Hemoglobina glikowana. Kiedy warto ją badać? 

Co to jest hemoglobina glikowana? 

Hemoglobina to grupa białek występujących w czerwonych krwinkach. Około 97% z nich stanowi hemoglobina A – HbA. Odpowiadają one za transport tlenu we krwi.

Niektórzy błędnie nazywają hemoglobinę glikowaną hemoglobiną glikozylowaną lub glukozylowaną. Powstaje ona w procesie nieenzymatycznego przyłączania glukozy (czyli w procesie glikacji) do cząsteczek hemoglobiny. Proces ten jest szczególnie nasilony w przypadku wzrostu stężenia glukozy we krwi, z czym mamy do czynienia w cukrzycy. Hemoglobina glikowana nadal ma zdolność wiązania tlenu i nie jest dla nas toksyczna.  

Wyróżniamy trzy frakcje hemoglobiny glikowanej: 

• HbA1a,  
• HbA1b, 
• HbA1c).  

Przydatna diagnostycznie jest tylko HbA1c. Jest to odsetek hemoglobiny całkowitej wyrażony w % lub mmol/mol.  

Ilość powstającej hemoglobiny glikowanej jest wprost proporcjonalna do glikemii (stężenia glukozy we krwi).

Wartości HbA1c i odpowiadające im średnie stężenia glukozy: 

• 5% – 97 mg/dl, 
• 6% – 126 mg/dl, 
• 7% – 154 mg/dl, 
• 8% – 183 mg/dl, 
• 9% – 212 mg/dl, 
• 10% – 240 mg/dl, 
• 11% – 269 mg/dl, 
• 12% – 298 mg/dl. 

Pamiętajmy, że prawidłowy okres przeżycia czerwonych krwinek wynosi około 120 dni. Glikemie sprzed 90-120 dni wpływają na wartość HbA1c jedynie u około 10% osób. Możemy zatem przyjąć, że HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy, przy czym stężenia glukozy z ostatnich 30 dni decydują w około 50% o jej aktualnej wartości. 

Na czym polega badanie hemoglobiny glikowanej? 

Badanie hemoglobiny glikowanej standardowo przeprowadzamy z krwi pobranej z żyły. Możliwe jest również jej oznaczenie z krwi włośniczkowej. Do analizy zwykle używa się zautomatyzowanych analizatorów, a czas oczekiwania na wynik wynosi najczęściej 1 dzień.  

Oznaczenie HbA1c odbywa się w laboratorium przy pomocy metod certyfikowanych w amerykańskim Narodowym Programie Standaryzacji Glikohemoglobiny (ang. National Glycohemoglobin Standardization Program, NGSP). W monitorowaniu cukrzycy możliwe jest oznaczenie HbA1c poza laboratorium (tzw. oznaczenie przy łóżku chorego) pod warunkiem używania metody i analizatora certyfikowanych przez NGSP. Od 2021 roku Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) dopuściło możliwość rozpoznawania cukrzycy na podstawie pomiaru hemoglobiny glikowanej, z zastrzeżeniem, że musi on być wykonany w laboratorium metodą certyfikowaną w NGSP. 

Wskazania do badania hemoglobiny glikowanej 

Podstawowym wskazaniem do oznaczania hemoglobiny glikowanej jest monitorowanie leczenia cukrzycy. Wartość HbA1c daje możliwość w miarę obiektywnego określania stanu wyrównania metabolicznego cukrzycy oraz ryzyka rozwoju przewlekłych powikłań tej choroby, gdyż nie zależy od aktualnego stężenia glukozy.  

Parametr ten odzwierciedla średnią glikemię w ciągu około 3 miesięcy przed oznaczeniem, natomiast nie pokazuje, jak duże są wahania dobowe i międzydobowe glikemii.  

Jeśli chorujesz na cukrzycę, a przebieg choroby jest stabilny, oznaczenie hemoglobiny glikowanej możesz wykonywać raz do roku. U chorych nieosiągających celów leczenia lub tych, u których lekarz zmienił sposób leczenia, badanie trzeba wykonywać co najmniej raz na 3 miesiące.  

