Profilaktyka zakrzepicy – czy dieta uchroni nas przed chorobą?

Jaka jest częstość występowania żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej? 

Roczna zapadalność (czyli liczba nowych przypadków chorobowych) na żylną chorobę zakrzepowo-zatorową (ŻChZZ) w krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego wynosi przeciętnie od 200 do nawet 300 przypadków na 100 tysięcy mieszkańców.

Choroba zakrzepowo-zatorowa – czynniki ryzyka 

Do głównych czynników ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej należą: 

• długotrwałe unieruchomienie, 
• urazy (np. złamanie kości kończyny dolnej, uszkodzenie rdzenia kręgowego), 
• operacje (zwłaszcza trwające powyżej 2 godzin), 
• choroba nowotworowa (warto podkreślić, że ŻChZZ jest drugą z kolei przyczyną śmierci u pacjentów onkologicznych), 
• ciąża (powszechność występowania ŻChZZ u kobiet ciężarnych jest dziesięciokrotnie większa niż u kobiet niebędących w ciąży), 
• przebyta żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (jak się bowiem okazuje, ryzyko nawrotu ŻChZZ jest wyraźnie większe niż wystąpienia pierwszego epizodu choroby), 
• wiek (ryzyko rozwoju ŻChZZ wzrasta wraz z wiekiem), 
• zaawansowane żylaki, 
• stany nadkrzepliwości (trombofilie wrodzone lub nabyte), 
• zawał mięśnia sercowego (zwłaszcza w ciągu ostatnich trzech miesięcy), 
• niewydolność serca, 
• połóg, 
• infekcje, 
• terapia hormonalna, 
• palenie papierosów, 
• otyłość, 
• podwyższone stężenie cholesterolu i lipoprotein LDL we krwi, 
• nadciśnienie tętnicze krwi, 
• cukrzyca. 

Czy dieta może przeciwdziałać rozwojowi żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej? 

Chociaż leki są w stanie zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich, to jednak długotrwałe leczenie może powodować różne skutki uboczne, w tym pojawiające się krwawienie. Odpowiednia terapia ŻChZZ powinna zatem cechować się wysoką skutecznością przeciwzakrzepową oraz jednocześnie zapobiegać powikłaniom krwotocznym. 

Powszechnie uznaje się, że sposób odżywiania ma znaczący wpływ na modyfikację indywidualnego ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.  

Odpowiednia dieta jest niezwykle skuteczna w obniżaniu stężenia lipidów w surowicy krwi, które są istotnymi elementami w patogenezie chorób układu sercowo-naczyniowego.  

Udowodniono również korzystny wpływ niektórych składników pokarmowych na zmniejszenie procesu aktywacji i agregacji płytek krwi poprzez różne mechanizmy działania, co niewątpliwie może przyczyniać się do istotnego osłabienia ryzyka rozwoju ŻChZZ w przyszłości.  

Wyniki licznych badań wykazały znaczący wzrost ryzyka wystąpienia zakrzepicy żył głębokich oraz zatoru tętnicy płucnej u osób z otyłością, co sugeruje, że odpowiednia dieta, mająca na celu redukcję, a następnie długotrwałe utrzymanie należytej masy ciała, będzie ważnym czynnikiem protekcyjnym. 

Profilaktyka zakrzepicy – jaką dietę wybrać? 

Do diet najbardziej zalecanych w profilaktyce żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej należą: 

• dieta śródziemnomorska, 
• dieta DASH, 
• dieta wegetariańska, 
• dieta wegańska. 

Produktami, które mogą wpływać protekcyjnie na wystąpienie zakrzepicy żylnej i zatorowości płucnej, są: 

• warzywa, 
• owoce, 
• nasiona roślin strączkowych, 
• niesolone i niesłodzone orzechy, nasiona, pestki, 
• gorzkie kakao i jego przetwory, 
• oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, 
• tłuste gatunki ryb morskich, 
• owoce morza, 
• pełnoziarniste produkty zbożowe, 
• czerwone wino (w niewielkiej ilości, np. 1-2 lampki od czasu do czasu). 

Dlaczego warto wybrać te produkty? Korzyści zarówno w odniesieniu do profilaktyki, jak i wspomagania leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym również przeciwdziałania rozwojowi ŻChZZ, wynikają przede wszystkim z wysokiej zawartości następujących substancji biologicznie aktywnych: 

• związki polifenolowe (np. resweratrol, flawanole, proantocyjanidyny), 
• fitosterole, 
• azotany, 
• błonnik pokarmowy, 
• jednonienasycone kwasy tłuszczowe (np. kwas oleinowy zawarty w oliwie z oliwek), 
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe (zwłaszcza długołańcuchowe kwasy EPA i DHA obecne w tłustych gatunkach ryb i owocach morza), 
• witaminy, 
• składniki mineralne, 
• aminokwasy. 

