Depresja. Jak ją rozpoznać i jak leczyć?

Co to jest depresja?

Według Światowej Organizacji Zdrowia depresja to czwarta najpoważniejsza choroba na świecie (po chorobach układu krążenia, raku i cukrzycy). Jest zaburzeniem psychicznym, które oddziałuje na cały organizm, powoduje cierpienie i znacząco obniża jakość życia chorego. Najczęściej specjaliści diagnozują ją u osób między 20. a 40. rokiem życia.

Na depresję choruje obecnie ok. 350 milionów osób na świecie, w tym ok. 1,5 miliona Polaków.

Jest ona przyczyną ok. miliona zgonów rocznie. Specjaliści uznają ją za główny czynnik ryzyka samobójstwa.

Kto może zachorować na depresję?

Depresja może dotknąć każdego z nas, bez względu na płeć, wiek, wykształcenie czy status społeczny. Pamiętaj, że osoby chorujące na depresję mogą maskować swoją chorobę i wieść pozornie szczęśliwe życie.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na depresję są:

• obciążenie rodzinne – depresja u rodziców lub rodzeństwa zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania. Czynnik genetyczny odgrywa dużą rolę w rozwoju depresji, jednak nie przesądza o zachorowaniu;
• czynniki środowiskowe – sposób wychowania, doświadczenie przemocy, odrzucenia, prześladowania lub ubóstwa zwiększają ryzyko zachorowania na depresję;
• płeć – niektórzy do tej pory uważali, że depresja występuje dwa razy częściej u kobiet. Mężczyźni chorują jednak tak samo często jak kobiety, ale rzadziej zgłaszają się do lekarza i szukają pomocy;
• osobowość – osoby z niską samooceną, pesymistycznym usposobieniem i nieradzące sobie ze stresem są bardziej narażone na zachorowanie.

Depresja – objawy

Lekarze diagnozują depresję, gdy minimum dwa spośród poniższych objawów utrzymują się przez co najmniej dwa tygodnie: 

• obniżenie nastroju, 
• utrata zainteresowań lub przyjemności, 
• zmniejszenie energii lub uczucie zmęczenia. 

Dodatkowo u chorego obserwujemy:

• osłabienie pamięci i/lub koncentracji,
• niską samoocenę i spadek poczucia własnej wartości,
• lęk i stałe uczucie napięcia,
• wyrzuty sumienia i poczucie winy, 
• pesymistyczną wizję przyszłości,
• zaburzenia snu, apetytu, popędu seksualnego,
• myśli samobójcze. 

Depresja – jak ją leczyć?

Depresja może nawracać. Aby zmniejszyć ryzyko jej ponownego wystąpienia, chory musi przejść cały cykl leczenia. Dodatkowo musi stosować się do zaleceń lekarzy oraz pamiętać, że to oni decydują o odstawieniu leków i zakończeniu leczenia. Specjalista dobiera odpowiednią terapię w zależności od objawów i stopnia natężenia choroby.

Jeśli zauważysz u siebie pierwsze symptomy depresji, niezwłocznie zgłoś się do psychiatry. Pamiętaj, że nie potrzebujesz skierowania.

Farmakoterapia w leczeniu depresji 

Przyczyną depresji jest zaburzenie przekaźnictwa nerwowego zależnego głównie od dopaminy i serotoniny. Leki przyjmowane w terapii depresji zwiększają stężenie tych hormonów w mózgu, co powoduje poprawę samopoczucia chorego.

Pamiętaj, że leki stosowane w leczeniu depresji działają z opóźnieniem. Pierwsze efekty pojawiają się dopiero po 6-8 tygodniach.

Nie odstawiaj samodzielnie leków i nie przerywaj leczenia!

Do najczęściej stosowanych grup leków przeciwdepresyjnych należą:

SSRI – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny 

Hamują one wychwyt zwrotny serotoniny przez neurony. Na skutek zwiększenia stężenia tej substancji wzrasta przekaźnictwo mózgowe. Najważniejszymi substancjami czynnymi w tej grupie są: fluoksetyna, paroksetyna, sertralina, fluwoksamina, citalopram, escitalopram. 

