Borderline. Na czym polega zaburzenie osobowości z pogranicza?

Osobowość borderline – co to jest?

Zaburzenie osobowości borderline, nazywane też granicznym zaburzeniem osobowości lub osobowością z pogranicza, to jeden z dwóch podtypów osobowości chwiejnej emocjonalnie (drugi to podtyp impulsywny).

Autorem, który jako pierwszy wprowadził termin borderline (osobowość z pogranicza) do psychopatologii, był A. Stern. Pod koniec lat trzydziestych XX wieku użył go w odniesieniu do osób, u których symptomy obecne w zachowaniu lokowały się pomiędzy zaburzeniami psychotycznymi a neurotycznymi (na pograniczu schizofrenii i nerwicy).

Zaburzenie osobowości typu borderline od innych zaburzeń osobowości odróżnia przede wszystkim skrajne odbieranie innych i przyjmowanie wobec nich zmiennych postaw: od uwielbienia i idealizacji do nienawiści.

Wynika to z trudności w jednoczesnym odbieraniu dobrych i złych aspektów. Mimo że stan emocjonalny osób z borderline ulega nieustannej zmianie, jest jednocześnie stabilny. Określa się to jako „stabilną niestabilność”.

Borderline – przyczyny

Zaburzenie borderline ujawnia się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości. Występuje ono u około 2-3% ogólnej populacji. Częstość występowania u obu płci jest zbliżona, jednak kobiety częściej poszukują pomocy terapeutycznej.

Istnieje wiele różnych teorii próbujących wyjaśnić przyczynę kształtowania się zaburzeń borderline. Wskazanie jednego, konkretnego czynnika pozostaje w dalszym ciągu niemożliwe. Specjaliści uważają, że korzenie osobowości z pogranicza tkwią w oddziaływaniach środowiska.

Szczególne znaczenie mogą mieć:

• wczesna relacja dziecka z rodzicami (słaba lub chłodna więź z opiekunami albo zaniedbania z ich strony),
• poczucie porzucenia powstałe z powodu rozłąki lub utraty bliskich,
• silny stres na skutek przemocy fizycznej lub molestowania seksualnego.

Borderline – objawy

Według DSM-IV (klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) zaburzenia osobowości borderline to „uogólniony wzorzec niestabilnych relacji interpersonalnych, wyobrażeń o sobie, uczuć współwystępujących z wyraźną impulsywnością, który pojawia się u jednostki w różnych kontekstach od okresu wczesnej dorosłości”. U osób z borderline najbardziej charakterystyczna jest chwiejność emocjonalna.

Borderline – test

Zaburzenia osobowości z pogranicza diagnozuje się, gdy przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej 5 spośród 9 wymienionych kryteriów:

1. Podejmowanie działań mających na celu uniknięcie wyimaginowanego lub faktycznego opuszczenia (z wyłączeniem samookaleczania i prób samobójczych).
2. Chwiejne i bardzo dynamiczne relacje interpersonalne polegające na ciągłej zmianie postrzegania drugiej osoby – od skrajnej idealizacji do skrajnej dewaluacji.
3. Poważne zaburzenia tożsamości polegające na zniekształconym i natrętnie utrzymującym się niestabilnym poczuciu własnego „Ja” i obrazu „Ja”.
4. Impulsywność przejawiająca się przynajmniej w dwóch potencjalnie autodestrukcyjnych obszarach: nadmierne wydawanie pieniędzy, ryzykowne zachowania, ryzykowne zachowania seksualne, perwersje seksualne, nadużywanie substancji psychoaktywnych, kradzieże, zaburzenia odżywiania, kompulsywne objadanie się.
5. Przejawianie zachowań autodestruktywnych, takich jak samookaleczanie, próby samobójcze, szantażowanie samookaleczeniem lub popełnieniem samobójstwa.
6. Wysoka chwiejność emocjonalna wynikająca z reaktywności emocjonalnej, np. epizody dysforii, tendencje do skrajnych i intensywnych emocji (od irytacji do lęku) trwające najczęściej do kilku godzin, ale nie dłużej niż kilka dni.
7. Permanentne poczucie wewnętrznej pustki.
8. Przejściowe, wzmożone zaburzenia dysocjacyjne lub paranoidalne związane ze stresem.
9. Reakcje nieadekwatne do sytuacji, przejawiające się trudnościami z kontrolowaniem złości, w tym: bezustanne okazywanie irytacji i rozdrażnienia, nieprzerwane uczucie intensywnej złości, widoczne problemy z kontrolowaniem złości, powtarzające się zachowania agresywne – bójki.