Ponadto wymienione produkty wykazują następujące właściwości: 

• antyoksydacyjne (np. obniżenie stresu oksydacyjnego i hamowanie utleniania lipoprotein o niskiej gęstości LDL), 
• przeciwzapalne (redukcja stężenia cytokin prozapalnych), 
• przeciwzakrzepowe (hamowanie agregacji płytek krwi i koagulacji), 
• zmniejszające stężenie cholesterolu całkowitego, trójglicerydów i lipoprotein frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu) we krwi, 
• obniżające ciśnienie tętnicze krwi, 
• poprawiające funkcje śródbłonka naczyń krwionośnych, 
• korzystnie modulujące ekspresję genów, warunkujących rozwój miażdżycy, 
• zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę, 
• zmniejszające stężenie glukozy i hemoglobiny glikowanej (HbA1c) we krwi, 
• wspomagające redukcję masy ciała i obwodu talii, 
• modulujące skład mikrobioty jelitowej. 

Czy przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych wymaga unikania warzyw w diecie? 

Stosując leki przeciwzakrzepowe z grupy antagonistów witaminy K (np. acenokumarol), należy spożywać umiarkowane ilości produktów żywnościowych bogatych w witaminę K oraz unikać przyjmowania suplementów diety zawierających tę witaminę.  

Jak się okazuje, spożywanie dużej ilości zielonych warzyw i innych pokarmów obfitujących w witaminę K (np. brukselka, zielona sałata, kapusta, kalarepa, szparagi, szpinak, brokuły, kalafior, awokado, soczewica, soja, otręby, wątroba) przyczynia się do wzrostu stężenia tej witaminy we krwi. W wyniku interakcji witaminy K i leków przeciwzakrzepowych (z grupy jej antagonistów) dochodzi do obniżenia efektywności terapeutycznej, a co za tym idzie – zwiększenia ryzyka powstania zakrzepów.  

Działanie antagonistów witaminy K nasilają również takie produkty jak: 

• rumianek,  
• szałwia,  
• anyż,  
• lukrecja,  
• imbir,  
• natka pietruszki,  
• żeń-szeń,  
• sok grejpfrutowy i żurawinowy.  

Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia krwawień leków przeciwzakrzepowych nie należy przyjmować razem z preparatami zawierającymi wyciąg z miłorzębu japońskiego (Ginkgo biloba) oraz ekstrakt z czosnku. 

Podsumowanie 

• Właściwa regulacja aktywności płytek krwi i procesów krzepnięcia odgrywa ważną rolę w utrzymaniu długotrwałego zdrowia układu sercowo-naczyniowego, ponieważ zwiększony stan prozakrzepowy jest istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu oraz żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. 
• Wykazano, iż takie składniki pokarmowe jak aminokwasy, jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik, polifenole, fitosterole, azotany, witaminy i sole mineralne mogą korzystnie wpływać na zmniejszenie aktywacji i agregacji płytek krwi oraz inne procesy fizjologiczne, które są zaangażowane w patogenezę schorzeń układu krążenia. 
• Zindywidualizowany sposób odżywiania (np. w oparciu o model diety śródziemnomorskiej bądź diety DASH) może stanowić kluczowy element profilaktyki oraz wspomagania leczenia farmakologicznego żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. 

Źródła: 

1. Tomkowski W., Kuca P., Urbanek T. i wsp.: Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa — wytyczne profilaktyki, diagnostyki i terapii Konsensus Polski 2017. Acta Angiologica 2017;23(2):73-113. 
2. Cundiff D.K., Agutter P.S., P Colm Malone P.C., et al.: Diet as prophylaxis and treatment for venous thromboembolism? Theor Biol Med Model. 2010 Aug 11;7:31. 
3. Phang M., Lazarus S., Wood L.G., et al.: Diet and thrombosis risk: nutrients for prevention of thrombotic disease. Semin Thromb Hemost. 2011 Apr;37(3):199-208. 
4. Fonte M.L., Fietchner L., Manuelli M., et al.: Nutritional management of a patient with obesity and pulmonary embolism: a case report. Nutr J. 2016; 15: 90. 
5. Violi F., Pastori D., Pignatelli P., et al.: Nutrition, Thrombosis, and Cardiovascular Disease. Circ Res. 2020 May 8;126(10):1415-1442. 
6. Loffredo L., Perri L., Nocella C., et al.: Antioxidant and antiplatelet activity by polyphenol-rich nutrients: focus on extra virgin olive oil and cocoa. Br J Clin Pharmacol. 2017 Jan;83(1):96-102. 
7. Ditano-Vázquez P., Torres-Peña J.D., Galeano-Valle F., et al.: The Fluid Aspect of the Mediterranean Diet in the Prevention and Management of Cardiovascular Disease and Diabetes: The Role of Polyphenol Content in Moderate Consumption of Wine and Olive Oil. Nutrients. 2019 Nov; 11(11): 2833. 
8. Schwingshackl L., Morze J., Hoffmann G.: Mediterranean diet and health status: Active ingredients and pharmacological mechanisms. Br J Pharmacol. 2020 Mar;177(6):1241-1257. 
9. Chiavaroli L., Viguiliouk E., Nishi S.K., et al.: DASH Dietary Pattern and Cardiometabolic Outcomes: An Umbrella Review of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Nutrients. 2019 Feb; 11(2): 338. 
10. Zieleń-Zynek I., Kowalska J., Będkowska-Szczepańska A. i wsp.: Interakcje wybranych leków kardiologicznych ze składnikami diety. Folia Cardiologica 2019; 14, 1: 46–51.