Kwasica metaboliczna. Stan zagrażający zdrowiu i życiu

Kwasica metaboliczna – przyczyny 

O kwasicy metabolicznej (nieoddechowej) mówimy, gdy pH krwi spada poniżej 7,35. Do takiej sytuacji doprowadzić mogą dwie sytuacje – nagromadzenie we krwi kwasów lub zmniejszenie ilości zasad. 

Kwasica metaboliczna może rozwinąć się w przypadku: 

• cukrzycy typu 1 i 2; 
• zatrucia, np. etanolem, czyli powszechnie dostępnym alkoholem, metanolem czy glikolem polietylenowym; 
• nadużywania paracetamolu; 
• niewydolności nerek; 
• intensywnej biegunki. 

Kwasica metaboliczna – rodzaje  

Kwasica ketonowa 

Osoba chorująca na cukrzycę bardzo często musi przyjmować insulinę, czyli hormon odpowiadający za utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi. Jeżeli przestanie ją przyjmować lub organizm będzie potrzebował jej więcej niż otrzymuje, może dojść do rozwoju kwasicy ketonowej. Jest to poważny i ostry stan, którego śmiertelność wynosi nawet 5%.  

Ponadto rozwojowi kwasicy ketonowej sprzyjają:  

• picie alkoholu, 
• zakażenia i infekcje,  
• wymioty lub biegunka, 
• silny stres, 
• bardzo intensywny wysiłek fizyczny, 
• zawał serca, 
• udar mózgu, 
• zatorowość płucna, 
• ostre zapalenie trzustki, 
• ciąża. 

Kwasica ketonowa może być także pierwszym objawem pojawiającej się głównie u dzieci i młodzieży cukrzycy typu 1. 

Kwasica mleczanowa 

Ten rodzaj kwasicy występuje rzadziej, ale wiąże się ze znacznie większą śmiertelnością (nawet 50%). Kwasica mleczanowa rozwija się w przypadku niedotlenienia organizmu lub zaburzonego usuwania związków zwanych mleczanami. Pojawia się nie tylko u cukrzyków.  

Do jej wystąpienia przyczyniają się: 

• sepsa, 
• niewydolność oddechowa, 
• niewydolność serca, 
• poważne krwawienia, 
• nieprawidłowa praca nerek lub wątroby, 
• choroby nowotworowe, 
• zatrucie alkoholem (etanolem lub metanolem). 

Kwasica mleczanowa może być powikłaniem stosowania popularnego leku przeciwcukrzycowego – metforminy. 

Kwasica metaboliczna – objawy 

Objawy kwasicy metabolicznej różnią się w zależności od tego, jaka choroba czy zaburzenie leżą u jej podstaw.  

Do wspólnych symptomów zaliczyć można: 

• duszność, 
• niskie ciśnienie tętnicze krwi, 
• szybkie bicie serca (tachykardię), 
• ból w klatce piersiowej, 
• przyspieszone i głębokie wdechy (oddech Kussmaula), 
• zaburzenia świadomości wraz z utratą przytomności i śpiączką. 

Na kwasicę ketonową może natomiast wskazywać: 

• osłabienie, 
• senność, 
• uczucie suchości w jamie ustnej i zwiększone pragnienie, 
• duże ilości oddawanego moczu (wielomocz), 
• pocenie się, 
• gwałtowny spadek wagi, 
• ból głowy i brzucha, 
• zawroty głowy,  
• nudności i wymioty, 
• zapach acetonu z ust. 

W kwasicy mleczanowej pojawiają się: 

• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• bóle brzucha, 
• arytmia, 
• zmniejszenie ilości oddawanego moczu (oliguria). 

Kwasica metaboliczna – diagnostyka 

Pierwszym elementem diagnostyki każdego schorzenia jest zwykle wywiad przeprowadzony z pacjentem. Jednym z objawów kwasicy metabolicznej są jednak zaburzenia świadomości. Z tego powodu rozmowa lekarza z pacjentem może być znacznie utrudniona. W tej sytuacji niezwykle istotne są informacje od rodziny i osób z najbliższego otoczenia pacjenta. To właśnie od nich lekarz może uzyskać potrzebne dane dotyczące m.in. chorób przewlekłych pacjenta, stosowanych przez niego leków (szczególnie insuliny i preparatów przeciwcukrzycowych), występujących objawów czy możliwości zatrucia.  

Do rozpoznania kwasicy metabolicznej konieczne jest wykonanie kilku testów laboratoryjnych. Jednym z nich jest badanie gazometryczne oceniające m.in. pH krwi. Najlepszym rozwiązaniem jest pobranie krwi z tętnicy. Zwykle wybiera się tętnicę promieniową na ręce lub udową przy pachwinie. 

Wśród innych badań możemy wymienić: 

• oznaczenie poziomu glukozy i mleczanów we krwi, 
• badanie krwi i moczu na obecność ciał ketonowych, 
• ocenę stężenia sodu i potasu we krwi. 

W trakcie diagnostyki niezwykle istotne jest poznanie przyczyny rozwoju kwasicy metabolicznej. W zależności od objawów, stanu pacjenta, chorób współistniejących i wielu innych czynników, lekarz bardzo często zleca dodatkowe badania laboratoryjne i obrazowe. 

Kwasica metaboliczna – leczenie 

Podstawą leczenia kwasicy metabolicznej jest zwalczanie zaburzenia, które leży u jej podstaw, np. antybiotyk w przypadku zakażenia spowodowanego przez bakterie.  

Dodatkowo w przypadku kwasicy ketonowej istotne są: 

• intensywne nawodnienie za pomocą płynów podawanych dożylnie (kroplówek), 
• insulina w celu zmniejszenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, 
• uzupełnianie potasu (jeżeli jego poziom jest zbyt niski).

Gdy pH krwi jest bardzo niskie, podaje się również wodorowęglan sodu. 

W przypadku kwasicy mleczanowej leczenie polega na: 

• intensywnym nawadnianiu za pomocą kroplówek, a w razie nieskuteczności także na podawaniu leków obkurczających naczynia; 
• podawaniu insuliny, a po osiągnięciu odpowiedniego stężenia glukozy we krwi – insuliny wraz z glukozą; 
• stosowaniu wodorowęglanu sodu; 
• podawaniu tlenu przez wąsy nosowe, maski tlenowe różnego rodzaju, a w ostateczności przy użyciu rurki intubacyjnej i respiratora. 

Jeżeli stan pacjenta jest bardzo ciężki lub mamy do czynienia z zatruciem, konieczne może okazać się wykonanie dializy. 

Kwasica metaboliczna – zalecenia dietetyczne 

Kwasica metaboliczna to poważny stan, u podstaw którego leżą liczne choroby i zaburzenia. Potocznie używane stwierdzenie „zakwaszenia organizmu” nie jest synonimem kwasicy. Dieta w bardzo znikomy sposób wpływa na wartość pH krwi. Jedzenie „zakwaszających” produktów nie prowadzi do powstania kwasicy.   

W codziennym jadłospisie warto unikać przetworzonej żywności, słodyczy i jedzenia typu fast-food, a włączyć warzywa, owoce, chude mięso, ryby i orzechy. Dzięki takiej diecie możemy uniknąć wielu chorób – otyłości, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2 czy zawału serca.

Przeczytaj również:
Hiperinsulinemia. Niebezpieczne dla zdrowia stężenie insuliny