Chirurgia – specjalizacje chirurgiczne i rodzaje chirurgii 

Chirurgia – co to za dziedzina? 

Termin chirurgia został utworzony z połączenia dwóch greckich słów: cheir − ręka oraz ergon – działanie. W dosłownym tłumaczeniu oznacza więc ręcznie wykonywaną pracę.  

Chirurgię zaczęto uważać za pełnoprawny dział medycyny dopiero w XIX wieku. Wcześniej nie nauczano jej na uniwersytetach, ponieważ była traktowana jako rzemiosło niegodne lekarza. Rozwój leczenia operacyjnego stał się możliwy dzięki wprowadzeniu skutecznych metod znieczulania (podtlenek azotu, eter, chloroform), wdrożeniu zasad antyseptyki, nabyciu umiejętności przetaczania krwi oraz wynalezieniu antybiotyków. Od tej pory dziedzina ta stale się rozwija. Powstają nowe specjalizacje i metody operacyjne, a w przeprowadzaniu zabiegów lekarzom coraz częściej pomagają nowoczesne technologie i roboty.  

Kim jest chirurg i czym się zajmuje? 

Praca chirurga obejmuje przygotowanie pacjenta do operacji, jej przeprowadzenie oraz opiekę pooperacyjną.  

Aby zostać chirurgiem, absolwenci wydziału lekarskiego muszą najpierw odbyć 13-miesięczny staż podyplomowy oraz zdać Lekarski Egzamin Końcowy (LEK), który nadaje pełne prawo wykonywania zawodu lekarza ogólnego i uprawnia do podjęcia specjalizacji w wybranej dziedzinie. Specjalizacja z chirurgii trwa 6 lat. W tym czasie lekarz pracuje pod opieką tzw. kierownika specjalizacji, wykonując wszystkie zadania z zakresu danej dziedziny. Na wybór tej specjalizacji częściej decydują się mężczyźni. Praca chirurga wiąże się z nieregularnym trybem życia. Wymaga pełnej dyspozycyjności, pełnienia nocnych dyżurów i nierzadko wiąże się z dużym stresem. Należy jednak do zawodów prestiżowych, przynoszących dużą satysfakcję. Oprócz szerokiego zakresu wiedzy z dziedziny anatomii i fizjologii ludzkiego ciała lekarz podejmujący tę specjalizację wykazywać odpowiednie zdolności manualne i predyspozycje psychologiczne. Chirurg powinien być opanowany, odporny na stres i zmotywowany do ciągłego poszerzania wiedzy. Kluczowa jest także umiejętność pracy w zespole oraz zdolność do szybkiego podejmowania decyzji. Konieczność prowadzenia wielogodzinnych operacji wymaga od chirurga dobrej kondycji fizycznej. 

Rodzaje chirurgii 

Podstawowy podział wyróżnia chirurgię twardą i miękką. 

Chirurgia twarda 

Chirurgia twarda to leczenie operacyjne tkanek kostnych. Ten rodzaj chirurgii zazwyczaj wiąże się z dużą ingerencją zarówno w układ kostny, jak i otaczające tkanki miękkie. Zabiegi ortopedyczne przeprowadzane na kościach należą do jednych z najbardziej bolesnych. Przykładami operacji w ramach chirurgii twardej są: 

• zespalanie złamań otwartych lub z przemieszczeniem, 
• spondylodeza, czyli stabilizacja dwóch lub więcej kręgów w celu usztywnienia kręgosłupa i zahamowania jego deformacji, 
• rekonstrukcja stawów biodrowych i kolanowych (wstawianie endoprotez), 
• usuwanie guzów tkanki kostnej. 

Chirurgia miękka 

Chirurgia miękka zwyczajowo jest nazywana chirurgią ogólną. Obejmuje operacje wykonywane na tkankach miękkich. Przeprowadzane zabiegi dotyczą różnych obszarów ciała, a przede wszystkim jamy brzusznej, klatki piersiowej, kończyn, skóry i oczu. 

