Po jakich lekach nie można pić alkoholu?

Wbrew pozorom alkohol rzadko wchodzi w istotne interakcje z lekami, wywołując groźne dla zdrowia czy życia objawy. Zazwyczaj dużo większe niebezpieczeństwo wiąże się z pominięciem dawki leku w obawie o efekty jego połączenia z wysokoprocentowymi napojami.  

By lepiej zrozumieć mechanizm potencjalnych interakcji leków z alkoholem, należy najpierw poznać proces jego metabolizmu. Zdecydowana większość spożytego etanolu pod wpływem dehydrogenazy alkoholowej oraz enzymów cytochromu P450 jest utleniana do aldehydu octowego. Jest on toksyczny dla organizmu i wywołuje takie objawy jak: 

• nudności, 
• wymioty, 
• bóle głowy, 
• zaczerwienienie skóry, 
• nadmierna potliwość, 
• niedociśnienie, 
• tachykardia. 

Kolejnym etapem procesu jest reakcja utlenienia aldehydu octowego do kwasu octowego przy udziale dehydrogenazy aldehydowej. Końcowym produktem rozkładu jest woda i dwutlenek węgla. Niewielki procent wypitego alkoholu jest metabolizowany przez enzymy nieutleniające m.in. w sercu lub mózgu. W efekcie tych przemian powstają estry etanolu z kwasami tłuszczowymi.  

Disulfiram 

Substancja ta jest stosowana jako podstawa leczenia uzależnienia od alkoholu. Mechanizm opiera się na blokowaniu enzymu-dehydrogenazy aldehydowej. W konsekwencji dochodzi do nagromadzenia toksycznego aldehydu octowego i wystąpienia objawów zatrucia tą substancją. Mówiąc w skrócie, pacjent po wypiciu nawet niewielkiej ilości alkoholu w czasie przyjmowania leku doświadcza symptomów gigantycznego kaca.  

Gdy dochodzi do inhibicji dehydrogenazy aldehydowej, a stężenie alkoholu we krwi przekracza 125-150 mg/100 ml może pojawić się: 

• niewydolność oddechowa i krążeniowa,  
• zaburzenia rytmu serca,  
• zawał serca,  
• utrata przytomności,  
• drgawki,  
• w skrajnych przypadkach nawet zgon. 

Reakcja disulfiramowa 

Znane są także inne leki hamujące aktywność dehydrogenazy aldehydowej. Mówi się o nich, że wywołują tzw. reakcję disulfiramową, ponieważ po połączeniu ich z alkoholem można obserwować objawy towarzyszące zatruciu aldehydem octowym. Należą do nich: 

• chloramfenikol, 
• gryzeofulwina, 
• cefalosporyny stosowane w lecznictwie zamkniętym, 
• metronidazol, 
• tinidazol, 
• nifuroksazyd, 
• furazydyna, 
• ketokonazol. 

Nadwrażliwość na alkohol  

Niektóre substancje hamują proces metabolizmu etanolu już na poziomie aktywności dehydrogenazy alkoholowej. Obserwuje się wówczas spotęgowane działanie uspokajające alkoholu, zaburzenia koordynacji, rozszerzenie naczyń krwionośnych. Substancje wywołujące taką reakcję to m.in.: 

• fenylbutazon, 
• aminofenazon, 
• kwas acetylosalicylowy, 
• hipoglikemizujące pochodne sulfonylomocznika. 

Hepatotoksyczność 

Działaniem niepożądanym wielu leków jest uszkodzenie wątroby. W połączeniu z alkoholem, który także przyczynia się do rozwoju niewydolności tego organu, działanie to przybiera na sile. Taki efekt mogą dawać m.in.: 

• paracetamol, 
• leflunomid, 
• metotreksat, 
• rifampicyna, 
• retinoidy. 

Hipoglikemia 

Spożywanie alkoholu prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi. Diabetycy stosujący insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe narażeni są na ich nasilone działanie hipoglikemizujące (obniżające cukier) w połączeniu z etanolem, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia. Podobny efekt można zaobserwować także w przypadku: 

• ranitydyny, 
• famotydyny. 

Niedociśnienie ortostatyczne 

W wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych alkohol obniża ciśnienie krwi. W połączeniu z lekami, których głównym działaniem jest spadek tego parametru, zwiększa się ryzyko wystąpienia hipotonii ortostatycznej z objawami takimi jak zawroty głowy, zasłabnięcia czy omdlenia. Reakcje takie mogą wywołać: 

• inhibitory konwertazy angiotensyny np. chinapryl, 
• sartany, np. telmisartan,  
• beta-blokery, np. bisoprolol, 
• antagoniści kanałów wapniowych, 
• diuretyki, np. hydrochlorotiazyd, 
• nitrogliceryna, 
• leki stosowane w przeroście gruczołu krokowego, np. doksazosyna, 
• leki stosowane w zaburzeniach erekcji, np. tadalafil, awanafil, 
• leki przeciwpsychotyczne, np. kwetiapina, olanzapina, 
• opioidowe leki przeciwbólowe, np. morfina. 

Depresja ośrodkowego układu nerwowego 

Alkohol, działając ośrodkowo, hamuje procesy uczenia się i pamięci, powoduje senność i uspokojenie, niweluje lęki. Wykazuje zatem działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy, podobnie jak szereg leków, a efekt ten ulega nasileniu w przypadku połączenia etanolu z: 

• opioidowymi lekami przeciwbólowymi, np. dihydrokodeiną, 
• deksmetorfanem, 
• tietylperazyną, 
• metoklopramidem, 
• cazaprydem, 
• oksybutininą, 
• lekami przeciwalergicznymi, np. klemastyną, 
• lekami przeciwdepresyjnymi, np. opipramolem, paroksetyną, 
• lekami przeciwpadaczkowymi, np. fenobarbitalem, klonazepamem, 
• beznodiazepinami, np. diazepamem, 
• buspironem, 
• hydroksyzyną, 
• zolpidemem, 
• baklofenem, 
• flunaryzyną, 
• tyzanidyną. 

Nasilenie działań niepożądanych leków 

Interakcją alkoholu z lekami może być także nasilenie działań niepożądanych obserwowanych w trakcie ich stosowania. Sytuacja ta dotyczy m.in. wzrostu ryzyka wystąpienia: 

• krwawień z przewodu pokarmowego – np. kwas acetylosalicylowy, warfaryna, 
• uszkodzenia nerek – np. ibuprofen, ketoprofen, 
• miopatii – np. fenofibrat, rozuwastatyna, 
• kwasicy mleczanowej – np. metformina, 
• depresji ośrodka oddechowego – np. morfina. 

Osłabienie działania leków 

Alkohol może osłabiać efekt terapeutyczny niektórych leków, np. famotydyny, w związku z nasilaniem czynności wydzielniczych żołądka lub donepezylu poprzez obniżenie jego stężenia we krwi. 

Ze względu na ilość wykorzystywanych w lecznictwie substancji nie sposób wymienić wszystkie, które wchodzą w mniej lub bardziej istotne interakcje z alkoholem. Poza znamiennymi przykładami takimi jak disulfiram, opioidowe leki przeciwbólowe czy inne leki działające na ośrodkowy układ nerwowy, należy mieć na uwadze, że opisane sytuacje mogą, ale nie muszą wystąpić. Jest to bardzo indywidualna kwestia, zależna od wielu czynników m.in. ogólnego stanu zdrowia pacjenta, płci, wagi, obecności innych schorzeń, ilości wypitego alkoholu i częstotliwości jego spożywania. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Nierzadko dla bezpieczeństwa terapii zaleca się jednak, by zrezygnować z trunków.