Charakterystyka osobowości borderline

Osoby z diagnozą osobowości z pogranicza mają trudność z odnalezieniem swojego miejsca w świecie. Żyją w stanie ciągłego i silnego napięcia psychicznego. Odczuwają intensywne, przeważnie negatywne emocje, z którymi nie potrafią poradzić sobie w konstruktywny sposób. Cechuje je duża zmienność nastrojów oraz skłonność do konfliktów. Nieustannie balansują między skrajnymi uczuciami, takimi jak złość, smutek, radość.

Osoby z zaburzeniami osobowości typu borderline potrafią w bardzo krótkim czasie radykalnie zmienić stosunek zarówno do siebie, jak i do innych ludzi – albo kochają i idealizują, albo nienawidzą i dewaluują. Tworzą intensywne i niestabilne związki. W relacji z partnerem prowokują liczne konflikty, rozstania i powroty. Balansują między miłością i nienawiścią. Z jednej strony pragną bardzo bliskiej, wyłącznej relacji z drugą osobą oraz boją się odrzucenia i samotności. Z drugiej – odczuwają paniczny lęk przed bliskością.

Z powodu stanu ciągłego i silnego napięcia mogą przejawiać zachowania agresywne (stosują przemoc fizyczną lub słowną) lub autoagresywne (podejmują próby samobójcze lub okaleczają się). Ze względu na tendencję do ryzykownych i impulsywnych zachowań, niejednokrotnie zagrażających zdrowiu lub życiu, mają opinię szalonych i nieobliczalnych. Cechuje je niestabilny obraz własnej osoby.

Określenie, kim są, co czują, co myślą i jakie mają potrzeby, sprawia im dużą trudność. Często upodabniają się do osób, z którymi przebywają albo udają kogoś, kim nie są. Mają problem z prawidłową samooceną – charakteryzuje je zawyżone lub zaniżone poczucie własnej wartości.

Leczenie zaburzeń borderline

Pomimo opracowania wielu metod terapeutycznych, zaburzenia borderline w dalszym ciągu są trudne do leczenia. 

W przypadku osób z borderline przeważnie stosuje się dwa sposoby postępowania: 

• farmakologiczny, 
• psychologiczny. 

Farmakoterapia służy redukcji poszczególnych objawów (np. stanów lękowych, depresji). Leki na borderline stosuje się rzadko, jedynie doraźnie w przypadku objawów uciążliwych czy zagrażających pacjentowi lub jego otoczeniu. Do najczęściej stosowanych należą stabilizatory nastroju, leki przeciwpsychotyczne oraz przeciwdepresyjne selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny.

Zaburzenie borderline leczy się głównie poprzez psychoterapię. Jej celem jest zapewnienie spokoju, pomoc w stworzeniu stabilnego obrazu siebie i innych osób oraz umożliwienie zbudowania bezpiecznego i satysfakcjonującego związku.

Do terapii borderline o potwierdzonej skuteczności zaliczamy terapie:

• dialektyczno-behawioralną, 
• opartą na mentalizacji,
• schematu.

Leczenie zaburzeń osobowości borderline ma zazwyczaj burzliwy przebieg, a pacjenci często zmieniają terapeutów, opuszczają wizyty, nie stosują się do ustalonych zasad, a nawet próbują ingerować w prywatne życie terapeutów. 

Jak żyć z osobą z borderline?

Związek z osobą z zaburzeniem osobowości typu borderline nie należy do łatwych. Jest to relacja intensywna, burzliwa i pozbawiona stabilizacji. Jeśli kochasz swojego partnera i chcesz walczyć o waszą wspólną przyszłość, spróbuj zastosować się do poniższych wskazówek.

• Naucz się komunikować. Bądź wyrozumiałym i opanowanym słuchaczem. Nie ignoruj partnera, ale też nie próbuj interpretować jego wypowiedzi. Nie bierz do siebie przykrych słów, ponieważ zaburzenia z pogranicza zniekształcają postrzeganie rzeczywistości. Pamiętaj jednak, aby nauczyć się odróżniać zachowania wynikające z zaburzenia od tych świadomych i zaplanowanych. 
• Nie zapominaj o sobie. Określ swoje granice i pilnuj ich. Bądź stanowczy/-a i konsekwentny/-a. Nie tłumacz się i nie usprawiedliwiaj. Dbaj o swoje potrzeby. 
• Partnera z borderline nie zmusisz do leczenia, ale nie rezygnuj z namawiania go do podjęcia terapii. Bez specjalistycznej terapii stworzenie i utrzymanie satysfakcjonującego związku będzie bardzo trudne. 
• Nie zapominaj o tym, że twój partner nie ma na celu krzywdzenia ciebie. Jego życiu towarzyszy ból i cierpienie, a sposób postępowania wynika z zaburzenia, którego z pewnością chętnie by się pozbył.