Żywienie w chorobach wątroby

Jaką funkcję pełni wątroba w organizmie człowieka? 

• Bierze udział w przemianach białek – powstają w niej białka osocza (np. albuminy, protrombina), aminokwasy oraz amoniak i ketokwasy. 
• Odpowiada za wytwarzanie, magazynowanie i uwalnianie glukozy (podstawowego surowca energetycznego), adekwatnie do bieżących potrzeb organizmu. 
• Uczestniczy w regulacji gospodarki tłuszczowej – przekształca węglowodany i białka w tłuszcze, wytwarza lipoproteiny, fosfolipidy oraz cholesterol, a także rozkłada tłuszcze do kwasów tłuszczowych. 
• Gromadzi zapasy witaminy A, D, B12 i żelaza (w postaci ferrytyny), 
• Produkuje żółć, która jest niezbędna do optymalnego przebiegu procesu trawienia i absorpcji tłuszczu w przewodzie pokarmowym. 
• Wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego – niszczy drobnoustroje. 
• Zachodzi w niej detoksykacja związków wewnątrzustrojowych (np. hormonów steroidowych), jak również substancji pochodzenia zewnątrzustrojowego (np. leków czy toksyn, które trafiają do wątroby z jelit poprzez krążenie wrotne). 
• Jest miejscem produkcji kalcydiolu – 25(OH)D, który jest popularnie oznaczanym w laboratoriach markerem zawartości witaminy D w organizmie ludzkim. 
• Bierze udział w procesie przemiany hemu, który jest komponentem hemoglobiny i innych substancji białkowych. 

Jakie są najczęstsze przyczyny występowania przewlekłych schorzeń wątroby? 

• Infekcje wirusami hepatotropowymi (wirusy zapalenia wątroby A, B, C, D i E), 
• Chroniczne nadużywanie alkoholu, 
• Czynniki toksyczne (np. niektóre leki, suplementy diety, preparaty ziołowe, grzyby), 
• Insulinooporność, 
• Choroby o podłożu autoimmunologicznym, 
• Zaburzenia przemiany żelaza i miedzi w organizmie. 

Do jakich powikłań mogą prowadzić przewlekłe choroby wątroby? 

• Niedożywienie białkowo-energetyczne (w wyniku złożonych nieprawidłowości metabolicznych), 
• Zaburzenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych, 
• Wzdęcia brzucha i uczucie pełności, 
• Utrata apetytu. 

Dlaczego pacjenci z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby powinni zmienić sposób odżywiania? 

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD), która powstaje w rezultacie nadmiernego gromadzenia się tłuszczu w hepatocytach, czyli miąższowych komórkach wątroby, jest istotnie powiązana z długotrwałą zbyt wysoką podażą energii w diecie oraz występowaniem nadmiernego stopnia otłuszczenia ciała. Oznacza to, że zmniejszenie zawartości tkanki tłuszczowej jest jednym z podstawowym celów interwencji dietetycznej u pacjentów z NAFLD. Wytyczne dotyczące żywienia klinicznego w chorobach wątroby zalecają redukcję masy ciała od 7 do nawet 10% w celu zmniejszenia stłuszczenia wątroby i normalizacji wartości enzymów wątrobowych. Z kolei, aby poprawić stan zdrowia pacjentów ze zwłóknieniem wątroby, konieczna jest utrata masy ciała o ponad 10%. Nie ulega zatem wątpliwości, że zmiana stylu życia, w tym przestrzeganie dobrze skomponowanej diety redukcyjnej i zwiększenie tygodniowej aktywności fizycznej, powinno być terapią pierwszego rzutu u zdecydowanej większości pacjentów z NAFLD. Natomiast tylko i wyłącznie w przypadku niepowodzenia wszystkich wysiłków należy rozważyć przeprowadzenie operacji bariatrycznej. 

Jaka dieta jest najbardziej zalecana u chorych z niealkoholową słuszczeniową chorobą wątroby? 

Stale rosnąca liczba publikacji naukowych wskazuje, że dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się wysoką zawartością niezbędnych aminokwasów, węglowodanów złożonych o niskim ładunku glikemicznym, jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika pokarmowego oraz witamin, składników mineralnych i przeciwutleniaczy, jak również niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów prostych i tłuszczów trans, wydaje się być optymalnym modelem żywieniowym w leczeniu NAFLD. Bardzo ważne jest regularne spożycie w diecie ziół, świeżych warzyw i owoców oraz niesolonych i niesłodzonych orzechów, nasion, pestek, naturalnie obfitujących w liczne bioaktywne fitozwiązki o właściwościach antyoksydacyjnych i antyzapalnych, które mogą mieć pozytywny wpływ na poprawę stanu zdrowia u chorych z NAFLD. 

Co oznacza termin dieta wątrobowa? 

Powszechnie używane określenie dieta wątrobowa definiuje się jako sposób odżywiania, który ma na celu wspomaganie leczenia określonych schorzeń wątroby. Warto jednak podkreślić, że nie istnieje jeden gotowy dla wszystkich pacjentów schemat żywienia, ponieważ dieta za każdym razem powinna być indywidualnie dobrana w zależności od kondycji zdrowotnej chorego, w tym stopnia uszkodzenia narządu oraz występowania schorzeń współistniejących.  

