Awitaminoza. Czym skutkuje niedobór witamin?

Awitaminoza – co to? 

Witaminy, podobnie jak białko, węglowodany czy tłuszcze, to ważne składniki odżywcze, które musimy dostarczać naszemu organizmowi każdego dnia. Chociaż w odpowiednich warunkach komórki naszego ciała mogą samodzielnie wytworzyć niektóre witaminy, przede wszystkim powinniśmy dostarczać je z codzienną dietą. Przykładem witaminy, którą organizm jest w stanie zsyntetyzować, jest witamina D. Powstaje ona w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Produkcją witamin zajmują się też bakterie obecne w naszych jelitach. Powstają tam np. witaminy z grupy B i witamina K.  

Jeżeli przez dłuższy czas nie dostarczysz swojemu ciału odpowiedniej ilości witamin lub na skutek różnych chorób nie będą one prawidłowo wchłaniane, może dojść do rozwoju awitaminozy. Jest to głęboki niedobór jednej lub wielu witamin. 

Awitaminoza a hipowitaminoza 

Zarówno przy awitaminozie, jak i hipowitaminozie mamy do czynienia ze zbyt małą ilością jakiejś witaminy lub kilku witamin. Hipowitaminoza to łagodniejszy stan. Pojawia się, gdy poziom witamin jest za niski. Skutkuje to nieprawidłowym funkcjonowaniem organizmu. Nie jest on jednak tak poważny i długotrwały jak przy awitaminozie. 

Równie niebezpieczny jak niedobór może być też nadmiar witamin, czyli hiperwitaminoza. Szczególnie dotyczy to witamin, które rozpuszczają się w tłuszczach. Należą do nich witaminy: A, D, E i K. Ich nadmiar, w przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w wodzie (np. witaminy C), nie jest usuwany wraz z moczem, a gromadzi się w tkankach. 

Awitaminoza – przyczyny 

Aby dostarczyć organizmowi odpowiednią ilość witamin, konieczna jest urozmaicona dieta, w której nie brakuje warzyw i owoców. Unikaj natomiast przetworzonej żywności, gotowych posiłków i fast foodów.  

Niedobory witamin mogą jednak pojawić się także w wielu innych stanach i chorobach takich jak: 

• poważne niedożywienie, np. u osób nadużywających alkohol czy chorujących na bulimię lub anoreksję, 
• celiakia, 
• choroby zapalne – wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, 
• uchyłki na jelitach, 
• przewlekłe zapalenie trzustki, 
• zapalenie żołądka, 
• choroba Addisona-Biermera – wiąże się z zaburzonym wchłanianiem witaminy B12, 
• gruźlica, 
• zakażenie pasożytami, 
• AIDS, 
• choroby wątroby, np. marskość, 
• wycięcie części przewodu pokarmowego, np. z powodu nowotworu,  
• stosowanie niektórych leków. 

Awitaminoza – objawy 

Objawy hipo- i awitaminozy różnią się zależnie od tego, której witaminy brakuje w naszym organizmie.

Witamina A 

Za mała ilość witaminy A może objawiać się: 

• gorszym widzeniem, które jest szczególnie zauważalne po zmierzchu (tzw. kurza ślepota), 
• nasilonym łuszczeniem się skóry, 
• częstszymi infekcjami, 
• zahamowaniem wzrostu u młodych osób. 

Witamina D 

Niedobory witaminy D wiążą się z: 

• większym ryzykiem złamań u osób z osteoporozą, 
• zmniejszoną mineralizacją kości u dorosłych i krzywicą u dzieci, 
• obniżeniem odporności. 

Witamina K 

Witamina K bierze udział w powstawaniu tzw. czynników krzepnięcia. Odpowiadają one za stworzenie skrzepu, który uniemożliwi wypływ krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego. Gdy zabraknie tej witaminy, mogą wystąpić krwawienia z nosa, przewodu pokarmowego czy dróg moczowych. 

Witamina C 

Na niedobór witaminy C mogą wskazywać: 

• osłabienie, 
• zmęczenie, 
• bóle mięśni, 
• brak apetytu, 
• częstsze infekcje, 
• gorsza wydolność fizyczna, 
• anemia. 

Głęboki niedobór witaminy C, czyli awitaminoza, to szkorbut. Obecnie choroba ta występuje niezwykle rzadko.  

Do jego głównych objawów należą: 

• zapalenie dziąseł wraz z krwawieniami i wypadaniem zębów, 
• siniaki i wybroczyny, 
• problemy z gojeniem się ran. 