SSRI mogą powodować takie działania niepożądane jak: 

• bóle i zawroty głowy, 
• bezsenność,  
• zaburzenia koncentracji,  
• wymioty,  
• biegunka. 

Pamiętaj, że SSRI nie możesz łączyć z lekami wpływającymi na neuroprzekaźnictwo:

• inhibitorami MAO (leki przeciwdepresyjne),
• solami litu,
• sumatryptanem (lek przeciwmigrenowy),
• preparatami przeciwkaszlowymi z dekstrometorfanem dostępnymi bez recepty.  

Takie połączenie może wywołać zespół serotoninowy.

Polega on m.in. na:

• zmianie zachowania,
• drżeniu mięśniowym,
• bólu głowy,
• halucynacjach,
• niepokoju,
• nadmiernym poceniu się.

SNRI (inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny

Do tej grupy zaliczamy wenlafaksynę i duloksetynę. Działają szybciej niż SSRI przy początkowym podaniu dużej dawki. Ze względu na mechanizm działania wykazują także właściwości przeciwbólowe wykorzystywane często w terapii przewlekłych neuropatii. 

Efekty uboczne są zbliżone do SSRI. Dodatkowo leki te mogą częściej powodować problemy z wytryskiem u mężczyzn. 

TPLD – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne 

Najpopularniejsze leki z tej grupy to: imipramina, opipramol, amitryptylina, doksepina.  

Na początku ich stosowania możesz odczuwać uciążliwe skutki uboczne związane z wieloreceptorowym mechanizmem działania:

• suchość błon śluzowych (usta, nos),  
• zaparcia,  
• problemy z oddawaniem moczu.  

Groźniejsze jednak są spadki ciśnienia krwi i zaburzenia rytmu serca. 

Dodatkowo w trakcie stosowania TPLD możesz zmagać się:

• ze zwiększeniem apetytu,
• z bezsennością,
• ze splątaniem,
• z pobudzeniem. 

Zatrucie tymi lekami przypomina zatrucie atropiną (spadki ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, tachykardia, drgawki, majaczenie). Wymaga ono leczenia w warunkach szpitalnych.

Czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne 

Wyróżniamy tutaj: mianserynę, mirtazapinę, maprotylinę. Leki te działają podobnie do TPLD. Wykazują jednak łagodniejsze skutki uboczne (suchość śluzówek, problemy moczowo-płciowe). Na początku leczenia powodują efekt tłumiący, dlatego mogą być stosowane w depresjach z lękiem i pobudzeniem.  

MAO – inhibitory monoaminooksydazy  

Zaliczamy do nich: tranylcyprominę, moklobemid, selegilinę, rasagilinę. Zwiększają one stężenie serotoniny i noradrenaliny oraz dopaminy i adrenaliny w mózgu. Są to leki aktywizujące. Wskazaniem do ich stosowania są fobie społeczne i depresje z zahamowaniem aktywności.  

Przy terapii tymi lekami chory powinien stosować dietę wykluczającą produkty bogate w tyraminę, np. sery i wędliny długodojrzewające, kiszonki czy czekoladę.  

Ziele dziurawca

Preparaty z jego zawartością możesz kupić bez recepty. Stosuje się je w przypadku depresji łagodnej i o średnio nasilonych objawach, niepokoju, lęku i okresowej bezsenności. Za działanie zwiększające ilość neuroprzekaźników w mózgu odpowiada głównie hiperforyna. Prawdopodobnie w wyciągu z dziurawca istnieją też inne niezidentyfikowane jeszcze związki, które wzmacniają ten efekt.  

Dawka potrzebna do skutecznego działania przeciwdepresyjnego to 600-900 mg ekstraktu dziennie. Oczywiście mowa tu o lekach z dziurawcem zawierających standaryzowaną ilość substancji czynnych.

Pamiętaj, aby nie łączyć preparatów z dziurawcem z: 

• lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryna, acenokumarol), 
• lekami immunosupresyjnymi (cyklosporyną), 
• digoksyną, 
• antykoncepcją hormonalną (nie tylko doustną), 
• niektórymi lekami przeciwwirusowymi, np. w terapii HIV, 
• innymi lekami przeciwdepresyjnymi (nakładanie efektów działania). 

