Substancje o działaniu psychoaktywnym – co warto wiedzieć?

Substancje psychoaktywne – co warto wiedzieć?

Substancje psychoaktywne, które znajdują się w popularnych lekach dostępnych bez recepty, to: 

• dekstrometorfan, 
• pseudoefedryna, 
• kodeina.

Można znaleźć je w produktach leczniczych wskazanych w leczeniu m.in. nieżytów nosa, zapalenia zatok, infekcji górnych dróg oddechowych, a także w środkach przeciwbólowych. 

Dekstrometorfan, pseudoefedryna i kodeina podlegają ograniczeniom prawnym. Substancje te na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia znalazły się w wykazie substancji o działaniu psychoaktywnym.  

Prawo określa maksymalną zawartość substancji psychoaktywnych w produkcie leczniczym niezbędną do przeprowadzenia skutecznej terapii w dopuszczalnym okresie bezpiecznego leczenia dla jednej osoby.

W aptekach obowiązują ograniczenia dotyczące sprzedaży produktów zawierających substancje psychoaktywne. W praktyce oznacza to, że farmaceuta może wydać pacjentowi produkty lecznicze zawierające maksymalnie: 

• 360 mg dekstrometorfanu, 
• 720 mg pseudoefedryny, 
• 240 mg kodeiny.

Prawo określa również dopuszczalną zawartość substancji psychoaktywnych w produkcie leczniczym. Przekłada się to także na wielkość opakowania leku, czyli sumaryczną ilość substancji niezbędnej dla przeprowadzenia skutecznej i bezpiecznej terapii. Zazwyczaj jest to jedno opakowanie. 

Ze względu na te ograniczenia produkty lecznicze zawierające dekstrometorfan, pseudoefedrynę i kodeinę są wyłączone ze sprzedaży wysyłkowej, dlatego nie mogą być sprzedawane w aptekach internetowych.

Substancje psychoaktywne – czym są?

Substancje psychoaktywne to środki modyfikujące stan psychiczny poprzez wpływanie bezpośrednio na układ nerwowy. Mogą prowadzić do zmian nastroju, zachowania i świadomości. Do tej grupy zalicza się nie tylko narkotyki czy psychotropy, ale także leki stosowane w codziennej praktyce, m.in. w leczeniu objawów przeziębienia. W przypadku tych leków działanie psychoaktywne jest działaniem niepożądanym, które wynika z nieprawidłowego stosowania.

Działanie psychoaktywne początkowo może być odbierane jako przyjemne – przypomina stan odurzenia. W przypadku niektórych substancji szybko pojawia się zjawisko tolerancji i potrzeba zażywania wyższych dawek dla osiągnięcia tego samego efektu.  

Prowadzi to do uzależnienia i poważnych konsekwencji wynikających z przyjmowania coraz wyższych, bardziej niebezpiecznych dawek.

Do uzależnienia może dojść także w wyniku przyjmowania leków w zalecanych dawkach, jednak przez zbyt długi czas. Nieświadome stosowanie substancji psychoaktywnych w odpowiednim wskazaniu również może skutkować poważnym uzależnieniem.

Dekstrometorfan – jak działa?

Dekstrometorfan jest składnikiem wielu popularnych leków na kaszel. Wskazaniem do ich stosowania jest uporczywy, suchy kaszel różnego pochodzenia, np. w zapaleniu gardła, oskrzeli czy krtani. Dekstrometorfan hamuje odruch kaszlu przez bezpośrednie działanie na ośrodkowy układ nerwowy, a dokładniej ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym. 

Dekstrometorfan – skutki uboczne

Stosowanie dekstrometorfanu przez zbyt długi czas i w wyższych dawkach niż zalecane może powodować poważne skutki uboczne. Pod względem chemicznym substancja ta jest syntetyczną pochodną morfiny i powoduje uzależnienie psychiczne. W trakcie terapii powstaje zjawisko tolerancji na lek. Aby osiągnąć odpowiednie działanie, zachodzi potrzeba systematycznego zwiększania dawki.  

Dawki nieco większe niż terapeutyczne początkowo mogą powodować przyjemne doznania, takie jak pobudzenie, wyostrzenie zmysłów i euforia. Z tego powodu od dekstrometorfanu uzależnia się głównie młodzież.  