Chirurgia – specjalizacje chirurgiczne  

Oprócz powyższego podziału chirurgię możemy podzielić na: 

1. Chirurgię ogólną, nazywaną inaczej wstępem do chirurgii. Chirurg ogólny musi mieć wiedzę z zakresu zasad technik operacyjnych, ratowania życia w stanach nagłych, gojenia ran, leczenia zakażeń, przetaczania krwi, regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej i żywienia. W ramach chirurgii ogólnej przeprowadzane są głównie operacje w obrębie tkanek miękkich różnych części ciała, np. leczenie operacyjne tarczycy, usunięcie wyrostka robaczkowego, pęcherzyka żółciowego czy przepukliny . Oprócz tego chirurg ogólny wykonuje mniejsze zabiegi w znieczuleniu miejscowym, takie jak oczyszczanie i szycie ran, usuwanie zmian skórnych, leczenie oparzeń, zakażeń i owrzodzeń. 
2. chirurgię szczegółową, która skupia się na leczeniu poszczególnych układów i narządów. Obejmuje ona następujące specjalizacje: 

• • chirurgia klatki piersiowej (inaczej torakochirurgia) – obejmuje leczenie wad wrodzonych i urazów narządów znajdujących się w obrębie klatki piersiowej z wyjątkiem serca; 
  • chirurgia naczyniowa (inaczej angiochirurgia) – to gałąź chirurgii, której celem jest leczenie patologii w obrębie tętnic, żył i naczyń limfatycznych, np. udrożnianie tętnic szyjnych, operacje żylaków kończyn dolnych i odbytu, tętniaków aorty, wytwarzanie przetok tętniczo-żylnych do dializ; 
  • chirurgia onkologiczna, czyli operacyjne leczenie nowotworów, np. poprzez chirurgiczne usunięcie guza; 
  • chirurgia plastyczna – służy rekonstrukcji wad wrodzonych i nabytych, a coraz częściej jest także korektą subiektywnie odczuwanych defektów ciała natury estetycznej; 
  • chirurgia szczękowo-twarzowa – skupia się na operacjach wykonywanych w obrębie twarzoczaszki, np. leczenie urazów po wypadkach komunikacyjnych (złamania szczęki, zwichnięcie żuchwy, urazy oczodołów, rekonstrukcje twarzy), a także korygowaniem wad (np. rozszczep warg i podniebienia); 
  • kardiochirurgia – w ramach kardiochirurgii wykonuje się operacje na sercu w przypadku wad wrodzonych (kardiochirurgia dziecięca), jak i chorób nabytych (np. choroba wieńcowa, pomostowanie tętnic wieńcowych – by-passy (bajpasy), leczenie powikłań zawału serca, leczenie rozwarstwienia aorty); 
  • neurochirurgia – dział chirurgii zajmujący się leczeniem chirurgicznym chorób, wad lub uszkodzeń w obrębie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, np. dyskopatie, urazy rdzenia kręgowego, guzy mózgu, wodogłowie, choroby naczyniowe mózgu, nadciśnienie oraz krwotoki wewnątrzczaszkowe; 
  • transplantologia kliniczna – prężnie rozwijający się dział chirurgii, którego istotą jest przeszczep narządów; 
  • chirurgia urologiczna – specjalność zajmująca się leczeniem chorób nerek i układu moczowo-płciowego; chirurg-urolog przeprowadza operacje przepukliny pachwinowej, spodziectwa, usuwa guzy jądra, wszczepia protezy jądra, wykonuje punkcję torbieli prostych nerek i wiele innych zabiegów; 
  • chirurgia stomatologiczna – w jej zakres wchodzą operacje przeprowadzane w jamie ustnej, np. chirurgiczne usuwanie zębów mądrości, podniesienie dna zatoki szczękowej, resekcja (usunięcie) wierzchołka korzenia; 
  • chirurgia ortopedyczna – obejmuje zabiegi przeprowadzane na aparacie kostno-stawowym po przebytych urazach lub w chorobach zwyrodnieniowych. Przykładowe operacje to alloplastyka stawów (wstawianie endoprotez), artroskopia stawów, rekonstrukcja więzadeł; 
  • raumatologia (chirurgia urazowa) – inaczej chirurgia urazowa; jest powiązana z ortopedią. Lekarz traumatolog przeprowadza operacje w obrębie ścięgien, stawów, więzadeł i kości, np. stabilizacja złamań z przemieszczeniem; 
  • chirurgia bariatryczna – polega na operacyjnym leczeniu otyłości olbrzymiej II i III stopnia, które jest podejmowane po nieskutecznym leczeniu zachowawczym. Zabieg ma na celu odpowiednie zmodyfikowanie układu pokarmowego, które zredukuje ilość przyjmowanych posiłków (zmniejszenie/opasanie żołądka) lub ograniczy ich wchłanianie i trawienie, prowadząc do spadku masy ciała, 
  • chirurgia dziecięca – stanowi oddzielny dział chirurgii ze względu na istniejące różnice anatomiczne w budowie ciała dzieci i dorosłych. Chirurg ogólny z reguły nie operuje dzieci. Wyjątkiem są nagłę sytuacje zagrażające życiu. 

