Żywienie dojelitowe. To musisz wiedzieć!

Co to jest żywienie dojelitowe?

Termin żywienie dojelitowe (inaczej żywienie drogą przewodu pokarmowego, żywienie enteralne, ang. enteral nutrition) oznacza żywienie za pomocą płynów. Ich skład jest dostosowany do jednostki chorobowej.  

Dzięki żywieniu dojelitowemu chory może przyjąć niezbędne do życia składniki pokarmowe:  

• białko, 
• wodę, 
• witaminy, 
• tłuszcze, 
• węglowodany, 
• makro- i mikroelementy. 

Zaletą żywienia dojelitowego jest zachowanie funkcji przewodu pokarmowego. 

Istotą żywienia dojelitowego jest dobranie odpowiedniej diety. Aby to zrobić, trzeba określić stan przewodu pokarmowego oraz możliwości wchłaniania i trawienia pokarmu.

Najpopularniejszymi dietami wytwarzanymi przemysłowo są: 

• dieta elementarna,  
• dieta standardowa,  
• dieta peptydowa,  
• dieta zmodyfikowana. 

Kiedy stosuje się żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe jest możliwe u osób, u których jest zachowana funkcja przewodu pokarmowego, ale tradycyjne pobieranie pokarmu jest niewystarczające. Chodzi tu głównie o chorych z zaburzeniami połykania. Żywienie dojelitowe może być również konieczne u osób, u których występuje niedrożność w górnej części przewodu pokarmowego (żywienie jest możliwe, gdy uzyskamy dostęp do sprawnego odcinka).  

Do chorób, które mogą doprowadzić do trudności w połykaniu, zaliczamy: 

• chorobę Parkinsona, 
• chorobę Alzheimera i inne zespoły otępienne, 
• stwardnienie rozsiane i stwardnienie zanikowe boczne, 
• miastenię i zespoły miasteniczne, 
• udar, 
• urazy ośrodkowego układu nerwowego, 
• miopatie i polineuropatie, 
• mózgowe porażenie dziecięce, 
• nowotwory (najczęściej górnego odcinka przewodu pokarmowego – jamy ustnej, przełyku, krtani, żołądka, trzustki), 
• ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, 
• mukowiscydozę, 
• chorobę Leśniowskiego-Crohna i inne choroby zapalne jelit. 

Żywienie dojelitowe można również zastosować u osób nieprzytomnych lub ciężko poparzonych.

Metody żywienia dojelitowego

Aby dobrać właściwą metodę żywienia, specjalista musi przeanalizować różne czynniki, m.in. stan chorego, stopień niedożywienia i planowany czas odżywiania.  

Wyróżniamy kilka metod żywienia drogą przewodu pokarmowego: 

• droga doustna – podawanie odpowiednio zbilansowanej diety w uzgodnieniu z dietetykiem; 
• stosowanie przemysłowych, płynnych diet doustnych; 
• zastosowanie zgłębnika wprowadzonego przez nos i dostarczającego płyny do żołądka (NG), dwunastnicy lub jelita cienkiego (NJ) – stosuje się go w krótkotrwałym leczeniu zaburzeń odżywiania (4-6 tygodni); 
• zastosowanie przetoki odżywczej – stosuje się ją długotrwale; wyróżniamy 2 rodzaje: 
  • gastrostomia – gdy cewnik wprowadzony jest do żołądka (PEG), 
  • jejunostomia – gdy cewnik jest w jelicie cienkim (PEG-J/ JEJ). 

Ze względu na sposoby podawania płynnych diet przez zgłębnik lub przetokę możemy wyróżnić: 

• metodę bolusów do żołądka – podajemy 5-6 porcji pokarmu w ciągu dnia po 200-300 ml; 
• metodę mikrobolusów do żołądka – stosujemy porcję 50-100 ml jednorazowo (w obu przypadkach musimy kontrolować ilość pokarmu zalegającą w żołądku chorego); 
• wlew ciągły do żołądka – podajemy 30-500 ml płynów na godzinę metodą grawitacyjną lub przy użyciu pompy żywieniowej, 
• wlew ciągły do jelita – grawitacyjnie lub z użyciem pompy żywieniowej. 

Żywienie dojelitowe przez PEG

Istnieje możliwość podawania standardowych diet w postaci zmiksowanej. Służy do tego cewnik wprowadzony do żołądka (PEG). Niestety taka metoda odżywiania ma wiele wad. Trudno odpowiednio zbilansować tego typu dietę i utrzymać jej bezpieczeństwo mikrobiologiczne. Musimy także pamiętać o zachowaniu odpowiednich proporcji między białkiem, węglowodanami i tłuszczami. Mięso, jarzyny i kaszę musimy rozgotować, zmiksować, a następnie poddać procesowi homogenizacji. Najlepiej, aby w 1 ml pokarmu był 1 kcal energii.  

Cały proces jest czasochłonny i problematyczny pod względem technicznym (PEG może ulec zatkaniu płynną masą pokarmu). Dlatego też diety przemysłowe o określonym składzie są dużo popularniejsze. 

Żywienie dojelitowe w domu 

Żywienie dojelitowe w warunkach domowych możemy stosować u osób niedożywionych, które nie wymagają hospitalizacji. Dzieje się to poprzez sztucznie wytworzony dostęp do przewodu pokarmowego.  

Zanim podejmiemy decyzję o żywieniu dojelitowym w domu, musimy wziąć pod uwagę ogólny stan chorego (szczególnie jeśli mamy do czynienia z osobami w stanie wegetatywnym lub z zaawansowanym nowotworem).