Witamina B1

W przypadku głębokiego niedoboru witaminy B1, czyli tiaminy, może rozwinąć się choroba beri-beri lub zespół Wernickego-Korsakowa. Choroba beri-beri występuje głównie w Azji u najmłodszych dzieci.  

Objawia się ona: 

• brakiem apetytu,  
• wymiotami,  
• dusznością, 
• zaburzeniami neurologicznymi.  

Na zespół Wernickego-Korsakowa szczególnie narażone są osoby nadużywające alkoholu. 

Jego główne objawy to: 

• dezorientacja,  
• trudności z odróżnieniem teraźniejszości i wspomnień,  
• kłopoty z zapamiętywaniem nowych informacji,  
• zaburzone chodzenie,  
• oczopląs, 
• drgawki. 

Witamina B3 (PP, niacyna) 

Poważny niedobór witaminy PP to pelagra, która obecnie jest rzadko spotykana.

Główne objawy pelagry to: 

• zapalenie skóry, 
• ból języka i ust, 
• nudności i wymioty, 
• biegunka, 
• depresja, 
• demencja, 
• paraliż kończyn. 

Witamina B6 

Niedobór witaminy B6 może skutkować: 

• obniżoną odpornością, 
• anemią, 
• objawami neurologicznymi, np. mrowieniem czy drętwieniem palców, 
• zmianami zapalnymi w obrębie skóry i śluzówek. 

Witamina B9 (kwas foliowy) 

Niedobór kwasu foliowego jest szczególnie niebezpieczny w przypadku kobiet planujących ciążę. Gdy brakuje tej witaminy, u rozwijającego się płodu mogą wystąpić poważne wady wrodzone, np. bezmózgowie czy rozszczep kręgosłupa. Anemia, większe ryzyko miażdżycy i depresji to inne skutki niedoboru witaminy B9. 

Witamina B12 

Typowe oznaki niedoboru witaminy B12 to: 

• anemia, 
• spadek apetytu, 
• utrata smaku, 
• zapalenie języka i jego pieczenie, 
• zaparcia lub biegunki, 
• drętwienie, mrowienie czy pieczenie rąk i stóp, 
• zaburzenia czucia, 
• problemy z utrzymaniem stabilnej pozycji podczas chodzenia, 
• słabsze widzenie, 
• depresja, 
• kłopoty z pamięcią, 
• otępienie. 

Awitaminoza – leczenie 

W przypadku poważnych niedoborów witamin konieczna może być ich suplementacja pod nadzorem lekarza. Możesz wówczas sięgnąć po witaminy w formie leku, a nie suplementu diety. 

Większość witamin możesz uzupełnić, przyjmując tabletki. Są jednak pewne wyjątki, np. witamina B12. Jeśli jej niski poziom wynika z problemów z wchłanianiem z przewodu pokarmowego, podaje się ją w formie zastrzyków domięśniowych.  

Awitaminoza – jak jej zapobiegać? 

Niestety żaden produkt spożywczy nie jest w stanie dostarczyć nam wszystkich potrzebnych witamin w odpowiedniej ilości. Z tego powodu najlepszym rozwiązaniem jest urozmaicona dieta. Często sięgaj po warzywa i owoce. Staraj się też unikać wysokoprzetworzonej żywności. 

Przy prawidłowej diecie zdrowa osoba nie musi dodatkowo suplementować witamin. Wyjątek stanowi witamina D.  

Osoby dorosłe powinny przyjmować ją w dawce 1000–2000 IU dziennie od września do maja. W pozostałych miesiącach wskazana jest 30-45 minutowa ekspozycja na słońce (z odsłoniętymi przedramionami, podudziami i twarzą) bez kremów z filtrem.  Jeśli nie jest to możliwe, powinno się suplementować witaminę D przez cały rok. Dawki dla dzieci są oczywiście odpowiednio mniejsze. 

Jeśli planujesz ciążę, rozpocznij suplementację kwasem foliowym co najmniej miesiąc przed zapłodnieniem. Musisz zażywać go również przez cały okres ciąży i w trakcie karmienia piersią. 

Kolejnym przykładem zalecanej suplementacji jest witamina B12. Jej źródłem są tylko produkty pochodzenia zwierzęcego. Jeżeli jesteś na diecie wegańskiej, regularnie suplementuj ten składnik. 

Niedobór witamin może być źródłem wielu nieprzyjemnych objawów. Czasami są one bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Pamiętaj, że najlepszym sposobem na dostarczenie tych cennych składników jest zdrowa i zbilansowana dieta.