Badania profilaktyczne – w jakim celu warto je wykonywać?

Co to są badania profilaktyczne?

Badania profilaktyczne są to szybkie i tanie testy laboratoryjne, obrazowe oraz badanie fizykalne wykonywane przez lekarza, które pomagają łatwo zidentyfikować osoby o zwiększonym ryzyku zachorowania na poważne choroby, jeszcze zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne. Stwierdzenie u pacjenta większego zagrożenia wystąpienia choroby jest powodem włączenia lub intensyfikowania działań profilaktycznych zanim wystąpią objawy choroby.

Badania przesiewowe pozwalają wykryć schorzenie w jego wczesnym stadium, kiedy można je łatwo wyleczyć lub zahamować jego rozwój. Najbardziej istotne są badania wykrywające choroby poważne, ale w pełni wyleczalne, więc dla pacjenta najważniejsze jest rozpoznanie choroby zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne.

Badania (testy) profilaktyczne wykonywane z próbki krwi powinny wykazywać się dużą czułością laboratoryjną – czyli poprawnie wskazać tych pacjentów, którzy rzeczywiście są chorzy. Bardzo duża liczba rutynowo wykonywanych badań są to właśnie testy przesiewowe. Popularne badania lipidogramu (poziom cholesterolu), poziom glukozy na czczo czy badanie w kierunku niedoczynności tarczycy u noworodków są to typowe przykłady profilaktycznych badań przesiewowych.

Co zrobić, kiedy wynik badania jest poza normą?

Wszystko jest dobrze, kiedy wynik badania przesiewowego jest w granicach normy. Co jednak zrobić, gdy wynik badania jest poza normą? Nie należy od razu wpadać w panikę, ponieważ zakres norm podany na wyniku dla każdego parametru to zakres, w jakim zazwyczaj mieszczą się wyniki 95% osób ze zdrowej populacji.  Już z samej definicji normy laboratoryjnej 5% osób całkowicie zdrowych będzie miało wynik poza normą. Najczęściej taki nieprawidłowy wynik należy przedyskutować z lekarzem. Jeśli sami zdecydowaliśmy się na wykonanie badań, lekarz na pewno zapyta, czy występowały jakieś objawy, które skłoniły nas do wykonania akurat tego konkretnego badania oraz czy w najbliższej rodzinie (wśród naszych krewnych) są osoby chore. Takie informacje są dla lekarza bardzo ważne, gdyż pozwalają ukierunkować diagnostykę i lepiej nam pomóc. Zdarzają się też sytuacje kiedy nasz wynik badania, np. glukozy na czczo, jest nieznacznie podwyższony – wtedy zazwyczaj wskazane jest powtórzenie badania.

Należy pamiętać, że do każdego badania też należy się odpowiednio przygotować. Jeśli badanie ma być wykonywane na czczo, należy powstrzymać się od spożywania posiłków przynajmniej na 10 godzin przed pobraniem próbki krwi. Często nieprawidłowy wynik badania przesiewowego jest wskazaniem do rozszerzenia diagnostyki o bardziej szczegółowe badania diagnostyczne, dlatego nieprawidłowych wyników nie należy odkładać do szuflady. Należy jednak pamiętać, że badania profilaktyczne to nie tylko badania próbek krwi i moczu. Profilaktyka to także regularne badania cytologiczne i badanie piersi u kobiet oraz badanie prostaty u mężczyzn. Należy pamiętać o wykonywaniu badań obrazowych, jak RTG klatki piersiowej, oraz wykonywanie pomiarów ciśnienia tętniczego, masy ciała i wyliczanie wskaźników, takich jak BMI (body mass index – indeks masy ciała) podczas wizyty u lekarza, kiedy poddajemy się badaniu.

Jakie są zalecane badania profilaktyczne?

Do podstawowych badań profilaktycznych, które zaleca się wykonać, należą:

• Morfologia, OB oraz badanie ogólne moczu – powinno się je wykonywać raz do roku.
• Poziom glukozy na czczo w celu wykluczenia cukrzycy – badanie powinno być wykonane przynajmniej raz na 3 lata, jeśli poprzedni wynik był prawidłowy. W przypadku wyniku podwyższonego lub rodzinnego występowania cukrzycy, badanie powinno być powtarzane raz do roku.
• Dla osób aktywnych seksualnie zaleca się badania w kierunku chorób przenoszonych drogą kontaktów seksualnych – wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, zakażenia wirusem HIV,  zakażenia rzeżączką i chlamydią – badania te są szczególnie wskazane dla osób, które mają ryzykowne, przypadkowe kontakty seksualne.
• Lipidogram – to badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów, powinno się je wykonywać raz na 4 lata w przypadku nieobecności innych chorób, a w przypadku występowania chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie, nadwagi i otyłości, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i  u palaczy – przynajmniej raz do roku.
• Pomiar masy ciała, wyliczenie wskaźnika BMI, pomiar ciśnienia tętniczego, EKG, RTG klatki piersiowej i ogólne badanie internistyczne – raz na 3 lata,  po 40 roku życia – raz do roku.
• Kontrola u stomatologa (przegląd) – raz na 6 miesięcy.
• Kobiety powinny wykonywać cytologię i badanie piersi przynajmniej raz na 3 lata – badanie przez lekarza ginekologa, w przypadku badania piersi dodatkowo zaleca się samobadanie przynajmniej raz w cyklu miesięcznym. U kobiet przed 40 rokiem życia wskazane jest wykonywanie badaniu USG piersi przynajmniej raz na 3 lata. Po 40 roku życia powinno się wykonywać badanie piersi (mammografia lub USG) co 2 lata, a po 50-tym roku życia – co roku.
• Mężczyźni powinni wykonywać samobadanie jąder raz w miesiącu, raz na 3 lata powinien zbadać jądra lekarz. Badanie prostaty per rectum powinno się wykonywać przynajmniej raz na 2 lata, po ukończeniu 50 roku życia raz na rok i dodatkowo oznaczać poziom PSA w surowicy.

Pozornie może się wydawać, że lista badań jest długa, jednak powinniśmy uświadomić sobie, że badania wykonujemy wyłącznie dla własnego dobra. Badajmy się, aby zapobiegać chorobom, zanim pojawią się objawy. To pozwoli nam i naszym najbliższym cieszyć się dobrym zdrowiem.