Uczulenie na penicylinę – jakie są jego objawy?

Penicylina jest przykładem antybiotyku β-laktamowego, działającego bakteriobójczo. Mówi się, iż jej odkrycie było zupełnie przypadkowe, określano je także mianem pomyłki. Szkocki bakteriolog Aleksander Fleming w 1928 r. zostawił w laboratorium płytki z wyhodowanym gronkowcem, które, jak się później okazało, zostały zanieczyszczone grzybem Penicillium notatum. Grzyb wydzielał substancję (penicylinę), która hamowała wzrost pobliskich bakterii. Fleming opisał swoje spostrzeżenia, dotyczące działania tejże substancji, a także domniemywał o jej miejscowym antyseptycznym działaniu. Bakteriologowi niestety nie udało się wyizolować czystego związku, czyli penicyliny.  

W 1939 r. dwójka naukowców Florey i Chain, na podstawie wcześniejszych badań Fleminga, postanowiła wyizolować penicylinę. Oprócz nich młody chemik Heatley zdołał oczyścić związek penicyliny do formy, która nadawała się do podania myszom. Gotową substancję podano gryzoniom, które wcześniej zakażono gronkowcem. Po przyjęciu penicyliny myszy przeżyły, a wynikiem tego doświadczenia było stwierdzenie, iż penicylina ma potencjał jako lek ratujący życie. Za swoje przełomowe na skalę światową odkrycie naukowcy w 1945 r. otrzymali Nagrodę Nobla.  

Działanie penicyliny 

Mechanizmem działania penicyliny jest hamowanie transpeptydazy, czyli enzymu, który bierze udział w tworzeniu ściany komórkowej bakterii. Transpeptydaza łączy się z penicyliną, gdyż substancja ta wykazuje duże podobieństwo w swej budowie do standardowego substratu, z którego budowana jest ściana komórkowa. Mechanizm ten można określić zatem mianem oszustwa. Penicylina, jako „wadliwy” składnik, łączy się z enzymem (transpeptydazą), czego skutkiem jest brak syntezy nowej ściany komórkowej. Prowadzi to do upośledzenia funkcjonowania komórki bakteryjnej i jej „autodestrukcji” – bakteriolizy. Komórka bakteryjna ulega zniszczeniu.  

Z biegiem czasu bakterie potrafią uodpornić się na działanie penicyliny. Mogą wówczas np. produkować enzym β-laktamazę, który hamuje bakteriobójcze działanie penicyliny. 

Penicylina – zastosowanie  

Penicyliny, jako grupa antybiotyków, działają na szerokie spectrum bakterii, m.in. na: 

• bakterie Gram-ujemne: dwoinkę rzeżączki, enterobakterie, 
• bakterie Gram-dodatnie: paciorkowce, gronkowce, enterokoki, laseczkę wąglika, 
• krętki.  

Wskazaniami do stosowania są zatem zakażenia wywołane przez grupy drobnoustrojów wrażliwych na działanie penicylin, np. 

• ostre zapalenie migdałków, zapalenie płuc, przewlekłe zapalenie wsierdzia,  
• kiła, 
• rzeżączka, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.  

Penicylina – przeciwwskazania 

Przeciwwskazaniem do stosowania penicylin jest uczulenie na antybiotyki β-laktamowe. Penicyliny należy rozważnie dawkować u osób z niewydolnością nerek, wątroby czy zaburzeniami układu krwiotwórczego.  

Penicylina jest przykładem antybiotyku β-laktamowego, który jest określany mianem naturalnego. Z biegiem lat oraz rozwojem przemysłu chemicznego i farmaceutycznego udało się wyizolować półsyntetyczne pochodne penicyliny, np. amoksycylinę, ampicylinę, karbenicylinę, oksacylinę i wiele innych. Jak się okazuje, penicylina naturalna należy do grupy substancji najsilniej powodujących uczulenia. Jej półsyntetyczne pochodne uczulają znacznie rzadziej.    

Jak objawia się uczulenie na penicylinę? 

Uczulenie na penicylinę spowodowane jest obecnością w budowie antybiotyku pierścienia β-laktamowego. Układ ten daje niezwykle silne reakcje alergiczne (jedynie u osób uczulonych). Objawami alergii mogą być: 

• rumień, obrzęk, świąd skóry, 
• zaczerwienie spojówek, łzawienie oczu, 
• katar, drapanie w gardle, chrypka, utrudniony, świszczący oddech,  
• bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, 
• nagły spadek ciśnienia, zaburzenia rytmu serca, zapaść, 
• ból głowy, niepokój.  

Niezwykle silną reakcję alergiczną nazywa się mianem wstrząsu anafilaktycznego. Zazwyczaj stan ten jest zapoczątkowany zmianami skórnymi lub objawami ze strony innych narządów. Finalnie prowadzi do ciężkich reakcji ogólnoustrojowych, a w najgorszym wypadku nawet do śmierci. 

W przypadku potwierdzonej nadwrażliwości leku nie należy stosować.  

Wyżej opisane pochodne, poprzez swoją obecność pierścienia β-laktamowego, mogą również dawać odczyny alergiczne. Mówi się wówczas o odczynach krzyżowych.  

Pamiętaj! Jeśli jesteś uczulony na penicylinę, należy o tym powiadomić lekarza lub farmaceutę wydającego antybiotyk. Stosowanie leku w przypadku nadwrażliwości może prowadzić do ciężkich działań niepożądanych, a nawet śmierci.