Co jeść przy zespole jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego IBS (ang. irritable bowel syndrome) to powszechnie występujące zaburzenie. Jest to choroba wcześniej nieznana, natomiast obecnie mówi się o niej często i jest traktowana jako jednostka patofizjologiczna znacznie utrudniająca codzienne życie. Polega na nieprawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Do jego objawów należą przewlekłe i nawracające wzdęcia, bóle w okolicy jamy brzusznej, a także ból związany z defekacją i zmiana konsystencji stolca. 

Przeczytaj więcej:
Zespół jelita drażliwego – objawy i leczenie

IBS – postaci i przyczyny choroby 

Można wyróżnić cztery postaci IBS:  

• z biegunką (IBS-D),   
• z zaparciami (IBS-C),   
• mieszaną (IBS-M),  
• nieokreśloną (IBS-U).  

Mimo że przyczyny choroby są nadal badane, a wraz z biegiem lat pojawiają się nowe informacje na jej temat, obecnie wskazuje się na następujące czynniki powodujące opisywaną jednostkę chorobową: 

• zaburzenia czynności motorycznej jelit i czucia trzewnego,   
• zaburzenia składu flory jelitowej,   
• dysfunkcje osi mózg-jelito,   
• przebycie biegunki infekcyjnej oraz nietolerancje pokarmowe.   

Co ciekawe, IBS może być determinowane również przez inne czynniki, do których należą: 

• różnice genetyczne,  
• pochodzenie,  
• styl życia,  
• uwarunkowania demograficzne.   

Szacuje się, że IBS występuje u 5-20% populacji na świecie.  

Zespół jelita drażliwego – dieta 

Istnieje wiele sprzecznych informacji dotyczących diety w IBS. Niektóre fora internetowe oraz pseudonaukowe strony promują rygorystyczny sposób żywienia, który może przyczynić się do wystąpienia deficytów podstawowych składników odżywczych. Tymczasem warto stosować się do najważniejszych rekomendacji:  

Kawa 

Nie ma dowodów, które mówią o konieczności odstawienia kawy przy IBS. Warto obserwować swój organizm, a w przypadku braku skutków ubocznych możemy bez przeszkód delektować się smakiem ulubionego napoju.  

Tłuszcze

Tłuszcze powinny być na odpowiednim poziomie energii całkowitej, tj. 30-35%. Zaleca się ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych (występujących w produktach pochodzenia zwierzęcego, np. smalcu, tłustych mięsach i wędlinach) oraz frakcji trans (występujących np. w margarynach), zastępując je olejami roślinnymi. Korzystne działanie mogą wykazywać wielonienasycone kwasy tłuszczowe (orzechy, oleje roślinne, tłuste ryby morskie), dlatego nie powinno zabraknąć ich w diecie.  

Regularne posiłki o podobnej wartości energetycznej

Ważne jest spożywanie posiłków o stałych porach. Powinny się one charakteryzować podobną wartością energii oraz objętością. Nie jest wskazane objadanie się np. podczas obiadu oraz pomijanie śniadań i kolacji. 

Pikantne produkty i przyprawy

Przy ich spożywaniu należy obserwować własny organizm – niektórym mogą zaszkodzić, a innym pomóc. 

Alkohol 

Według ogólnych zaleceń należy zrezygnować ze spożywania alkoholu. Co prawda wiele badań nie potwierdza zaostrzenia choroby przy spożywaniu alkoholu, jednak najlepszym rozwiązaniem będzie jego ograniczenie.  

Mleko i przetwory mleczne 

Udowodniono, że wśród osób z IBS stosunkowo często występuje nietolerancja laktozy, dlatego prawdopodobieństwo zaostrzenia objawów przy spożywaniu mleka i jego przetworów jest bardzo wysokie.   