Do objawów, które wskazują na występowanie cukrzycy, zaliczamy:  

• oddawanie nadmiernej ilości moczu, 
• wzmożone pragnienie, 
• suchość skóry i błon śluzowych, 
• osłabienie i senność, 
• ropne zakażenia skóry, 
• nawracające zakażenia układu moczowo-płciowego, 
• utratę masy ciała mimo wzmożonego apetytu (w cukrzycy typu 1). 

Cukrzycy (typu 2) powinniśmy również poszukiwać u osób otyłych (najczęściej typu brzusznego), u których często występują również inne cechy zespołu metabolicznego (nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe) 

Jak się przygotować do badania hemoglobiny glikowanej? 

W przypadku badania hemoglobiny glikowanej spożycie pokarmu, pora dnia, stres czy wysiłek fizyczny nie mają znaczenia. Nie musisz specjalnie się do niego przygotowywać. 

Pamiętaj, że jeśli lekarz dodatkowo zalecił Ci także inne badania krwi, najlepiej udaj się na nie na czczo.  

Niektóre czynniki mogą wpływać na wynik oznaczenia, sprawiając, że jest on niewiarygodny. Nie powinniśmy oznaczać HbA1c w przypadku stanów, które mogą zafałszować wynik lub uniemożliwić jego prawidłową ocenę.

Zaniżony wynik HbA1c może wynikać z: 

• niedokrwistości pokrwotocznej lub spowodowanej rozpadem krwinek, 
• niewydolności nerek, 
• stosowanych leków: erytropoetyna, preparaty żelaza, witamina B12, leki antyretrowirusowe (leczenie HIV). 

Zawyżony wynik HbA1c może być skutkiem: 

• niedokrwistości z niedoboru żelaza, 
• usunięcia śledzony, 
• podwyższonego stężenia bilirubiny lub trójglicerydów we krwi, 
• ciąży, 
• nadużywania alkoholu, 
• stosowanych leków: witamina C, salicylany. 

Normy hemoglobiny glikowanej  

Hemoglobina glikowana (HbA1c) u zdrowych osób powinna wynosić ≤6% (≤ 42 mmol/mol).  

Rozpoznanie cukrzycy jest możliwe już po jednokrotnym oznaczeniu HbA1c ≥6,5% (48 mmol/mol), jednak po wykluczeniu czynników, które mogą zakłócić zależność między HbA1c a średnią glikemią. 

W przypadku osób chorych na cukrzycę zalecenia PTD z 2022 roku podają tzw. wartości docelowe, które trzeba osiągnąć, stosując odpowiednie leczenie. HbA1c ≤7% (≤ 53 mmol/mol) to ogólny cel dla wszystkich chorych, z wyłączeniem poniższych grup: 

• HbA1c <6,0% (42 mmol/mol) – w II i III trymestrze ciąży, jeżeli nie wiąże się to z większą częstością hipoglikemii; 
• HbA1c ≤6,5% (≤ 48 mmol/mol) – w cukrzycy typu 1, gdy nie jest to związane ze zwiększonym ryzykiem hipoglikemii i pogorszeniem jakości życia, w przypadku krótkotrwałej cukrzycy typu 2 (<5 lat), u dzieci i młodzieży niezależnie od typu choroby oraz u kobiet z cukrzycą przedciążową planujących ciążę; 
• HbA1c ≤8,0% (≤ 64 mmol/mol) – u osób starszych z wieloletnią cukrzycą i powikłaniami w postaci przebytego zawału serca, udaru mózgu lub licznymi chorobami towarzyszącymi. 

Cena badania hemoglobiny glikowanej 

Cena badania hemoglobiny glikowanej HbA1c we krwi różni się w zależności od laboratorium i regionu Polski. Zwykle mieści się w przedziale 35-45 zł. 

Podsumowując, badanie hemoglobiny glikowanej obok oznaczeń stężenia glukozy we krwi służy do monitorowania skuteczności leczenie cukrzycy. Różnica polega na tym, że pozwala ono sprawdzić, jak kształtują się poziomy glikemii przez dłuższy czas, co lepiej obrazuje stopień wyrównania choroby. PTD dopuściło również możliwość rozpoznawania cukrzycy na podstawie badania HbA1c, zatem jest ono niezwykle istotnym parametrem oceniającym gospodarkę węglowodanową organizmu. 

Przeczytaj również:
Cukrzyca. W jaki sposób się ją leczy?