Skurcze macicy w ciąży – jakie są ich rodzaje?

Czym są skurcze macicy?  

Macica jest narządem, który tworzy środowisko rozwoju komórki jajowej aż do momentu, gdy płód jest gotowy do porodu. Jest ona zbudowana z trzech warstw:  

• błony surowiczej,  
• błony mięśniowej,  
• błony śluzowej.  

Środkowa warstwa mięśniowa nazywana jest również myometrium. To ona, kurcząc się, powoduje bóle menstruacyjne u osób niebędących w ciąży, skurcze przedporodowe w ciąży czy skurcze porodowe na końcu trzeciego trymestru ciąży.  

Skurcz macicy to symetryczny wzrost napięcia myometrium. Czynność skurczowa macicy jest różna: inny charakter mają skurcze przedporodowe, inne w czasie porodu, a inne po porodzie. W pierwszym trymestrze macica kurczy się nieregularnie, a skurcze są nieskoordynowane. Za skurcze macicy odpowiadają prostaglandyny. Na początku ciąży ich poziom w płynie owodniowym i osoczu jest względnie niski. Wraz ze zbliżaniem się końca trzeciego trymestru ich poziom wzrasta, przygotowując macicę do nadejścia porodu.  

Ponieważ skurcze macicy są zawsze obecne w powiększającej się macicy, dzieli się je pod względem częstotliwości, amplitudy, długości i kierunku propagacji. 

Skurcze – funkcje 

Skurcze podczas ciąży służą przygotowaniu macicy do porodu. Czynność skurczowa macicy jest odczuwalna już około 20. tygodnia. Podczas ciąży mięsień macicy znacznie się rozciąga, a jego nieregularne skurcze cechujące się niską amplitudą powodują przemieszczenie się włókien mięśniowych macicy. Trwa ono aż do porodu i powoduje, że macica „dzieli się” na dwie czynnościowo różne części.  

Trzon macicy tworzy główną, aktywną część, która będzie wykonywała główną pracę podczas porodu. Dolna ma dużo mniej włókien mięśniowych i utworzy podczas porodu kanał rodny.  

Skurcze macicy odgrywają też ważną rolę w minimalizowaniu krwawienia po porodzie poprzez skurcze poporodowe. Powodują one zaciśnięcie naczyń krwionośnych i ograniczenie krwawienia po oddzieleniu się łożyska. 

Rodzaje skurczów podczas ciąży 

Skurcze (fale) Alvareza  

Są to skurcze pojawiające się na wczesnym etapie ciąży. Alvarez i Caldeyro Barcia zidentyfikowali ten typ skurczów już na początku lat 50. Uważa się, że są odpowiedzią na prostaglandyny produkowane przez macicę.  

To krótkotrwałe nieskoordynowane skurcze charakteryzujące się wysoką częstotliwością (10-20 skurczów na 10 minut), małą intensywnością (2-4 mmHg) i niską amplitudą (0,2-0,4 kPa). 

Skurcze Braxtona-Hicksa  

Wraz z rozwojem ciąży pojawiają się skurcze Braxtona-Hicksa, czasami nazywane fałszywymi skurczami porodowymi. Zwykle ciężarne zaczynają czuć je w drugim lub trzecim trymestrze, ale uważa się, że zaczynają się już około 6 tygodnia ciąży.  

Są to sporadyczne skurcze i rozkurcze mięśnia macicy o częstości 1-2 na godzinę i większej amplitudzie (2-4 kPa).  

Skurcze Braxtona-Hicksa są sposobem organizmu ciężarnej na przygotowanie się do porodu, jednak nie znaczą o rozpoczęciu akcji porodowej. Wiele ciężarnych nie wie o istnieniu tego rodzaju skurczów i przy ich wystąpieniu myśli, że zaczęła się akcja porodowa.  

Skurcze Braxtona-Hicksa są normalną częścią ciąży.  

