Żeń-szeń – jakie działanie wykazuje?

Żeń-szeń – pochodzenie 

Rodzaj Panax posiada ponad 20 gatunków, które występują w różnych częściach świata na półkuli północnej. Do najważniejszych zalicza się: 

• Panax ginseng C.A. Meyer – występuje na terenie Korei, Chin, pomorskich rejonach Rosji, 
• Panax quinquefolium L. – Ameryka Północna, 
• Panax notoginseng [Burk] F.H. Chen – Chiny, północna część Indii i Wietnamu, 
• Panax vietnamensis Ha et Grushv – Wietnam, 
• Panax pseudoginseng Wall – Nepal, Birma, Tybet, północno-wschodnie Indie, 
• Panax japonicus C.A. Meyer – Japonia, Chiny, północne Indie, Nepal, 
• Panax elegantior [Burk] S.Y. Hu – Chiny, 
• Panax trifolius L. – Ameryka Północna, 
• Panax zingiberensis Wu et Feng – północno-wschodnie regiony prowincji Yunnan w Chinach.

Pierwsze wzmianki o leczniczych właściwościach żeń-szenia pochodzą z 38-33 r. p.n.e., chociaż badacze uważają, że jest wykorzystywany w medycynie tradycyjnej od 5000 lat. W Europie po raz pierwszy pojawił się w 1000 r. za sprawą Ibna Kordoby, jednak większą popularność zdobył za sprawą Marco Polo, który przywiózł żeń-szeń do naszego kraju w 1274 r. Odmiana rosnąca naturalnie w Ameryce Północnej została odkryta w XVIII w. przez kanadyjskiego lekarza Michaela Sarasina. Roślina ta była znana i stosowana w celach leczniczych przez Indian, ale wykazywała inne właściwości niż żeń-szeń azjatycki.  

W Farmakopei Polskiej umieszczone są dwie monografie dotyczące żeń-szenia. Jest to wyciąg suchy z korzenia żeń-szenia (Ginseng extractum siccum) oraz korzeń żeń-szenia (Ginseng radix).  

Budowa żeń-szenia i jego skład 

Rośliny z rodzaju Panax są wieloletnie. Najważniejszą częścią stosowaną w lecznictwie jest korzeń. Rośnie on przez 3-4 lata, osiągając wielkość do 35 cm. Korzeń jest gruby, mięsisty i wydziela charakterystyczny zapach. Ma barwę biało-kremową. W swojej górnej części przechodzi w kłącze. Naziemna część rośliny osiąga wysokość do 50 cm. Żeń-szeń wytwarza biało-zielone kwiaty zebrane w baldach i czerwone owoce typu jagody. Rośnie na glebie o odczynie słabo kwaśnym. Stosuje się dwa sposoby uprawy: 

• leśną (w cieniu drzew rosnących w lesie),  
• polową (ziemia wymaga odpowiedniego nawożenia).  

Żeń-szeń jest bogaty w związki aktywne, dzięki którym zawdzięcza swoje właściwości lecznicze. Głównie są to saponiny triterpenowe (ginsenozydy), których odkryto około 80. Różnią się one między sobą budową. Wyróżnia się trzy typy ginsenozydów: 

• dammaranu, 
• kwasu oleanolowego, 
• ocotillolu. 

Typ oraz ilość ginsenozydów zależą od gatunku żeń-szenia. Poza tym surowiec zawiera: 

• poliacetyleny,  
• związki fenolowe,  
• fitosterole,  
• olejek eteryczny,  
• cukry,  
• mikroelementy (mangan, miedź, wanad, kobalt, arsen),  
• witaminy (z grupy B, C, E). 

Zastosowanie żeń-szenia 

Działanie żeń-szenia jest uzależnione od zawartości ginsenozydów. Różne gatunki z rodzaju Panax mogą wykazywać inne właściwości.  

Aktywność na układ nerwowy 

Składniki aktywne wywierają wpływ na receptory GABA, pobudzając je, dzięki czemu żeń-szeń wykazuje działanie uspokajające, wyciszające, przeciwlękowe, relaksacyjne i nasenne. Wyciągi z żeń-szenia działają stymulująco na układ nerwowy – polepszają pamięć poprzez aktywizowanie acetylotransferazy cholinowej w hipokampie. Badania dowodzą, że suplementacja ginsenozydami wywołuje pozytywny efekt przy chorobie Alzheimera. Żeń-szeń stymuluje mózg do zapamiętywania, uczenia się, niweluje uczucie senności i zmęczenia, stosowany jest także w stanach chronicznego przemęczenia.  

