Fobia społeczna – patologiczna nieśmiałość, a może coś więcej?

Czym jest fobia społeczna? 

Fobię społeczną definiujemy jako zaburzenie lękowe charakteryzujące się doświadczaniem przez chorego silnego lęku przed sytuacjami społecznymi, w których osoba zmagająca się z fobią społeczną ma do czynienia nieznanymi ludźmi lub jest poddawana ocenie ze strony innych.  

Fobią społeczną nie jest: 

• Nieśmiałość – ludzie, którzy nie są zaznajomieni z tematem fobii społecznej, mogą błędnie „stawiać znak równości” pomiędzy nieśmiałością a fobią społeczną. Taki sposób myślenia jest jednak błędny, gdyż nieśmiałość jest cechą osobowości, a fobia społeczna to zaburzenie lękowe, na którego rozwój składają się komponenty środowiskowe i biologiczne. 

• Introwersja – podobnie jak nieśmiałość, introwersja to cecha osobowości, której nie można utożsamiać z fobią społeczną. Osoba introwertyczna może czasem unikać pewnych sytuacji społecznych, ale robi to z zupełnie innych powodów niż człowiek zmagający się z fobią społeczną. Introwertyk może odmówić pójścia do baru ze znajomymi, bo danego wieczoru chce „naładować baterie” i w spokoju obejrzeć serial. Natomiast osoba z fobią społeczną może mieć ochotę wyjść ze znajomymi, ale jej lęk i obawy przed przebywaniem wśród obcych ludzi zmusza ją do pozostania w domu. 

Fobia społeczna – przyczyny 

Przyczyny rozwoju fobii społecznej nie są jeszcze dobrze poznane, ale naukowcy wskazują na kilka możliwych teorii. Należą do nich: 

• Model neurobiologiczny – za możliwą przyczynę powstawania fobii społecznej zwolennicy tego podejścia wskazują zmiany dokonujące się na poziomie mózgu takie jak: nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników lub nadaktywność ciała migdałowatego. 
• Uwarunkowania genetyczne – u osób, u których ktoś z bliskich krewnych cierpi na fobię społeczną, obserwuje się większe prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia. Świadczy to o dziedziczności fobii społecznej. 
• Model psychospołeczny – podkreśla rolę środowiska pacjenta w rozwoju fobii społecznej. Do rozwoju tego zaburzenia przyczyniać się może doświadczenie przez pacjenta w przeszłości prześladowania i odrzucenia ze strony rówieśników (szczególnie narażone są dzieci i nastolatkowie). Wpływ na rozwój fobii społecznej może mieć też nadopiekuńczość i ciągła kontrola ze strony opiekunów dziecka, które stanowią przeszkodę na drodze jego rozwoju psychospołecznego i uczą postawy lękowej w stosunku do tego, co nowe i nieznane. 

Po czym poznajemy, że mamy do czynienia z fobią społeczną? 

W celu prawidłowego rozpoznania fobii społecznej wykwalifikowani specjaliści muszą uwzględnić obraz kliniczny zaburzenia, który jest rozumiany jako całokształt obserwacji poczynionych przez lekarza i informacji zebranych przez niego podczas wywiadu lekarskiego z danym pacjentem. 

Psychiatra dokonuje rozpoznania fobii społecznej na podstawie takich objawów jak: 

• Nasilony lęk i niepokój lub/i wyraźne unikanie bycia obiektem uwagi innych ludzi lub sytuacji, które zdaniem pacjenta mogą być interpretowane jako upokarzające i budzące zakłopotanie. 
• Gdy pacjent narażony jest na stres społeczny, mogą pojawić się takie objawy jak: czerwienienie się, drżenie rąk lub ciała, mdłości, parcie na stolec lub mocz, zawroty głowy, rozmazane widzenie, wrażenie pustki w głowie, duszność. 
• Objawy występują i szybko nasilają się w sytuacji stresu społecznego lub podczas wyobrażenia sobie takiej sytuacji. 
• Świadomość tego, że lęk jest nieadekwatny. Jednak nie wpływa ona na obniżenie dyskomfortu w sytuacjach społecznych. 
• Powtórne przeżywanie stresu przez objawy lub zachowania unikające. Przykładowo osoba cierpiąca na fobię społeczną przeżywa stres, kiedy jest w szkole, ze względu na dużą liczbę osób i konieczność aktywnego uczestnictwa w lekcjach. Pacjent zaczyna więc wagarować (zachowanie unikające), jednak wówczas jego frekwencja i oceny się obniżają, co powoduje u niego stres i lęk (błędne koło). 
• Objawy nie wynikają w sposób bezpośredni z innego zaburzenia psychicznego i nie są uwarunkowane kulturowo. 

Fobia społeczna – leczenie 

Za podstawową formę leczenia fobii społecznej uznaje się psychoterapię. Do najbardziej skutecznych technik psychoterapii w przypadku tego zaburzenia należy przede wszystkim terapia poznawczo-behawioralna. Przynosi ona dobre rezultaty, skupiając się na nauczeniu pacjenta prawidłowego reagowania w sytuacjach społecznych. Terapeuta w swojej pracy pomaga pacjentowi zmodyfikować negatywne schematy myślowe dotyczące sytuacji i relacji społecznych, które występują w przebiegu fobii społecznej. 

Do leczenia fobii społecznej może być włączona farmakoterapia, ale odgrywa ona raczej rolę wspomagającą i nie stanowi jedynej formy leczenia tego zaburzenia. Skuteczne w leczeniu fobii społecznej są leki z grupy SSRI stosowane często w leczeniu depresji. Lekarze mogą również przepisać pacjentowi leki z grupy beta-blokerów lub benzodiazepiny. Te ostatnie stosuje się w przypadku bardzo nasilonego lęku. Ze względu na właściwości uzależniające benzodiazepin przy mniej nasilonych objawach sięga się po inne rodzaje leków. 

Fobia społeczna jest zaburzeniem lękowym charakteryzującym się doświadczaniem silnego lęku w sytuacjach społecznych lub w przypadku bycia poddanym ocenie społecznej. Objawy występujące w przebiegu tego zaburzenia, jak i zachowania unikowe przejawiane przez osoby zmagające się z fobią społeczną prowadzą do znacznego pogorszenia jakości życia, a w skrajnych przypadkach zupełnie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie tych osób w sferze zawodowej i osobistej. Powrót do zdrowia powinien być priorytetem dla osoby doświadczającej fobii społecznej i jej bliskich, a może on być osiągnięty przez jak najszybsze wdrożenie prawidłowego leczenia. 

Przeczytaj również:
Nieśmiałość. Jak ją pokonać?