Gorączka Chikungunya – tropikalna choroba wirusowa

Gorączka Chikungunya – etiologia

Chorobę przenoszą komary. Rezerwuarem wirusów Chikungunya (CHIKV) w środowisku są małpy, gryzonie i ptaki, natomiast podczas epidemii źródłem zakażenia może być także człowiek.

Do zakażenia dochodzi przede wszystkim poprzez ukąszenie przez zainfekowanego komara. Inną przyczyną może być transmisja matczyno-płodowa, np. podczas porodu. Odnotowano również przypadki zakażenia wirusem Chikungunya wśród personelu medycznego wykonującego analizy laboratoryjne zainfekowanej krwi. 

Objawy gorączki Chikungunya 

Nazwa choroby pochodzi z tanzańskiego języka Kimakonde i oznacza „stawanie się pokrzywionym”, co pokrywa się z obrazem osoby chorującej na gorączkę Chikungunya. 

Okres wylęgania choroby wynosi zwykle od 2 do 10 dni po ukąszeniu przez komara. 

U chorego pojawiają się następujące objawy:

• wysoka gorączka (powyżej 39°C),
• osłabienie organizmu,
• silne bóle stawowe,
• bóle mięśni, 
• skórna wysypka plamisto-grudkowata,
• ból głowy,
• światłowstręt,
• mogą wystąpić powikłania ze strony układu nerwowego, np.
  • zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, 
  • zapalenie rdzenia i korzeni rdzeniowych,
  • zapalenie nerwu wzrokowego.

Zarażenie wirusem Chikungunya zazwyczaj mocno osłabia organizm chorego, ale nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Warto wspomnieć, że objawy choroby mogą być nasilone wśród: 

• osób starszych,
• kobiet,
• osób z toczącym się stanem zapalnym,
• osób z osłabionym układem immunologicznym. 

Stadia gorączki Chikungunya 

W przebiegu zakażenia wirusem Chikungunya wyróżniamy dwa stadia:

• stadium ostre, które trwa zazwyczaj 1-4 dni. Tej postaci towarzyszą:
  • wysoka gorączka, 
  • bóle stawowo-mięśniowe, które mogą ograniczać ruch,
  • silny ból głowy,
  • wysypka skórna. 

Po około 2 tygodniach następuje faza poprawy stanu klinicznego i powrotu do zdrowia. 

• stadium późne, które charakteryzuje się dominacją objawów związanych z silnym bólem stawów i mięśni. Dolegliwości utrzymują się zazwyczaj przez 3 miesiące, ale aż 20% pacjentów uskarża się na uporczywy ból nawet po roku od zainfekowania wirusem Chikungunya.

Gorączka Chikungunya – obszary występowania

Gorączka Chikungunya występuje endemicznie w krajach:

• Afryki,
• Azji,
• w rejonach Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku.

Kilka lat temu potwierdzono przypadki pojawienia się choroby w Ameryce Północnej i Południowej oraz na Wyspach Karaibskich. Ryzyko rozprzestrzenienia się wirusa do kolejnych rejonów świata wzrasta z każdym rokiem, co jest związane z:

• ociepleniem klimatu,
• antropogenicznym oddziaływaniem człowieka na środowisko. 

Czynniki te sprzyjają migracji komarów z rodzaju Aedes, które przenoszą wirusa Chikungunya, stanowiąc tym samym poważne zagrożenie dla zdrowia i życia wielu osób. 

Liczne przypadki zakażenia CHIK zostały odnotowane w Europie, m.in. w:

• Grecji, 
• Francji, 
• Włoszech,
• Holandii, 
• Hiszpanii,
• Szwajcarii. 

Zachorowanie na gorączkę Chikungunya staje się więc realne dla wszystkich osób, które podróżują po świecie. W związku z tym Europejskie Centrum Kontroli Chorób (ang. European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC) zaleca nadzór oraz wykrywanie każdego przypadku CHIK u turystów i osób przyjeżdżających do Europy z miejsc naturalnego występowania wirusa Chikungunya. 

Dotychczas nie odnotowano CHIK w Polsce. Należy jednak podkreślić, że w naszym kraju nie istnieje obowiązek zgłaszania gorączki Chikungunya jako choroby zakaźnej. Niesie to ryzyko zignorowania lub przeoczenia obecności wirusa CHIK w polskiej populacji, co może stwarzać problemy w monitorowaniu sytuacji epidemiologicznej. 

Gorączka Chikungunya – jak uniknąć zachorowania? 

Dotychczas nie została opracowana szczepionka przeciwko gorączce Chikungunya. Działania profilaktyczne obejmują więc ogólnie stosowaną ochronę przed ukąszeniami komarów. Zalecane jest:

• noszenie odpowiedniej odzieży i nakrycia głowy,
• stosowanie środków odstraszających komary,
• montowanie moskitier, 
• unikanie przebywania w miejscach lęgowych komarów. 

Diagnostyka i leczenie gorączki Chikungunya

W przypadku diagnostyki gorączki Chikungunya:

• konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z pacjentem, z uwzględnieniem zrealizowanych podróży,
• należy wykluczyć inne choroby wirusowe, np. gorączkę Denga,
• rekomendowane jest wykonanie badania genetycznego metodą RT-PCR,
• ponadto można wykonać badania serologiczne w kierunku obecności we krwi pacjenta specyficznych przeciwciał.

Leczenie ma charakter wyłącznie objawowy i polega na podawaniu leków przeciwbólowych (paracetamolu) oraz dbaniu o możliwie dobrą kondycję pacjenta. W przypadku długo utrzymujących się bólów stawów lekarz może rozważyć podanie leków zawierających morfinę. Po ustąpieniu objawów związanych z ostrym stadium gorączki Chikungunya można wprowadzić zabiegi fizjoterapii, które pomogą zwalczyć uporczywe dolegliwości bólowe w stawach.  

Niewskazane jest podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) np. kwasu acetylosalicylowego znanego powszechnie jako aspiryna. Substancja ta może zwiększać ryzyko wystąpienia objawów krwotocznych, szczególnie u pacjentów, u których nie wykluczono występowania wirusa Dengi. 

W świetle rosnącego zagrożenia zainfekowaniem chorobami tropikalnymi konieczne staje się podnoszenie świadomości społecznej i wiedzy lekarzy na temat choroby. Takie działania mają na celu poprawę diagnostyki i leczenia przypadków wystąpienia gorączki Chikungunya na obszarach, które do tej pory nie były objęte wirusem, lecz w przypadku których istnieje realna szansa na pojawienie się choroby.

Źródła:

• Truszczyński M., Pejsak Z. (2015), Pierwotne i wtórne źródła nowo pojawiających się oraz od dawna znanych wirusów zoonotycznych. Życie Weterynaryjne, 90 (03),
• Walczak A., Milona M. (2015), Potencjalne zagrożenie zdrowia podróżujących Polaków–gorączka Chikungunya,
• http://www.pis.mswia.gov.pl/is/aktualnosci/zagrozenia-epidemiolog/3335,Goraczka-chikungunya.html.