Leki przeciwdepresyjne stosujemy nie tylko leczeniu depresji. Specjaliści zalecają je także w terapii zaburzeń lękowych, napadów paniki, fobii i zaburzeń odżywiania.

Wbrew powszechnej opinii leki przeciwdepresyjne nie uzależniają, a efekty odstawienia wynikają z nagłego spadku neuroprzekaźników i przemijają.

Psychoterapia w leczeniu depresji

W leczeniu depresji specjaliści najczęściej stosują terapię poznawczo-behawioralną. Uczy ona chorego radzenia sobie z objawami choroby (negatywne myśli lub obniżenie nastroju). W dużej depresji pacjent nie jest w stanie podjąć psychoterapii. Powinien ją rozpocząć dopiero po wyjściu z dużej depresji, aby uniknąć nawrotu. Psychoterapię prowadzi wykwalifikowany specjalista (psychoterapeuta).

Psychiatra i psycholog nie są z założenia psychoterapeutami. Aby móc prowadzić psychoterapię, trzeba przejść specjalny kurs. Nie jest on częścią podstawowego kształcenia psychiatrów i psychologów.

Elektrowstrząsy w leczeniu depresji

Są one bezpieczną i skuteczną metodą leczenia depresji. Nie są tak popularne, jak farmakoterapia i psychoterapia. Leczenie przebiega w pełnym znieczuleniu i zwiotczeniu. Obejmuje zwykle od 6 do 12 zabiegów. Czasami tę liczbę trzeba zwiększyć.

Jak wspomóc leczenie depresji?

• Unikaj alkoholu.
• Spędzaj czas na świeżym powietrzu.
• Zadbaj o właściwy styl życia (odpowiednia ilość snu i odpoczynku, aktywność fizyczna, regularne spożywanie pełnowartościowych posiłków).

Pomocne może okazać się także przyjmowanie kwasów omega, a u kobiet w okresie okołomenopauzalnym – hormonów.

Stosowanie się do tych zaleceń może zmniejszyć intensywność objawów depresji, ale nie zastąpi leczenia prowadzonego przez specjalistę.

Czego nie mówić osobie chorującej na depresję? 

O depresji mówimy coraz więcej. Niektórzy jednak ją bagatelizują. Dodatkowo niewielu z nas potrafi właściwie wspierać osoby nią dotknięte. Dobre rady i pozornie wspierające komunikaty nie pomagają, a często działają odwrotnie. Towarzyszenie choremu nie jest łatwe i jest dużym wyzwaniem dla jego bliskich.

Czego nie robić i nie mówić choremu, aby nie sprawić mu przykrości i nie pogorszyć jego samopoczucia?