Osoba opuszczająca szpital nie jest pozostawiona sama sobie. Otrzymuje niezbędne informacje i dane kontaktowe do poradni żywieniowej, która zapewnia opiekę lekarzy i pielęgniarek w zakresie żywienia dojelitowego. 

Żywienie dojelitowe – przeciwwskazania

Do przeciwwskazań do żywienia dojelitowego zaliczamy: 

• brak przewodu pokarmowego lub jego niewydolność, 
• niedrożność przewodu pokarmowego poniżej miejsca podawania diety, 
• brak zgody pacjenta na ten sposób żywienia, 
• nieustępujące biegunki lub wymioty, 
• ciężki wstrząs, 
• niedokrwienie jelit, 
• ciężkie zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym. 

Żywienie dojelitowe – powikłania

Żywienie dojelitowe jest dość problematyczne ze względu na trudności z dobraniem odpowiedniej diety i jej prawidłowym podaniem. Początkowo na etapie dostosowywania składu do potrzeb chorego mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunki, wzdęcia, zaparcia i bóle brzucha). 

Najniebezpieczniejszym powikłaniem żywienia dojelitowego jest zespół ponownego odżywienia.

Jest to ostry niedobór elektrolitów połączony z zatrzymaniem płynów i zaburzeniami gospodarki glukozy. Może wystąpić u pacjentów karmionych w ten sposób po okresie głodówki lub tych chronicznie niedożywionych.  

Mogą pojawić się także powikłania metaboliczne: zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, lipidowej i glikemicznej. 

Pacjent lub opiekun muszą również odpowiednio dbać o zgłębnik, ponieważ może on wypadać, przemieszczać się lub zatykać. Musimy także pamiętać o właściwej higienie sztucznego dostępu, aby uniknąć zakażenia okolicy stomii. 

Inne niedogodności, które mogą wystąpić, to:  

• podrażnienia skóry w miejscu przytwierdzenia sprzętu,  
• uczucie dyskomfortu,  
• przeciekanie diety,  
• wysychanie, nadżerki lub martwica błon śluzowych. 

Czy żywienie dojelitowe jest refundowane? 

W Polsce od 2007 roku żywienie dojelitowe w warunkach domowych jest refundowane przez NFZ.  

Pacjenci lub ich opiekunowie są odpowiednio przeszkoleni w zakresie podawania płynnej diety, obsługi i pielęgnacji specjalistycznego sprzętu. Otrzymują bezpłatnie płynne diety dojelitowe, sprzęt i opatrunki. Darmowa jest również wizyta w poradni żywieniowej (lub w domu chorego, gdy sytuacja na to nie pozwala). Odbywa się ona raz na 3 miesiące. 

Aby uzyskać refundację, pacjent musi mieć założony zgłębnik lub przetokę odżywczą. Potrzebne jest także skierowanie do poradni żywieniowej.  

Refundacja żywienia przez zgłębnik jest możliwa w przypadku leczenia trwającego krócej niż 30 dni. Gdy leczenie jest dłuższe, refundacja obejmuje podawanie diety przez stomię.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe – czym się różnią?

Alternatywą dla żywienia dojelitowego jest żywienia pozajelitowe (parenteralne). Stosujemy je, gdy wykorzystanie przewodu pokarmowego w celu odżywienia pacjenta nie jest możliwe.  

Żywienie dojelitowe ma wiele zalet, których nie można osiągnąć w żywieniu pozajelitowym:  

• zachowujemy czynność trawienną przewodu pokarmowego,  
• są produkowane enzymy, hormony jelitowe i immunoglobuliny, 
• dzięki możliwości trawienia kosmki jelitowe prawidłowo wzrastają, a nabłonek jelita się regeneruje, 
• prawdopodobieństwo zakażenia ogólnoustrojowego pochodzenia jelitowego u ciężko chorej osoby jest znacznie mniejsze. 

U chorych, u których żywienie dojelitowe zaspokaja mniej niż 60% dziennego zapotrzebowania na składniki odżywcze, powinniśmy rozważyć połączenie żywienia pozajelitowego i dojelitowego.

W żywieniu pozajelitowym bezpośrednio do krwiobiegu podajemy odpowiednio dobrane, specjalistyczne mieszaniny odżywcze. Są one dostępne w specjalnych workach (tzw. RTU), które zawierają wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

Aby podać mieszaninę do układu krążenia, stosujemy: 

• cewniki żylne, które wszczepia się do dużych żył pompujących krew do serca (centralne żywienie pozajelitowe), 
• kaniule obwodowe, które wszczepia się do żył obwodowych, np. na rękach (obwodowe żywienie pozajelitowe). 

Czas żywienia pacjenta jest bardzo długi. Często wlew trwa 18-20 godzin na dobę. Specjalnie przygotowaną kroplówkę z płynem podajemy grawitacyjnie lub przez pompę odżywczą.  

Żywieniowe dojelitowe dla wielu chorych jest jedynym ratunkiem. Jest też ważnym elementem leczenia pacjenta z rozpoznanym niedożywieniem. Pamiętajmy, że taki sposób żywienia to nie wyrok. Pacjent może prowadzić normalne życie. Wystarczy odpowiednio uważać na zgłębnik lub przetokę. Przy dobrej organizacji możliwe jest nawet uprawianie sportu i podróżowanie.

Przeczytaj również:
Żywienie pozajelitowe. Na czym polega?