Błonnik  

Rekomendacje sugerują wyłączenie z diety produktów wysokobłonnikowych. W rzeczywistości nie wszystkie frakcje wpływają negatywnie na jelita. Najmniej korzystne są otręby o bardzo wysokiej zawartości błonnika, natomiast substancje żelujące zawarte w siemieniu lnianym mogą znacznie poprawić stan osoby chorej. Zmielone siemię lniane wystarczy zalać wrzątkiem. Po wystudzeniu napar jest gotowy do wypicia. Dzięki temu uzyskujemy funkcję wyścielającą jelita, co stanowi ich naturalną ochronę. 

Dieta low FODMAP i high FODMAP – co to jest? 

Low FODMAP, czyli dieta charakteryzująca się niewielką zawartością fermentujących oligo-, di-, monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) to według wielu specjalistów najlepszy sposób żywienia przy IBS. Jest bardzo dobrze zbadanym jadłospisem, który znacznie obniża symptomy choroby. Polega na spożywaniu określonych produktów (low FODMAP) z wyłączeniem tych, które niekorzystnie wpływają na organizm przy tej dolegliwości (high FODMAP).

Do produktów low FODMAP należą: 

• Warzywa: pędy bambusa, papryka, bok choy/pak choi (kapusta), marchew, seler, boćwina, szczypiorek, bakłażan, zielona fasola, sałata, pasternak, dynia, pomidory, ogórek, ziemniak, szpinak, cukinia. 
• Rośliny strączkowe: ciecierzyca w puszce. 
• Owoce: banan, jagody, karambola, grejpfrut, winogrona, melon, kiwi, cytryna, limonka, mandarynka, pomarańcza, marakuja, maliny, truskawki. 
• Zboża: mąki i produkty bez pszenicy (wykonane z nich np. chleb, makaron, krakersy), owies, jęczmień, gryka, kukurydza, ryż, komosa ryżowa, niewielkie ilości żyta. 
• Mleko i produkty mleczne: sery twarde, mleko, jogurty – pozbawione laktozy, roślinne zamienniki. 
• Słodziki: cukier, glukoza, sztuczne substancje słodzące niekończące się na „ol”, np. sukraloza, aspartam. 

Do produktów high FODMAP zalicza się: 

• Warzywa: karczochy, szparagi, buraki, brukselka, kiełki, brokuły, kapusta, koper włoski, czosnek, por, cebula, groch, szalotka, kalafior, grzyby, groszek, kukurydza słodka.  
• Rośliny strączkowe: ciecierzyca, soczewica, fasola, soja. 
• Owoce: jabłka, gruszki, brzoskwinie, mango, awokado, arbuzy, owoce w puszce w naturalnym soku, morele, wiśnie, liczi, nektarynki, śliwki, owoce suszone, soki owocowe. 
• Zboża: pszenica i żyto spożywane w dużych ilościach (np. chleb, makaron, krakersy). 
• Mleko i produkty mleczne: mleko krowie, kozie i owcze, jogurty, miękkie sery (np. ricotta), kremy, lody mleczne.  
• Słodziki: fruktoza, wysokofruktozowy syrop kukurydziany, izomalt, maltitol, mannitol, sorbitol, ksylitol. 

Podsumowując, zespół jelita drażliwego jest nieswoistym zaburzeniem, które cały czas jest poddawane badaniom. Nie można wskazać jednego prawidłowego sposobu żywienia ze względu na różne typy choroby, objawy i stopień zaawansowania. Obserwacja, w jaki sposób nasz organizm reaguje na spożywane produkty w połączeniu z wiedzą żywieniową mogą przyczynić się do zmniejszenia symptomów IBS, a co za tym idzie – polepszenia jakości życia.   

Źródła:   

• Altobelli A. i in., Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients, 26: 9(9), 2017.  
• Barco K., Dugum M., Garg S., Managing irritable bowel syndrome: The low-FODMAP diet. Cleveland Clinic Journal of Medicine, 83(9), s. 655-662, 2016.  
• Cozma-Petrut A. i in., Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients! World Journal of Gastroenterology, 7: 23(21), s. 3771-3783, 2017.  
• Dimidi E., Rossi M., Whelan K., Irritable bowel syndrome and diet: Where are we in 2018? Clinical Nutrition and Metabolic Care, 20(6), s. 456-463, 2017.