadczy o tym, do jakiej grupy zalicza się dany węglowodan.

Węglowodany proste (monosacharydy, cukry proste)

Glukoza jest składnikiem wielu warzyw i owoców, występuje w ziemniakach, sokach z owoców i miodzie. 

Fruktoza znajduje się tak jak glukoza w owocach i miodzie, ale cukry te różnią się od siebie intensywnością słodyczy. Fruktoza jest znacznie słodsza niż glukoza, a jej obecność w owocach nadaje im unikatowy smak. Fruktoza nie nasila działania insuliny, co dzieje się przy spożyciu produktów bogatych w glukozę. 

Dwucukry (oligosacharydy)

Sacharoza to kombinacja glukozy i fruktozy występująca w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej. Powszechnie wykorzystywana jest jako “zwykły cukier” do słodzenia potraw.

Laktoza, zbudowana z glukozy i galaktozy, to cukier występujący w mleku, zwany inaczej cukrem mlecznym. Ze względu na swoje pochodzenie jest składnikiem wielu przetworów mlecznych.  

Wielocukry (cukry złożone, polisacharydy)

Skrobia jest składnikiem ziemniaków, ale również innych warzyw korzennych i bulwiastych. Znajduje się też w zbożach i ich przetworzonych produktach. 

Glikogen w odróżnieniu od pozostałych cukrów, które można znaleźć w owocach i warzywach, występuje w mięśniach i wątrobie zwierząt. 

Węglowodany – jaką funkcję pełnią w organizmie?

Węglowodany są związkami, które odgrywają w ustroju człowieka wiele funkcji. Dostarczają komórkom energii przez spalanie glukozy. Jeden gram glukozy to cztery kilokalorie. Energia uzyskana z glukozy pożytkowana jest do prawidłowego funkcjonowania mózgu, erytrocytów, mięśni, serca czy wątroby.

Węglowodany są uważane za materiał zapasowy. W momencie niewystarczającej podaży węglowodanów w diecie glikogen gromadzony w wątrobie może zbilansować brakującą ilość tego składnika w organizmie. W analogiczny sposób glukoza może być syntetyzowana przez organizm z białek i tłuszczu w procesie zwanym glukoneogenezą. Węglowodany są dla człowieka jednym z głównych składników odżywczych, dostarczając 60-70% zapotrzebowania energetycznego uzyskanego z pokarmu. 

Ponadto nadają owocom i warzywom słodki smak, sprawiając, że ich spożywanie staje się przyjemniejsze. 

Węglowodany – niedobór i nadmiar

Produkty bogate w węglowodany pozwalają na dostarczenie wystarczającej ilości energii do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W przypadku niedoboru węglowodanów są one syntetyzowane na przykład z białek. Jest to mechanizm obronny organizmu chroniący go przed niekontrolowanym spadkiem energii, który może negatywnie wpłynąć na pracę mózgu. Niemniej jednak białka powinny być wykorzystywane do budowy komórek, a nie wydatkowane na zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Dlatego należy pamiętać, by obok białek czy tłuszczy w naszej diecie znajdowały się także cukry.

Częściej niż z niedoborem mamy do czynienia z nadmiernym spożywaniem węglowodanów. W szczególności zauważa się tendencję do wzmożonego spożywania cukrów prostych (słodycze, słodzone napoje, przetwory owocowe). To prosta droga do nadwagi, otyłości i cukrzycy typu 2. Dzieje się tak, gdy brak nam wystarczającej ilości ruchu do spożytkowania zawartej w pożywieniu glukozy. Zostaje ona przekształcona do tłuszczu, który odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej. Dlatego też przekąskę w postaci słodkiego batonika warto zastąpić owocem lub warzywem. W ten sposób zbilansujemy ilość przyjmowanych pokarmów.

Węglowodany to związki pełniące ważne funkcje w organizmie. Można je znaleźć w owocach, warzywach, słodyczach, wyrobach cukierniczych oraz wielu innych produktach. Należy jednak pamiętać, by zrównoważyć ich podaż w diecie. Zarówno ich nadmiar, jak i niedobór może być niekorzystny dla zdrowia. 

Źródła:

• Konturek S., Fizjologia człowieka Podręcznik dla studentów medycyny, Wydanie 2, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2013, ISBN 978-83-7609-673-5.3,
• Solomon E. P., Berg L. R., Martin D. W., Biologia, wg VII wyd. amerykańskiego, Warszawa, Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, ISBN 978-83-7073-412-1.