Niestety bardzo szybko pojawia się potrzeba zwiększenia dawki, co wiąże się ze znacznie poważniejszymi objawami przedawkowania. Można zaliczyć do nich: 

• halucynacje,
• zaburzenia mowy,
• trudności w poruszaniu się,
• uczucie znieczulenia,
• zaburzenia świadomości,
• depersonalizację.

Do objawów odstawienia zalicza się m.in. niepokój, drżenie rąk, bóle mięśni i stawów.

Dekstrometorfan – jak stosować bezpiecznie?

Dekstrometorfan jest bardzo skutecznym lekiem, dlatego nie trzeba z niego rezygnować.  

Jest bezpieczny w stosowaniu, jeśli jest zażywany w odpowiedni sposób.

Dorośli powinni przyjmować jednorazowe dawki 15 mg co 4 godziny lub 30 mg co 6 do 8 godzin. Maksymalna dobowa dawka dekstrometorfanu wynosi 120 mg.  

Są to dawki, których ze względów bezpieczeństwa absolutnie nie należy przekraczać.

Pseudoefedryna – jak działa?

Pseudoefedryna jest składnikiem popularnych preparatów stosowanych w przeziębieniu i innych chorobach dróg oddechowych. Produkty, o których mowa, są złożone, wieloskładnikowe i mają działać na wiele objawów jednocześnie. Najczęściej występują w postaci tabletek, proszku do sporządzania roztworu doustnego i syropów.  

Oprócz pseudoefedryny w skład tych produktów leczniczych wchodzą również substancje przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, takie jak ibuprofen czy paracetamol i substancje przeciwkaszlowe, np. dekstrometorfan lub wykrztuśne, np. gwajafenazyna. Pseudoefedryna w preparatach leczniczych występuje także w połączeniach z substancjami przeciwhistaminowymi, np. loratadyną czy cetyryzyną, które stosuje się m.in. w łagodzeniu objawów alergii. 

Pseudoefedryna podawana doustnie zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa. Dzięki zwężeniu naczyń krwionośnych i zmniejszaniu przenikania płynu do wnętrza komórek błony śluzowej udrożnia nos i ułatwia oddychanie. Działa szybko, a jej działanie utrzymuje się nawet do 12 godzin. 

Wskazaniami do stosowania pseudoefedryny są: 

• zapalenie błony śluzowej nosa w wyniku infekcji, 
• alergiczny nieżyt nosa, 
• zapalenie zatok, 
• zapalenie górnych dróg oddechowych, m.in. oskrzeli, 
• rzadziej astma oskrzelowa.

Pseudoefedryna działa podobnie do innych związków psychostymulujących z grupy amfetamin. Powoduje pobudzenie układu współczulnego i postawienie organizmu w stan gotowości przez włączenie trybu „walcz lub uciekaj”. Pseudoefedryna obkurcza naczynia krwionośne, powoduje wzrost ciśnienia, zwiększa poziom glukozy we krwi, przyspiesza oddech i pracę serca. 

Pseudoefedryna – skutki uboczne

Pseudoefedryna jest substancją, która bywa nadużywana ze względu na działanie pobudzające. Może powodować euforię, pobudzenie, wzrost samooceny, poprawiać otwartość i komunikatywność.

Zbyt długie stosowanie preparatów zawierających pseudoefedrynę lub zażywanie większych dawek może powodować działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego. 

Do działań niepożądanych wynikających ze stosowania pseudoefedryny zalicza się: 

• bezsenność,  
• pobudzenie,  
• zawroty głowy,  
• omamy,  
• halucynacje,  
• rozszerzenie źrenic.  

Pseudoefedryna może powodować także przyspieszoną pracę serca i odczuwalne kołatanie serca.

Przedawkowanie pseudoefedryny może mieć bardzo poważne konsekwencje obejmujące m.in. zawał serca.  

Częste i długotrwałe stosowanie pseudoefedryny (nawet w dawkach terapeutycznych) może spowodować przekrwienie błony śluzowej nosa i nawrót objawów chorobowych.