Wskazuje się natomiast kilka ogólnych zasad prozdrowotnego stylu życia, których regularne przestrzeganie przyczynia się do wyraźnej poprawy funkcjonowania wątroby i zahamowania rozwoju procesów degeneracyjnych hepatocytów, ściśle powiązanych z toczącym się przewlekłym stanem zapalnym. 

Podstawowe zalecenia dotyczące modyfikacji diety i ogólnego stylu życia dla pacjentów z chorobami wątroby? 

• Należy unikać lub nawet całkowicie wyeliminować konsumpcję alkoholu. 
• Trzeba ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (np. tłuste gatunki mięsa, śmietana, olej kokosowy) do maksymalnie 10% całodziennego udziału energii w diecie i jednocześnie zwiększyć podaż jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (np. oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, olej rzepakowy, awokado, siemię lniane, nasiona słonecznika, pestki dyni, migdały, różnorodne niesolone i niesłodzone orzechy). 
• Podstawą diety powinny być świeże warzywa oraz owoce w dobrze tolerowanej formie, które zaleca się, aby stanowiły połowę talerza każdego posiłku (w szczególności warzywa). 
• Należy zminimalizować ilość spożywanych produktów żywnościowych o wysokim stopniu przetworzenia (np. słodycze, chipsy, batony, ciastka, słodkie napoje, żywność typu fast food), które wywierają negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu ludzkiego, w tym pracę wątroby. 
• Trzeba znacząco ograniczyć smażenie na rzecz gotowania w wodzie, gotowania na parze, duszenia na wodzie oraz pieczenia w piekarniku z użyciem pergaminu. Warto również przygotowywać posiłki w formie past, koktajli, musów, budyniów.  
• Dieta powinna obfitować w pełnowartościowe źródła białka (np. chude gatunki mięsa drobiowego, ryby, jaja, niskotłuszczowy naturalny nabiał – jogurty, kefiry, maślanki, sery twarogowe, serki wiejskie, sery light oraz nasiona roślin strączkowych w przypadku dobrej tolerancji), które będą wspomagać proces regeneracji komórek wątroby. 
• Warto jeść posiłki regularnie co 3-4 godziny, aby znormalizować stężenie glukozy we krwi i zapobiegać wystąpieniu uczucia silnego głodu pomiędzy poszczególnymi posiłkami. 
• Trzeba wypijać co najmniej 2 litry płynów w ciągu dnia, w szczególności w postaci niegazowanej naturalnej wody. 
• Należy zrezygnować ze spożycia słodkich napojów i wszelkich produktów żywnościowych, które zawierają w swoim składzie duże ilości syropu glukozowo-fruktozowego. 
• Warto jeść posiłki o odpowiedniej temperaturze, z uważnością, w spokojnej atmosferze i bez zbędnego pośpiechu.  
• Koniecznie należy zwiększyć tygodniową aktywność fizyczną (co najmniej 150 minut w skali tygodnia według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia) w dowolnej formie, która będzie możliwa do wprowadzenia w życie chorego oraz będzie skutkowała rosnącym poczuciem satysfakcji. 
• Bezwzględnie trzeba stopniowo i konsekwentnie dążyć do zmniejszenia nadmiernej zawartości tkanki tłuszczowej (np. w ilości 0,5 – 1,0 kg na tydzień), a następnie starać się utrzymywać prawidłową masę ciała w perspektywie długofalowej. 
• Warto zadbać każdego dnia o odpowiednią jakość i ilość snu, najlepiej w przedziale między 7 a 9 godzinami na dobę. 

Podsumowując, wątroba jest największym gruczołem organizmu człowieka, który pełni szereg bardzo ważnych funkcji metabolicznych. Sposób odżywiania oraz ogólny styl życia odgrywają kluczową rolę zarówno w profilaktyce, jak i procesie leczenia schorzeń wątroby. Stale rosnąca liczba dowodów naukowych sugeruje, że odpowiednio skomponowana dieta śródziemnomorska może być jednym z niezwykle pomocnych narzędzi w prewencji i terapii niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby oraz innych schorzeniach tego narządu. 

Źródła: 

• George E.S., Forsyth A., Itsiopoulos C., et al.: Practical Dietary Recommendations for the Prevention and Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Adults. Adv Nutr. 2018 Jan 1;9(1):30-40. 
• Mandato C., Di Nuzzi A., Vajro P.: Nutrition and Liver Disease. Nutrients. 2018 Jan; 10(1): 9. 
• Plauth M., Bernal W., Dasarathy S., et al.: ESPEN Guideline on Clinical Nutrition in Liver Disease. Clin Nutr. 2019 Apr; 38(2): 485–521. 
• Storck L.J., Imoberdorf R., Ballmer P.E.: Nutrition in Gastrointestinal Disease: Liver, Pancreatic, and Inflammatory Bowel Disease. J Clin Med. 2019 Aug; 8(8): 1098. 
• Kaliora A.C., Gioxari A., Kalafati I.P., et al.: The Effectiveness of Mediterranean Diet in Nonalcoholic Fatty Liver Disease Clinical Course: An Intervention Study. J Med Food. 2019 Jul;22(7):729-740. 
• Akhlaghi M., Ghasemi-Nasab M., Riasatian M.: Mediterranean diet for patients with non-alcoholic fatty liver disease, a systematic review and meta-analysis of observational and clinical investigations. J Diabetes Metab Disord. 2020 Feb 17;19(1):575-584.