Aktywność na układ hormonalny 

Ginsenozydy wykazują działanie podobne do estrogenów oraz kortykosteroidów. Zwiększają przyrost tkanki kostnej u kobiet w okresie pre- i pomenopauzalnym. Zwiększają ilość wapnia wnikającego do kości, dzięki czemu skutecznie zwalczają osteoporozę.  

Aktywność na układ sercowo-naczyniowy 

Działanie wykazują głównie saponiny, pochodne protopanaxatriolu. Obniżają stężenie cholesterolu we krwi – obniżają stężenie frakcji LDL, a podwyższają frakcję HDL. Żeń-szeń podwyższa ciśnienie krwi u osób z niedociśnieniem. Ginsenozydy w rodzaju Panax wykazują działanie przeciw wolnym rodnikom, hamując ich negatywny wpływ na ściany naczyń krwionośnych. Żeń-szeń ma także działanie przeciwzakrzepowe.  

Aktywność przeciwnowotworowa  

Badania wykazują, że ginsenozydy hamują namnażanie komórek rakowych, w tym białaczki i czerniaka. Wspierają spowolnienie wzrostu guza i aktywują obumieranie komórek rakowych.  

Aktywność na układ immunologiczny 

Żeń-szeń hamuje replikację RNA i DNA wirusów i bakterii oraz stymuluje układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał. Wspomaga regenerację organizmu po przebytym zakażeniu.  

Aktywność przeciwcukrzycowa 

Ginsenozydy i peptydoglikany zawarte w roślinie obniżają poziom cukru we krwi. Działanie to jest zauważalne u osób zdrowych, jak i chorujących na cukrzycę typu II.  

Wpływ na wątrobę 

Składniki czynne rodzaju Panax działają ochronnie oraz odbudowująco na komórki wątroby. Zmniejszają uszkodzenia wywoływane przyjmowaniem alkoholu.  

Wpływ na płodność 

Badania wykazują, że żeń-szeń pozytywnie wpływa na erekcję u mężczyzn. 

Żeń-szeń – przeciwwskazania 

Badania dowodzą, że żeń-szeń wykazuje działanie teratogenne na płód, zatem nie należy stosować go w ciąży oraz podczas karmienia piersią.  

Podawanie preparatów z rodzajem Panax jest przeciwwskazane u:  

• dzieci,  
• osób przyjmujących leki sterydowe i inhibitory MAO,  
• osób z dolegliwościami, takimi jak dychawica oskrzelowa, kołatanie serca, bezsenność. 

Wyciągi z żeń-szenia stosowane w zbyt wysokich dawkach powodują podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, mogą również prowadzić do powstawania hipoglikemii oraz narażają na wystąpienie cukrzycy typu II u osoby zdrowej. U kobiet po menopauzie mogą wystąpić krwawienia z dróg rodnych poprzez działanie estrogenowe. Rodzaju Panax nie należy łączyć z preparatami wpływającymi na krzepliwość krwi, np. z warfaryną. Tego surowca powinny unikać także osoby cierpiące na zaburzenia krzepliwości krwi.   

Żeń-szeń – działania niepożądane 

Spożywanie zbyt wysokich dawek żeń-szenia może powodować dolegliwości ze strony: 

• układu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunki, 
• układu nerwowego: bóle głowy, złe samopoczucie, senność.  

Aby żeń-szeń wpływał pozytywnie na organizm, należy przyjmować od 0,5 do 2,0 g wysuszonego surowca. Kuracja nie powinna przekraczać 2 miesięcy stosowania.  

Źródło: 

Wolski T., Ludwiczuk A., Baj T., Głowniak K., Swiątek Ł., Rodzaj Panax – systematyka, skład chemiczny, działanie i zastosowanie oraz analiza fitochemiczna nadziemnych i podziemnych organów żeń-szenia amerykańskiego – Panax quinquefolium L. Cz. I., Postępy Fitoterapii 2008.