Gorączka Q – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Rezerwuary i wektory patogenu w przyrodzie

Gorączka Q jest wywoływana przez bakterie Coxiella burnetti, których nosicielami mogą być: bydło, owce, kozy, psy oraz inne zwierzęta domowe. Częstym wektorem są zarażone kleszcze. Patogeny identyfikowane są też u ptactwa, gadów oraz pierwotniaków, mogących stanowić specyficzny rezerwuar Coxiella burnetti w przyrodzie. 

Bakterie Coxiella burnetti – charakterystyka:

• są odporne na niekorzystne warunki środowiska, takie jak susza czy wysoka temperatura,
• po przedostaniu się do organizmu zwierzęcia lokują się w macicy i gruczole mlekowym,
• ich obecność w organizmie zwierzęcia może być przyczyną poronień,
• mogą unosić się w powietrzu w formie aerozolu,
• identyfikowane są w mleku zainfekowanego zwierzęcia,
• w Unii Europejskiej nie zarejestrowano szczepionek chroniących przed zakażeniem, natomiast taki preparat dostępny jest w Australii.  

Gorączka Q – epidemiologia i grupy ryzyka

Gorączka Q jest spotykana na całym świecie oprócz Nowej Zelandii. W grupie ryzyka znajdują się głównie hodowcy zwierząt, pracownicy rzeźni i weterynarze. Najwięcej chorych odnotowywanych jest we Francji, Holandii i Australii. 

W Unii Europejskiej w 2017 roku potwierdzono aż 928 przypadków tej tajemniczej choroby, z których część zakończyła się śmiercią pacjentów (w Hiszpanii, Niemczech, Portugalii oraz na Węgrzech). Należy zaznaczyć, że Polska jest zagrożona potencjalnym wystąpieniem gorączki Q, dlatego w naszym kraju istnieje obowiązek rejestracji każdego przypadku choroby wywołanej przez Coxiella burnetti.

Najczęstsze drogi zakażenia u ludzi to:

• wdychane powietrze, w którym unoszą się komórki bakteryjne,
• ukąszenie przez zarażonego kleszcza, 
• kontakt z materiałem biologicznym podczas poronień lub porodów u zwierząt,
• spożycie mleka i produktów mlecznych pochodzących od zainfekowanych osobników,
• rzadko: podczas porodu u zainfekowanej kobiety lub podczas transfuzji zakażonej krwi.

Gorączka Q – objawy

U blisko połowy zakażonych gorączka Q przebiega bezobjawowo, natomiast u pozostałych pacjentów obserwowane są poniższe symptomy.

Łagodna postać choroby: 

• gorączka i dreszcze,
• kaszel i zapalenie płuc,
• bóle głowy i mięśni,
• zapalenie wątroby,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• wzrost aktywności transaminaz i fosfatazy zasadowej we krwi.

Ciężka postać choroby (u około 2% pacjentów): 

• gorączka trwająca kilka tygodni,
• zapalenie płuc z niewydolnością oddechową,
• zapalenie wątroby, 
• żółtaczka, 
• marskość wątroby,
• biegunka i wymioty,
• zapalenie mięśnia sercowego, 
• zapalenie osierdzia z wysiękiem w worku osierdziowym,
• wysypka skórna, 
• zapalenie mózgu i opon mózgowych,
• śpiączka.

Do nietypowych manifestacji klinicznych należą: niedokrwistość hemolityczna, zapalenie trzustki oraz zapalenie tarczycy. Naszą uwagę powinno zwrócić też przewlekłe zmęczenie, drżenie i bóle mięśni, szybkie męczenie się podczas wysiłku fizycznego, niewyraźne widzenie i powiększenie węzłów chłonnych. Jeśli do zakażenia dojdzie u kobiety ciężarnej, to niestety występuje ryzyko poronienia lub urodzenia dziecka z niską masą ciała. 

Gorączka Q – diagnostyka i leczenie

Istnieje szereg trudności diagnostycznych związanych z bakteriami Coxiella burnetti. Przede wszystkim nie rosną one na podłożach mikrobiologicznych, a jednie w zarodkach kurzych i liniach komórkowych. Izolacje patogenu muszą być przeprowadzane tylko w wysoce specjalistycznych laboratoriach, gdyż stanowią wyjątkowo zakaźny materiał biologiczny. 

Rozpoznanie choroby u ludzi możliwe jest po wykonaniu:

• testów immunoenzymatycznych z wykorzystaniem specyficznych przeciwciał (ELISA),
• testów genetycznych w oparciu o reakcję łańcuchową polimerazy (PCR), 
• metod serologicznych, opartych między innymi na odczynie immunofluorescencji (IFA). 

Ponadto w przypadku rozpoznania zakażeń u zwierząt możliwe jest wykonanie mikroskopowej analizy wybarwionego materiału biologicznego, np. fragmentu tkanki macicy po poronieniu.

Po rozpoznaniu choroby musi być wprowadzone długotrwałe leczenie. U pacjentów stosowane są antybiotyki, takie jak:

• doksycyklina,
• fluorochinolony,
• sulfonamidy. 

Spore problemy stwarza profilaktyka występowania gorączki Q, gdyż patogeny mogą znajdować się we wdychanym powietrzu i spożywanych produktach mlecznych. Ważne jest, by dbać o dobry stan zdrowia zwierząt domowych i nie bagatelizować nawet błahych objawów choroby. Konieczne jest też rozpowszechnianie wiedzy na temat tzw. “koziej grypy”, gdyż dla wielu osób jest ona nadal chorobą zupełnie nieznaną. 

Źródła:

• European Food Safety Authority and European Centre for Disease Prevention and Control (EFSA and ECDC). (2018). The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food‐borne outbreaks in 2017. EFSa Journal, 16(12), e05500,
• Kaba J., Czopowicz M., Platt-Samoraj A. (2010), Czy „kozia grypa” to nowa choroba?. Życie Weterynaryjne, 85(04),
• Madej M., Sliwa L. (2014). Kleszcze – nie tylko borelioza. Wszechświat, 115(07-09),
• Osek J., Wieczorek K., (2019). Choroby odzwierzęce oraz występowanie ich bakteryjnych czynników etiologicznych u zwierząt iw żywności w krajach Unii Europejskiej w 2017 r. Życie Weterynaryjne, 94(03),
• https://www.pzh.gov.pl.