Odczucia ciężarnych różnią się między sobą. Niektóre kobiety zauważają je w trzecim trymestrze, a niektóre już w drugim. Mogą być nieprzyjemne, ale nie są bolesne. Kobiety często opisują je jako lekkie bóle menstruacyjne lub twardnienie określonego obszaru brzucha, który pojawia się i znika. W przeciwieństwie do skurczów porodowych nie zwiększa się ich częstotliwość, czas trwania ani intensywność.  

Skurcze Braxtona-Hicksa pod koniec trzeciego trymestru mogą być mylone ze skurczami porodowymi, szczególnie przez kobiety, które są w pierwszej ciąży. Jednak skurcze Braxtona-Hicksa nie powodują rozwarcia szyjki macicy i nie prowadzą do porodu.  

Prawidłowe skurcze ciążowe 

Początek porodu rozpoznaje się na podstawie skurczów macicy, które powodują postęp porodu – skracanie i rozwieranie szyjki macicy. Prawidłowa czynność skurczowa macicy jest jednym z podstawowych warunków, które muszą być spełnione, aby poród przebiegł prawidłowo. 

Skurcz porodowy zaczyna się w okolicy ujść macicznych jajowodów (miejscu, w którym jajowody łączą się z macicą) i rozprzestrzenia się na cały narząd. Powoduje to, że skurcz trwa dłużej w dnie i trzonie macicy. Rozkurcz następuje jednocześnie. Na początku pierwszego okresu porodu częstość skurczów wynosi 2-3 na 10 minut i ma tendencję wzrostową. Rośnie również napięcie skurczów (od 9,4 kPA nawet do 16 kPA). W drugim okresie porodu częstość skurczów wynosi 4-5 na 10 minut, a czynność skurczowa wzmagana przez tłocznię brzuszną skutkuje skurczami partymi. 

Po urodzeniu noworodka czynność skurczowa pojawia się ponownie w celu oddzielenia łożyska i wydalenia całego popłodu. Te skurcze mają mniejsze napięcie i częstotliwość. 

Skurcze poporodowe 

Po porodzie mięsień macicy nadal kurczy się regularnie, ale częstotliwość skurczów zmniejsza się. Najważniejszą rolą skurczów poporodowych jest zamknięcie naczyń krwionośnych w miejscu, w którym oddzieliło się łożysko, zapobiegając krwawieniu. Skurcze poporodowe są najsilniejsze w miejscu przejścia trzonu w szyjkę macicy i powodują uformowanie części pochwowej szyjki i przywrócenie jej prawidłowej budowy. 

Skurcze – jakie to uczucie? 

Każdy organizm jest inny i skurcze mogą być odczuwane przez każdą ciężarną inaczej. Kobiety doświadczają skurczów na różne sposoby.  

Skurcze przepowiadające są odczuwane jako lekki ból brzucha lub napinanie się brzucha.  

Skurcze porodowe najczęściej są odczuwane jako: 

• bóle podbrzusza przypominające bóle miesiączkowe; 
• uciążliwy ból o tępym charakterze zlokalizowany w dolnej części pleców;  
• ból wewnętrznej części ud promieniujący wzdłuż nóg. 

Jak odróżnić skurcze przepowiadające od porodowych?

Sprawdzając, czy zgłaszane przez ciężarną dolegliwości oznaczają rozpoczęcie akcji porodowej, należy przeprowadzić obserwację trwającą 1-2 godziny. W celu odróżnienia skurczy przepowiadających od porodowych pomocne może okazać się zadanie sobie następujących pytań: 

