Komary – insekty przenoszące groźne choroby

Gdzie żyją komary?

Komary są organizmami żyjącymi przede wszystkim na obszarach ciepłych i wilgotnych. Ich miejsca lęgowe znajdują się przy zbiornikach wodnych i mokradłach, jednak w przypadku suszy jaja mogą przetrwać w środowisku nawet kilka lat. 

Komary szybko adaptują się do zmiany warunków środowiska, nawet tych niekorzystnych (np. do niskiej temperatury), co sprawia, że zasiedlają coraz to nowe rejony świata. 

Obecnie są one powszechne na rozległym obszarze od Arktyki aż po strefę międzyzwrotnikową. 

Do najbardziej niebezpiecznych należą komary z rodzaju:

• Anopheles, 
• Culex, 
• Aedes. 

Czy komary żyjące w Polsce są niebezpieczne?

W Polsce znanych jest niecałe 50 gatunków komarów, z których najpopularniejsze są:

• komar widliszek (Anopheles maculipennis),
• komar pospolity, zwany komarem brzęczącym (Culex pipiens).

Zmiany klimatyczne sprawiają jednak, że w naszym kraju w przyszłości możliwe jest pojawianie się nowych gatunków, dotychczas uważanych za obce i egzotyczne. Przykładem może być tu komar tygrysi (Aedes albopictus), który do niedawna występował w krajach azjatyckich i na wyspach Oceanu Indyjskiego, ale w maju tego roku został zauważony także w Polsce. Komar tygrysi przenosi aż 26 różnych wirusów, a ukąszenie przez zainfekowanego osobnika może skutkować zachorowaniem na żółtą febrę, dengę czy gorączkę Zachodniego Nilu. To właśnie dlatego komar tygrysi jest jednym z najbardziej inwazyjnych i niebezpiecznych gatunków komarów na świecie.

W jaki sposób komar przenosi chorobotwórcze czynniki?

Komary są wektorami przenoszącymi chorobotwórcze wirusy oraz pasożytnicze nicienie zagrażające zdrowiu i życiu milionów ludzi na świecie. Dorosłe osobniki mają aparat gębowy kłująco-ssący, za pomocą którego samica wysysa z żywiciela krew stanowiącą źródło białka dla rozwijających się jaj. Ciekawostką są czynniki zwabiające komary do człowieka, do których należą między innymi:

• zawarty w pocie amoniak i kwas mlekowy, 
• wydychany dwutlenek węgla, 
• grupa krwi 0,
• intensywne perfumy,
• ciemny kolor ubrania, 
• wysokie dźwięki (300-800 Hz), co sprawia, że atrakcyjny jest kobiecy głos,
• wysysające krew samice komara wydzielają feromony, które wabią kolejne osobniki, narażając tym samym żywiciela na wielokrotne ukłucia. 

Warto też wspomnieć, że w ślinie komara zawarte są substancje zapobiegające krzepnięciu krwi, które powodują swędzenie i uczucie pieczenia w miejscu ukąszenia.

Jakie są skutki ukąszenia przez komara?

Niepozorne ukłucie komara może być tragiczne w skutkach. Każdego roku miliony osób na świecie cierpią na choroby przenoszone przez insekty, a część z pacjentów umiera.  Niepokojące są także dane o chorobach zwierzęcych roznoszonych przez komary, które są obecnie coraz częściej odnotowywane także u ludzi. Wymusza to konieczność wprowadzania nowych metod leczniczych i diagnostycznych, a także podnoszenia świadomości w społeczeństwie i wśród personelu medycznego. 

Ukąszenie przez zainfekowanego komara może powodować:

• dengę, 
• żółtą febrę, 
• gorączkę Chikungunya,
• japońskie zapalenie mózgu, 
• końskie zapalenie mózgu, 
• gorączkę Zachodniego Nilu, 
• malarię, 
• gorączkę doliny Rift, 
• dirofilariozę, 
• zarażenie wirusem Zika,
• zarażenie wirusem Usutu.

