Fosfataza zasadowa. Jakie są normy?

Co to jest fosfataza zasadowa? 

Fosfataza zasadowa (ALP, ang. alkaline phosphatase), inaczej fosfataza alkaliczna, to enzym, który znajduje się w wątrobie, jelitach, nerkach, komórkach kościotwórczych i w łożysku. Wyróżnia się fosfatazę: kostną, wątrobową i nerkową. Jej aktywność, podobnie jak innych enzymów, wyrażana jest w jednostkach międzynarodowych na litr (IU/l). 

Fosfataza zasadowa nie jest charakterystyczna dla jednego narządu czy tkanki. Pomiar odwzorowuje jej aktywność w całym organizmie. W związku z tym, wyniki muszą być interpretowane w oparciu również o inne dane i badania. Istnieje możliwość wykonania badania elektroforetycznego fosfatazy umożliwiające podział na frakcje. Najczęściej wykorzystywana w diagnostyce jest frakcja kostna fosfatazy zasadowej (BALP). Pomaga ona m.in. w ocenie procesu tworzenia kości.

Wskazania do badania fosfatazy zasadowej 

​​​​​Podejrzenie i diagnostyka m.in. chorób:

• ​​wątroby,
• ​​pęcherzyka i dróg żółciowych,
• ​​kości,
• ​​przytarczyc,​​​ 
• ​​nowotworowych z produkcją fosfatazy zasadowej.​ 

Badanie ALP służy również monitorowaniu, ocenie skuteczności ​terapii​ przytoczonych wyżej schorzeń oraz przewidywaniu rokowania. 

Badanie poziomów ALP ma duże znaczenie w przypadku pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych (PSC). Jest to najczęstsza przyczyna przewlekłej cholestazy (stan upośledzonego tworzenia lub odpływu żółci z wątroby do dwunastnicy) u kobiet. Okazuje się, że wartości ALP świadczą o przebiegu choroby, a wyniki mieszczące się w normie rokują korzystnie dla pacjenta. 

Wskazaniem do badania ALP może być również ocena funkcji wątroby w trakcie przyjmowania niektórych leków, w tym: doustnych środków antykoncepcyjnych, niektórych antybiotyków i leków przeciwdepresyjnych.  

Jak się przygotować do badania fosfatazy zasadowej? 

Do badania potrzebna jest próbka krwi żylnej. W warunkach prawidłowych enzym wykrywany z krwi pochodzi z wątroby i kości, jednak u niektórych ludzi pewna część bierze się z jelit. Ponadto, u osób z grupą krwi 0 i B obserwuje się wzrost poziomu ALP po spożyciu tłustego posiłku, który może utrzymywać się nawet do 12 godzin. Z tego względu na badanie przyjdź na czczo.  

Normy fosfatazy zasadowej 

​​Normy przyjęte przez laboratoria medyczne mogą się nieznacznie różnić.

Norma ALP dla osób dorosłych to 20-140 IU/l.

​U dzieci poziom fosfatazy będzie miał wyższe wartości. Ma to związek z faktem, że ich kości są w fazie wzrostu i ciągłej przebudowy. Z tego powodu szczyt aktywności fosfatazy alkalicznej zwykle występuje między 10. a 12. rokiem życia u dziewczynek i między 13. a 15. rokiem życia u chłopców.  

Normy fosfatazy zasadowej dla dzieci różnią się w zależności od laboratorium. Wyniki powinien zinterpretować lekarz.

Poniżej przykładowy zakres norm: 

O czym świadczy podwyższona fosfataza zasadowa? 

​​Fosfataza zasadowa wykorzystywana jest głównie w diagnostyce schorzeń wątroby, jako parametr mówiący o ​cholestazie. U około 75% pacjentów z cholestazą, zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwątrobową, wartości fosfatazy są aż kilkukrotnie wyższe od górnej granicy normy.  

Podwyższone wartości ALP mogą sugerować również: 

• ​​choroby wątroby i dróg żółciowych, w tym: ​​uszkodzenia polekowe i ​wirusowe (np. przewlekłe zapalenie wątroby), ​​choroby autoimmunologiczne wątroby (m.in. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych), ​​marskość wątroby, ​​niedrożność dróg żółciowych, ​​sarkoidozę, ​​uszkodzenia miąższu wątroby przez nowotwór, amyloid, ziarniniaki lub grzybnie;
• ​​​choroby jelit, m.in.:​​ chorobę Leśniowskiego-Crohna​​, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,​​ ​​celiakię;
• ​​choroby kości i stany, w których zachodzi zwiększona aktywność komórek kościotwórczych, np. ​​chorobę Pageta, ​​zaawansowaną osteoporozę, rozległe złamania kości, ​​przerzuty nowotworowe do kości, nadczynność tarczycy, ​​nadczynność przytarczyc, ​​​niedobory wapnia i witaminy D​​, złamania kości w trakcie gojenia​;
• przewlekłą niewydolność nerek;
• chłoniaki i inne nowotwory złośliwe;
• zastoinową niewydolność serca;
• zakażenia. 

Na co wskazuje niska fosfataza zasadowa? 

Wartości fosfatazy alkalicznej poniżej normy mogą wystąpić w przypadku: 

• choroby Wilsona,
• niedoboru witaminy B12 (np. w przebiegu niedokrwistości złośliwej),  
• niedoczynności tarczycy,
• niedoboru cynku, 
• hipofosfatazji​ (rzadkiej choroby genetycznej),
• mutacji genetycznych,
• ​​zaburzeń wzrostu kości.

​​​Fosfataza zasadowa w ciąży​​ 

​​​Aktywność ALP naturalnie wzrasta około dwukrotnie w drugiej połowie prawidłowej ciąży (w wyniku produkcji tego enzymu przez łożysko). Jednak podwyższony poziom fosfatazy zasadowej w ciąży zawsze powinien skłonić do obserwacji w kierunku cholestazy ciężarnych. ​​  ​​​

Niektórzy badacze twierdzą, że wartości ALP wynoszące czterokrotność górnej granicy normy i więcej z dużym prawdopodobieństwem wskazują na cholestazę ciężarnych. Jednak ze względu na jej produkcję również w łożysku i kościach, nie można stawiać rozpoznania wyłącznie na podstawie podwyższonego parametru ALP. ​​

Cena ​badania ​fosfatazy zasadowej 

Cena za badanie różni się w zależności od laboratorium. Z reguły jest to kilkanaście złotych. Jeśli lekarz zleci Ci badanie w ramach NFZ, nie poniesiesz żadnych kosztów.  

Badanie poziomu fosfatazy zasadowej służy rozpoznawaniu i monitorowaniu wielu chorób. Łatwość przeprowadzenia badania, szeroka dostępność, niski koszt oraz niedługi czas oczekiwania na wynik świadczą o wysokiej przydatności badania ALP na każdym etapie diagnostyki.

Przeczytaj również:
Odczyn Coombsa. Kiedy wykonać to badanie?