Zabiegi chirurgiczne przeprowadzają także lekarze innych specjalności jak chociażby ginekolodzy-położnicy wykonujący cesarskie cięcia, zabiegi usuwania torbieli na jajnikach, mięśniaków macicy i wiele innych.  

Osobnym zagadnieniem jest tzw. chirurgia prenatalna, która polega na leczeniu operacyjnym płodu znajdującego się w łonie matki. Najczęściej operowane są wykryte w życiu prenatalnym wady wrodzone zagrażające życiu, takie jak przepuklina przeponowa, zwyrodnienie torbielowate płuc, uropatie zastoinowe czy guzy krzyżowo−ogonowe. Wymagają one ścisłej współpracy wielu specjalistów z zakresu ginekologii, genetyki, radiologii, neonatologii i chirurgii dziecięcej. 

Operacje chirurgiczne mogą być przeprowadzane metodą inwazyjną z mniej lub bardziej rozległym otwarciem powłok skórnych lub w niektórych przypadkach przy użyciu nowocześniejszych, mniej inwazyjnych metod. Takimi metodami są techniki endoskopowe, w których zabiegi wykonuje się, wprowadzając endoskop do naturalnych otworów ciała (usta, nos, cewka moczowa) lub robiąc niewielkie nacięcie. Umożliwia to zredukowanie ilości powikłań, zrostów i blizn oraz skrócenie czasu rekonwalescencji. W zależności od obszaru działań wyróżnia się kilka rodzajów endoskopii, tj.:  

• bronchoskopia (układ oddechowy),  
• gastroskopia i kolonoskopia (układ pokarmowy),  
• kolposkopia (żeńskie drogi rodne),  
• cystoskopia (układ moczowy),  
• artroskopia (stawy). 

Najpopularniejsza jest jednak laparoskopia, w której zabiegi przeprowadza się we wnętrzu jamy otrzewnej. Podczas laparoskopii wykonuje się mały otwór w okolicy pępka, a całą procedurę prowadzi się przy pomocy urządzenia, który wyglądem przypomina rurkę wyposażoną w teleskop, kamerę i źródło światła. Chirurg operuje pacjenta, obserwując ekran monitora, na którym w czasie rzeczywistym wyświetla się obraz z wnętrza jamy brzusznej. Laparoskopowo operuje się m.in. pęcherzyk żółciowy, wyrostek robaczkowy oraz przepuklinę pachwinową.  

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój metod endoskopowych, co przekłada się na stale powiększającą się liczbę kolejnych zabiegów wykonywanych tą metodą. Coraz powszechniejsze staje się także zastosowanie robotów chirurgicznych sterowanych na odległość przy pomocy specjalnej konsoli. W Polsce pierwszą operację z użyciem robota przeprowadzono w 2009 roku, a zgodnie z raportem „Chirurgia robotowa w Polsce 2021” liczba wykonanych w tym roku zabiegów sięgnie około 2,5 tysiąca. 

Źródła: 

• Andziak P., Chirurgia naczyniowa, Medycyna po Dyplomie, 2012. 
• Bielecki K., Ledóchowski M., Postępy w chirurgii przewodu pokarmowego, Postępy Nauk Medycznych, 2012. 
• Bielecki K., Osobowość chirurga, Postępy Nauk Medycznych, 2009. 
• Bielecki K., Krześniak-Wszoła N., Nowoczesne metody i technologie wykorzystywane w chirurgii i działalności bloku operacyjnego, Menedżer Zdrowia, 2003. 
• Czerniak J., Chrzan R., Postępy w chirurgii płodu, Adv. Clin. Exp. Med., 2003. 
• Pawełczyk A., Pawełczyk T., Bielecki J., Wpływ wybranych czynników na wybór wąskich specjalizacji medycznych przez studentów wydziałów lekarskich, Pol. Merk. Lek., 2007. 
• Wyleżoł M., Paśnik K., Dąbrowiecki S., Głuszek S., Michalik M., Strzelczyk J., Wierzbicki Z., Kwiatkowski A., Stanowski E., Polskie rekomendacje w zakresie chirurgii bariatrycznej, Videosurgery and other miniinvasive techiques, 2009.