• Nie umniejszaj i nie neguj uczuć osoby chorującej na depresję. Wystrzegaj się moralizatorskiego tonu i kąśliwych uwag. Komunikaty „ogarnij się”, „weź się w garść”, „nie przejmuj się”, „przestań użalać się nad sobą”, „każdy ma lepsze i gorsze momenty” nie pomagają, a wręcz pogłębiają cierpienie chorego. Sugerują, że wyolbrzymia on swoje problemy. Wywołują w nim poczucie winy i porażki. Sprawiają, że czuje się on niezrozumiany i pozbawiony prawa do przeżywania smutku, żalu, lęku, złości. 
• Nie bagatelizuj choroby bliskiej osoby. Unikaj oceniania i porównywania. Nie krytykuj go za zachowanie i brak chęci do życia. Komunikaty „rusz się”, „wyjdź do ludzi”, „zajmij się czymś”, „to nic takiego” lub „inni mają gorzej” sugerują, że chory jest leniwy i pozbawiony zainteresowań. Pamiętaj, że depresja to nie tylko smutek i poczucie beznadziei. To poważna choroba, której towarzyszy brak energii, trudności z pamięcią i koncentracją uwagi, zaburzenia snu, apetytu i popędu seksualnego. Aktywność i wysiłek fizyczny są ważne, jednak chory nie ma siły, aby się nimi zająć.  
• Unikaj pocieszania i afirmujących komentarzy takich jak „wszystko będzie dobrze”, „myśl pozytywnie” lub „uśmiechnij się”. Mogą one wzmacniać u chorego samotność oraz poczucie winy i niezrozumienia. Osoba z depresją nie kontroluje swojego nastroju. Nie jest w stanie zmienić nastawienia, uśmiechać się na zawołanie i udawać, że wszystko jest w porządku. Depresja nie jest fanaberią, z którą można poradzić sobie za pomocą siły woli. Aby wyleczyć depresję, chory musi skorzystać z pomocy lekarskiej i terapeutycznej. 
• Nie mów, że wiesz, co czuje osoba chorująca na depresję. Każdy z nas jest inny i przeżywa chorobę na swój własny sposób. Nie bój się rozmawiać z chorym o jego problemach. Słuchaj go i traktuj poważnie to, co chce Ci przekazać.  
• Nie uszczęśliwiaj chorego na siłę. Nie rób mu niespodzianek i nie zmuszaj do udziału w spotkaniach towarzyskich i hucznych imprezach. Zachęcaj jednak do podtrzymywania więzi i kontaktu z bliskimi.   
• Nie wyręczaj chorego w wykonywaniu codziennych prac i obowiązków. Możesz mu w nich pomóc, ale nie pozbawiaj go zajęcia i aktywności.  
• Nie podważaj autorytetu lekarza. Chory musi obdarzać go zaufaniem i stosować się do jego zaleceń. Dopiero wówczas leczenie przyniesie oczekiwany rezultat.  
• Nie powielaj mitów i fałszywych przekonań na temat leczenia, np. „leki antydepresyjne uzależniają lub zmieniają osobowość”, „tylko leki mogą pomóc”. Osoba z podejrzeniem depresji powinna jak najszybciej skorzystać z pomocy specjalisty. Dobierze on terapię dopasowaną do indywidualnych potrzeb chorego. Najlepsze efekty daje połączenie farmakoterapii z psychoterapią.  
• Nie przytłaczaj chorego swoją troską i wsparciem. Uzgadniaj z nim zakres i kierunek pomocy. 
• Nie proponuj choremu alkoholu. Pogłębia on stany depresyjne i może prowadzić do uzależnienia.  
• Nie bagatelizuj niepokojących objawów. Gdy chory wypowiada myśli samobójcze, koniecznie poinformuj o tym jego lekarza.  
• Nie zniechęcaj się i nie zrażaj negatywną reakcją chorego na Twoją pomoc. Nie traktuj jej jako niechęci skierowanej wobec Ciebie. Zachowanie chorego wynika ze schorzenia, które go dotyka. 

Depresja – gdzie szukać pomocy?

Obserwujesz u bliskiej osoby objawy, które mogą wskazywać na depresję? Namów ją do skorzystania z pomocy.

Przydatne numery kontaktowe i strony internetowe:

• Antydepresyjny Telefon zaufania Fundacji Itaka – 22 484 88 01,
• Antydepresyjny telefon – 22 594 91 00 (środa i czwartek w godz. 17:00-19:00),
• Telefon zaufania Dla Dzieci i Młodzieży – 116 111,
• forumprzeciwdepresji.pl. 

Wiele osób traktuje depresję jako chwilowe obniżenie nastroju lub ucieczkę od codzienności. Pamiętaj, że nie każde gorsze samopoczucie oznacza chorobę. Czasem w takiej sytuacji potrzebna jest konsultacja ze specjalistą. Powinno nas do tego skłonić gorsze samopoczucie utrzymujące się przez kilka tygodni i towarzyszące mu dodatkowe objawy (np. lęk, zmęczenie, zaburzenia snu i apetytu, trudności z pamięcią i koncentracją). Depresja jest chorobą, którą trzeba leczyć, tak samo jak inne schorzenia. Najlepsze rezultaty w terapii depresji osiągniemy dzięki połączeniu farmakoterapii, psychoterapii oraz wsparcia ze strony bliskich.

Przeczytaj również: 
Depresja u dzieci i młodzieży – jak ją leczyć?
Test na depresję. Czy jest wiarygodny?