Alergia na jad owadów – czym się charakteryzuje?

Czym jest alergia na jad owadów? 

Alergia to pojęcie oznaczające występowanie objawów choroby po kontakcie z bardzo małą ilością substancji, na którą osoby nieuczulone nie reagują w ogóle. Alergia na jad owadów oznacza nadmierną i nieprawidłową reakcję organizmu na związki zawarte w jadzie owadów. Przebieg zwykle jest gwałtowny, a czasami może mieć charakter zagrażający życiu (nazywany anafilaksją). 

Które owady najczęściej wywołują alergię po ukąszeniu? 

Alergie występują po ukąszeniu owadów z rzędu błonkoskrzydłych, takich jak: 

• pszczoła miodna, 
• trzmiel, 
• osa zwyczajna, 
• klecanka, 
• szerszeń. 

Najczęstszymi owadami wywołującymi alergię w Polsce są pszczoła oraz osa. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki alergii po ukąszeniu stosunkowo mało agresywnych trzmieli. Wyjątkiem od reguły są grupy zawodowo narażone na takie ukąszenia jak leśnicy czy też pracownicy szklarni. 

Wymienione wyżej gatunki różnią się między sobą wyglądem, a także sposobem żądlenia czy też składnikami swego jadu. Pszczoła może użądlić tylko raz – po użądleniu zostawia w skórze fragment swego odwłoka, zawierający aparat żądłowy z jadem, zwojami nerwowymi oraz mięśniami. Po użądleniu owad ten umiera. Osy natomiast nie pozostawiają żądła w skórze – mogą żądlić wielokrotnie. Charakteryzuje je także zdecydowanie mniejsza porcja jadu, który zostawiają w organizmie człowieka. 

Jakie składniki jadu odpowiadają za reakcje alergiczne? 

Za objawy alergiczne odpowiedzialne są składniki jadu. Możemy wyróżnić tutaj m.in.:  

• białka – głównie enzymatyczne, mające zdolność rozkładania innych substancji, 
• peptydy.  

Te dwie grupy odpowiadają za występowanie miejscowych i ogólnoustrojowych objawów alergii u większości osób uczulonych. Składniki jadu dzielimy na: 

• alergeny główne – najczęściej wywołują alergię,  
• alergeny mniejsze – wywołują objawy tylko u niektórych osób.   

Dodatkowo w jadzie występują także substancje niskocząsteczkowe, które odpowiadają za miejscowe reakcje zapalne po użądleniu, takie jak ból, obrzęk czy zaczerwienienie. 

Jad osy i pszczoły różni się od siebie. Wyróżniamy wiele cech wspólnych, jak np. enzym hialuronidazę, jednak melityna, czyli silnie uszkadzająca komórki substancja występuje jedynie w jadzie pszczoły. Jad poszczególnych gatunków w obrębie tej samej rodziny jest natomiast bardzo podobny. 

Czy alergia na jad owadów występuje często? 

Alergia na ukąszenia poszczególnych gatunków jest zróżnicowana w zależności od regionu. Jad pszczoły najczęściej wywołuje alergię w rejonach Europy Środkowej (w tym także Polski) oraz Republiki Południowej Afryki. Na jad osy najczęściej uczulone są osoby mieszkające w Wielkiej Brytanii, a także w Stanach Zjednoczonych. Natomiast jad mrówki wywołuje uczulenia najczęściej w Australii, Stanach Zjednoczonych i Ameryce Środkowej.  

Badania epidemiologiczne wskazują, iż reakcjami alergicznymi po ukąszeniu owadów dotkniętych jest około 0,6 do 3,5% populacji Europy. Natomiast duże, miejscowe reakcje alergiczne po ukąszeniu występują dość powszechnie – u około kilkunastu procent populacji. 

Należy zwrócić uwagę na grupy szczególnie narażone. Alergia bardzo często występuje u ludzi, którzy zostali ukąszeni wiele razy w życiu. Możemy tutaj wyróżnić pszczelarzy, szczególnie narażonych na ukąszenia oraz objawy alergiczne. Zwiększone ryzyko występuje także wśród okolicznych mieszkańców, ponieważ mają oni zdecydowanie większą ekspozycję na te owady niż inni ludzie.  

Przypadki alergii na jad owadów występują najczęściej wiosną, latem, a także jesienią. Zimą bardzo rzadko dochodzi do tych incydentów. Równie rzadko zgłoszenia występują w nocy, gdy owady wykazują zmniejszoną aktywność. 

Przeczytaj również:
Alergia – jak ją leczyć?

Jakie objawy towarzyszą ukąszeniu? 

Objawy możemy podzielić w zależności od występowania uczulenia. Objawy po ukąszeniu u osób nieuczulonych na jad owadów to głównie: 

• zaczerwienienie, 
• ból w miejscu ukąszenia, 
• obrzęk, 
• gorączka, 
• powiększenie węzłów chłonnych. 

Natomiast objawy po ukąszeniu u osób uczulonych na jad owadów to: 

• silny ból,  
• zaczerwienienie,  
• obrzęk – zwykle o średnicy większej niż 10 cm, trwający dłużej niż 24 godziny. Może okazać się groźny, gdy występuje w okolicach szyi, a zwłaszcza we wnętrzu jamy ustnej, gdyż istnieje ryzyko uduszenia.  

