Werbena lekarska – właściwości i zastosowanie

Werbena lekarska – właściwości 

Werbena pospolita, a inaczej werbena lekarska (Verbena officinalis L.), to roślina należąca do rodziny Verbenaceae (werbenowate). Surowcem werbeny jest ziele, które już od wielu lat wykorzystywane jest w tradycyjnej medycynie roślinnej i medycynie chińskiej. W opracowaniu farmakopealnym werbena lekarska występuje pod nazwą witułka lekarska. Werbena lekarska rośnie w wielu zakątkach świata, m.in. w Europie, Azji, obu Amerykach, i jest rośliną osiągająca do 1 metra wysokości. 

Dwa główne składniki aktywne pochodzące z ziela werbeny lekarskiej to: 

• werbaskozyd (akteozyd) – glikozyd fenolowy, 
• werbenalina (werbenalozyd) – glikozyd irydoidowy. 

W ekstraktach z ziela werbeny zidentyfikowano również flawonoidy takie jak: apigenina, kemferol czy luteolina. Dodatkowym składnikiem ziela werbeny jest olejek eteryczny bogaty w terpeny (limonen, karwol, karnozol). Ponadto ziele werbeny zawiera różne węglowodany i biopierwiastki, tj. potas, fosfor, wapń, magnez. 

Badania naukowe wskazują, że składniki aktywne werbeny wykazują właściwości: 

• przeciwutleniające – za to działanie prawdopodobnie odpowiada werbaskozyd; 
• przeciwbakteryjne – etanolowe ekstrakty z łodygi, liści i korzeni werbeny mają działanie przeciwbakteryjne m.in. względem Acinetobacter baumannii i Staphylococcus aureus; 
• przeciwgrzybicze – ekstrakty metanolowe z liści werbeny wykazały właściwości przeciwgrzybicze m.in. wobec Penicillium expansum; 
• przeciwzapalne – zbadano działanie odwaru z ziela werbeny na zapalenie dziąseł. Płukanie jamy ustnej przyniosło pozytywne efekty przeciwzapalne, za co prawdopodobnie odpowiada werbenalina; 
• przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, uspokajające – badania na myszach potwierdziły działanie wodno-metanolowego ekstraktu z werbeny; 
• nasenne – napar z ziela werbeny stosowany był jako środek nasenny już w medycynie tradycyjnej. Naukowcy zbadali na szczurach wpływ substancji wyizolowanych z ekstraktu wodnego ziela werbeny i potwierdzili wpływ nasenny hastatozydu i werbenaliny; 
• neuroochronne – w badaniach in vivo na neuronach kory mózgowej szczurów naukowcy potwierdzili działanie neuroprotekcyjne wodnego ekstraktu z werbeny. Z uwagi na coraz powszechniejsze występowanie chorób neurodegeneracyjnych w społeczeństwach szybko rozwijających się daje to potencjalne możliwości nowej farmakoterapii np. choroby Alzheimera; 
• przeciwnowotworowe – badania in vitro nad olejkiem eterycznym z werbeny, wyodrębnionym z niego cytralem oraz suchym ekstraktem z werbeny wskazują na ich działanie cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. 
• insektobójcze – olejek eteryczny z ziela werbeny działa toksycznie wobec larw komarów brzęczących (Cules pipiens L.). 

Zastosowanie werbeny pospolitej 

W lecznictwie werbena lekarska znajduje zastosowanie w farmakoterapii chorób górnego układu oddechowego (np. w przewlekłych stanach zapalnych zatok) jako surowiec wykrztuśny, sekretolityczny i przeciwdrobnoustrojowy. Ma też zastosowanie w zapaleniu dziąseł oraz problemach skórnych. Dodatkowo pobudza laktacje u kobiet karmiących oraz łagodzi przebieg menopauzy.  

Werbena występuje na rynku w różnych postaciach: 

• tabletek, 
• drażetek, 
• syropów, 
• kropli, 
• płynów. 

Ziele werbeny pospolitej znajduje również zastosowanie w produkcji żywności oraz w kosmetologii, głównie jako pachnący olejek eteryczny. 

Werbena – działania niepożądane i przeciwwskazania  

Nie zaobserwowano żadnych istotnych działań niepożądanych podczas przyjmowania zalecanych dawek naparu lub innej formy preparatu z ziela werbeny lekarskiej. 

Należy pamiętać, że osoby uczulone na którąkolwiek z roślin pochodzących z rodziny Vebenaceae nie powinny przyjmować preparatów zawierających werbenę lekarską. 

Werbena lekarska znana jest w medycynie tradycyjnej od dłuższego czasu, jednak w oficjalnym lecznictwie europejskim pojawiła się niedawno. Obecnie najczęściej stosowana jest w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, głównie zapalenia zatok.