Pseudoefedryna – jak stosować bezpiecznie?

Zażywanie większych dawek niż zalecane nie zwiększy skuteczności działania leku – doprowadzi jedynie do wzrostu ryzyka wystąpienia groźnych działań niepożądanych.  

Preparaty z pseudoefedryną stosowane zgodnie z zaleceniami są stosunkowo bezpieczne. Powinni jej unikać pacjenci dotknięci ciężką chorobą wieńcową i poważnym nadciśnieniem tętniczym. Należy pamiętać, że wszystkie przeciwwskazania i pozostałe środki ostrożności, jakie należy zachować, znajdują się na ulotce produktu leczniczego. 

Zalecana dobowa dawka pseudoefedryny dla dzieci powyżej 12. roku życia i dorosłych wynosi od 180 mg do 240 mg. Dawka jednorazowa to zwykle 60 mg podawana 3 do 4 razy dziennie.

Preparaty z pseudoefedryną należy stosować przez możliwie najkrótszy czas.  

Jeśli objawy nie ustąpią w ciągu maksymalnego dopuszczalnego okresu stosowania umieszczonego na ulotce leku, należy skonsultować się z lekarzem. 

Kodeina – jak działa?

Kodeina, a konkretnie fosforan kodeiny to pochodna morfiny o ośrodkowym działaniu przeciwkaszlowym. Kodeina działa także słabo przeciwbólowo i uspokajająco. 

Wskazaniem do stosowania preparatów leczniczych zawierających kodeinę jest uporczywy, suchy kaszel towarzyszący infekcjom.

Kodeina może występować jako samodzielna substancja lecznicza lub w połączeniu z wyciągami roślinnymi o działaniu przeciwkaszlowym (m.in. z tymianku czy sosny) czy substancją wykrztuśną, jaką jest sulfogwajakol. 

Kodeina w organizmie metabolizuje do morfiny, dlatego wykazuje działanie przeciwbólowe. W preparatach leczniczych łączona jest także z innymi lekami o działaniu przeciwbólowym, m.in. niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (kwas acetylosalicylowy) czy paracetamolem. Jest stosowana w leczeniu bólu o umiarkowanym nasileniu.

Kodeina – skutki uboczne

Długotrwałe stosowanie kodeiny w dużych dawkach może prowadzić do uzależnienia. Kodeina uzależnia zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Z czasem w organizmie pojawia się tolerancja na kodeinę, dlatego odczuwana jest potrzeba przyjmowania większych dawek.  

Preparaty z kodeiną są nadużywane ze względu na uczucie euforii i relaksacji, które pojawiają się po przyjęciu dawek większych niż zalecane. 

Objawy przedawkowania kodeiny obejmują nadmierne pobudzenie i agresję, ale także halucynacje i uczucie splątania.  

Gwałtowne odstawienie dużych dawek kodeiny skutkuje pojawieniem się objawów odstawienia, m.in. dreszczy, drażliwości czy nadmiernej potliwości. 

Kodeina – jak stosować bezpiecznie?

Właściwości uzależniające kodeiny są stosunkowo słabe, ale uzależnienie może rozwinąć się w konsekwencji długotrwałego przyjmowania dawek większych niż zalecane. 

Stosowanie preparatu zgodnie z jego przeznaczeniem jest bezpieczne.

Jednorazowe dawki w preparatach bez recepty wynoszą od 15 do 30 mg. Odstępy między dawkami powinny wynosić co najmniej 6 godzin.  

Maksymalna dawka dobowa kodeiny wynosi 240 mg.  

Przekroczenie maksymalnej dawki dobowej nie zwiększy skuteczności leku, zwiększy natomiast ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Leki zawierające dekstrometorfan, pseudoefedrynę i kodeinę należy stosować zgodnie z zaleceniami opisanymi w ulotce dołączonej do opakowania. Opisane substancje stosowane w odpowiednich, terapeutycznych dawkach przez możliwie najkrótszy czas są bezpieczne i nie wywołują uzależnienia. W razie wątpliwości lub braku ustąpienia objawów podczas ich stosowania należy skonsultować się z lekarzem. 

Przeczytaj również:
Jak bezpiecznie przechowywać leki?