• Jak często występują skurcze? – Skurcze przepowiadające są nieregularne, a ich częstotliwość nie zwiększa się z czasem. Prawdziwe skurcze porodowe są regularne i z czasem występują coraz częściej i są coraz silniejsze. 
• Jak długo trwa skurcz? – Skurcze przepowiadające mają różną długość. Mogą trwać 30 sekund do 2 minut. Skurcze porodowe trwają między 30 a 90 sekund i stają się dłuższe z czasem. 
• Jak silne są skurcze? – Skurcze przepowiadające są zwykle słabe, o takiej samej lub malejącej sile. Skurcze porodowe są coraz silniejsze. 
• Gdzie występuje skurcz? – Skurcze przepowiadające są najczęściej odczuwane z przodu brzucha lub w jednym miejscu. Skurcze porodowe zaczynają się na plecach i „owijają” się w kierunku środka brzucha. 
• Czy skurcze zmieniają swój charakter podczas ruchu? – Skurcze przepowiadające mogą zniknąć lub maleć przy zmianie pozycji lub aktywności. Skurcze porodowe nie zmieniają się lub nasilają wraz z ruchem. 
• Czy są zmiany w szyjce macicy? – Najważniejszą różnicą jest to, że skurcze przepowiadające nie powodują skracania i rozwierania szyjki macicy. 
• Jak skurcze reagują na leki? – Skurcze przepowiadające, w przeciwieństwie do porodowych, zwykle ustępują po lekach uspokajających lub rozkurczowych. 

Nieprawidłowe skurcze macicy w ciąży 

Skurcze macicy podczas ciąży czasami mogą świadczyć o nieprawidłowościach.  

Gdy czynność skurczowa pojawi się przed 37 tygodniem ciąży (259 dniem) i prowadzi do skracania i rozwierania szyjki, mówimy o porodzie przedwczesnym. Wyróżnia się jeszcze zagrażający poród przedwczesny. W zależności od tygodnia ciąży i obrazu klinicznego stosuje się leki tokolityczne (hamujące czynność skurczową macicy), steroidy i siarczan magnezu w celu zmniejszenia powikłań u płodu. W niektórych przypadkach można założyć profilaktyczny szew na szyjkę macicy.  

Odczuwanie skurczów macicy przed upływem 22. tygodnia ciąży, szczególnie jeśli towarzyszy temu obfite krwawienie ze skrzepami i fragmentami tkanek, może świadczyć o poronieniu.  

Tak kończy się nawet 20% ciąż.  

Najczęściej towarzyszy temu ból przypominający bóle miesiączkowe oraz ustępują objawy ciąży.  

W takich przypadkach należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Ciepła kąpiel i inne metody łagodzenia skurczów  

Istnieją różne sposoby łagodzenia skurczów. Skurcze przepowiadające mogą zmniejszyć się po zmianie pozycji – jeśli kobieta była aktywna, należy się położyć, jeśli przez dłuższy czas leżała, warto, aby nastąpił ruch.  

Zmiana pozycji nie wpływa jednak na skurcze porodowe.  

Inną metodą łagodzenia skurczów jest zrelaksowanie się, np. poprzez masaż, przeczytanie książki, włączenie ulubionej muzyki czy nawet drzemkę. Można wziąć też ciepłą kąpiel. Pomaga ona nie tylko w zrelaksowaniu się, ale również rozluźnia mięśnie, co skutkuje łagodzeniem zarówno skurczów przepowiadających, jak i porodowych czy bólów menstruacyjnych. Należy jednak pamiętać, że zbyt ciepła i długa kąpiel może powodować rozszerzenie naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia, co może prowadzić do zawrotów głowy i omdleń.  

Skurcze w ciąży są odczuwane przez niektóre kobiety już w pierwszym trymestrze. Pierwsze skurcze to skurcze Alvareza, a te na późniejszym etapie ciąży nazywamy skurczami Braxtona-Hicksa. Nie prowadzą one do skracania i rozwarcia szyjki macicy, co jest podstawową cechą, która odróżnia je od skurczów porodowych. Skurcze przepowiadające występują praktycznie w każdej ciąży i jeśli nie towarzyszą im objawy alarmowe, np. krwawienie, nie są one powodem do niepokoju.

Przeczytaj również:
Upławy w ciąży – co oznaczają i jak wyglądają?