Jak ustrzec się przed ugryzieniem komara?

W związku z licznymi chorobami przenoszonymi przez komary należy minimalizować ryzyko ukąszenia przez te insekty. Jest to szczególnie ważne na tzw. obszarach endemicznych, czyli w miejscach stałego występowania zachorowań na określoną chorobę. 

Aby uniknąć zarażenia patogenami roznoszonymi przez komary, należy przestrzegać podstawowych zasad ochronnych i metod niwelujących rozrost populacji insektów, takich jak:

• unikanie przebywania w okolicach zbiorników wodnych oraz mokradeł, które są miejscami lęgowymi komarów,
• zachowanie ostrożności szczególnie rankiem i późnym popołudniem, gdyż wiele gatunków komarów wykazuje wówczas zwiększoną aktywność,
• stosowanie odpowiedniego ubioru i nakrycia głowy,
• używanie środków odstraszających komary, takich jak spraye, świeczki i specjalne wkłady elektryczne,
• montaż moskitier w oknach i drzwiach,
• odławianie i niszczenie larw komarów,
• wprowadzanie do zbiorników wodnych gatunków ryb zjadających larwy komarów,
• podjęcie prób zastępowania chorobotwórczych komarów innymi, mniej groźnymi gatunkami,
• branie pod uwagę modyfikacji genetycznych polegających np. na wprowadzaniu do środowiska sterylnych samców,
• wykonywanie szczepień ochronnych przeciwko chorobom przenoszonym przez komary, np. przeciwko żółtej febrze. W tym aspekcie kluczowe jest też przestrzeganie międzynarodowych przepisów i regulacji dla osób podróżujących do rejonów endemicznego występowania określonych chorób. 

Olejki eteryczne – dobry sposób na komary

Pomocną i ciekawą metodą odstraszania komarów jest komponowanie mieszanki naturalnych olejków eterycznych, które powinny ochronić nas przed przykrymi ukąszeniami. Miksturę można umieścić np. w podgrzewanym kominku zapachowym, co pozwoli na efektywne uwolnienie aromatu. 

Do wykonania przeciwkomarowej mieszanki można wykorzystać następujące olejki:

• bergamotowy, 
• kamforowy, 
• cynamonowy, 
• goździkowy, 
• lawendowy, 
• eukaliptusowy, 
• geraniowy, 
• tymiankowy,
• muszkatołowy. 

Powyższe składniki można stosować osobno lub mieszać w dowolnej konfiguracji, tworząc tym samym unikalne mieszanki zapachowe. Pamiętajmy jednak, aby zawsze upewnić się, czy stosowane olejki eteryczne są bezpieczne i nie powodują podrażnień czy alergii u osób przebywających w pomieszczeniu.  

Komary to uciążliwe owady nie tylko ze względu na swędzące ukąszenia, ale przede wszystkim ze względu na możliwość przenoszenia chorób niebezpiecznych dla człowieka i zwierząt. Pamiętajmy o tym nie tylko podczas planowania dalekich, egzotycznych podróży, ale również każdego dnia. Ukąszenie przez komara może prowadzić nawet do śmierci, dlatego tak ważna jest odpowiednia profilaktyka, wykonywanie szczepień ochronnych oraz wzrost świadomości i szerzenie wiedzy o chorobach przenoszonych przez te insekty. 

Źródła:

• Cholewiński M., Derda M., Klimberg A., Marcinkowski J. T., Hadaś E. (2017). Wektory przenoszące choroby pasożytnicze, bakteryjne i wirusowe człowieka. I. Muchówki (Diptera). Hygeia, 52(2), 96-102.
• Liberski P. P., Sikorska B., Bratosiewicz-Wąsik J., Smoleń J., Wąsik T. J., Kruszyński P. (2007). Arbowirusy. Aktualności Neurologiczne, 7(2), 85-95.
• Truszczyński M., Pejsak Z. (2015). Pierwotne i wtórne źródła nowo pojawiających się oraz od dawna znanych wirusów zoonotycznych. Życie Weterynaryjne, 90(03).