U osób uczulonych istotne znaczenie ma czas, po jakim wystąpią objawy. Im wcześniej występują objawy, tym są bardziej nasilone i gwałtowne.  

Wyróżniamy klasyfikację reakcji ogólnoustrojowych po użądleniu (klasyfikacja według L.H. Müellera): 

• stopień I – pokrzywka, świąd, niepokój oraz osłabienie, 
• stopień II – co najmniej jeden objaw stopnia I, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: obrzęk naczynioruchowy, biegunka, wymioty, nudności, zawroty głowy, ból brzucha, ucisk w klatce piersiowej, 
• stopień III – co najmniej jeden objaw stopnia II, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: duszności, zaburzenia mowy, osłabienie, chrypka, splątanie, lęki, świszczący oddech, świst krtaniowy, 
• stopień IV – co najmniej jeden objaw stopnia III, a także co najmniej dwa objawy spośród wymienionych: zapaść, obniżenie ciśnienia krwi, utrata przytomności, sinica, nietrzymanie moczu i stolca. 

Przeczytaj również:
Sposoby na ukąszenia i użądlenia przez owady

Co zrobić po ukąszeniu? 

• Po ukąszeniu przez pszczołę pamiętajmy, by szybko usunąć żądło. Dzięki temu unikniemy dalszego rozwoju objawów alergicznych. Żądło należy wyjmować delikatnie i umiejętnie – nigdy poprzez ucisk obydwoma palcami. Spowoduje to dodatkowe wyciśnięcie reszty znajdujących się alergenów wprost do organizmu. Zalecaną techniką jest podważenie żądła jednym palcem. 
• Gdy agresorem okaże się osa, pamiętajmy, iż nie zostawia ona zwykle żądła w skórze. Nie ma więc ryzyka dalszej transmisji alergenów wprost do naszego organizmu.  
• W miejscu ukąszenia przyłóż okład z lodu. Niska temperatura sprzyja obkurczaniu naczyń krwionośnych, co hamuje transmisję składników jadu wraz z krwią do reszty organizmu. 
• Gdy ukąszenie nastąpiło w kończynę, możesz założyć opaskę uciskową. 
• Jeżeli po ukąszeniu nie wystąpiły żadne objawy – nie ma powodu do paniki. Nie musisz podejmować żadnych dodatkowych działań. 
• W przypadku lekkich objawów reakcji alergicznej działanie wystarczające to zastosowanie leków przeciwhistaminowych. Preparaty dostępne są w aptece bez recepty – Twój farmaceuta pomoże Ci wybrać odpowiedni lek. 
• Gdy ukąszenie nastąpiło w miejsca zagrażające uduszeniem (czyli szyja, jama ustna, język) lub nastąpiło połknięcie owada – należy pilnie skonsultować się z lekarzem. W sytuacji, gdy pojawiają się problemy z oddychaniem, potrzebna jest natychmiastowa pomoc – wezwij pogotowie! 
• Jeżeli objawy po ukąszeniu mają charakter ostry, potrzebna jest pilna pomoc lekarza i podanie leków. 
• Gdy występuje podejrzenie reakcji anafilaktycznej, pojawiają się objawy spadku ciśnienia krwi, konieczne jest położenie chorego na plecach z uniesionymi nogami, a także wezwanie pomocy medycznej. 

Przeczytaj również:
Leki przeciwhistaminowe w leczeniu alergii

Czy alergię na jad owadów można całkowicie wyleczyć? 

• Alergię na jad owadów leczymy za pomocą immunoterapii. 
• Leczenie opiera się na podawaniu choremu stale zwiększanej dawki wyciągu alergenowego jadu, na który pacjent jest uczulony. Powoduje to wytworzenie tolerancji układu odpornościowego. 
• Następnym krokiem jest terapia podtrzymująca, w której podaje się tę samą dawkę (podtrzymującą). 
• Skuteczność immunoterapii jest bardzo wysoka. Chory odczulony za pomocą tej metody może skutecznie uniknąć wystąpienia objawów alergii podczas kolejnego ukąszenia. 
• U dzieci występuje tendencja do samoograniczania się choroby, a objawy ustępują wraz z wiekiem. 
• U młodzieży oraz u osób dorosłych nie występuje już naturalna skłonność do wyciszania objawów choroby, co sprzyja utrzymywaniu się alergii podczas kolejnych użądleń.  
• Szczególną grupą są pszczelarze, u których ukąszenia mogą być na tyle liczne, że organizm wytworzy naturalny stan tolerancji na składniki jadu. 

Przeczytaj również:
Odczulanie doustne i podjęzykowe – kto i kiedy może je zastosować?
Odczulanie – skuteczny sposób na alergię

Jak uniknąć użądlenia? 

• Zachowaj szczególną ostrożność podczas przebywania w okolicy kwitnących roślin. 
• Będąc na zewnątrz, unikaj jedzenia owoców i słodkich produktów. 
• Zawsze noś buty. Chodzenie boso znacznie zwiększa szanse na ukąszenie. 
• W razie ataku owadów zasłoń głowę. Jest ona szczególnie narażona na niebezpieczeństwo po ukąszeniu. 
• Podczas przebywania na terenie o zwiększonej ekspozycji na owady ubierz długie spodnie, kryte buty, a także koszulę z długim rękawem. Pomocne mogą okazać się także rękawiczki.