Skoki ciśnienia – objawy, przyczyny, profilaktyka

Dawniej, aby stwierdzić nadciśnienie tętnicze, opierano się jedynie na wynikach badań gabinetowych. Aktualnie zaleca się korzystanie z całodobowej rejestracji ciśnienia tętniczego (ABPM) i pomiarów domowych. Metoda ta pozwala na lepszą ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego i zminimalizowanie efektów „białego fartucha” – reakcji pacjenta na obecność personelu medycznego.

Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego wynoszą <120 mmHg w przypadku ciśnienia skurczowego i <80 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Dla wartości powyżej 140/90 mmHg rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze łagodne. Kolejno występuje nadciśnienie tętnicze umiarkowane (160/100 mmHg) i ciężkie (>180/110 mmHg) [1]. 

Przyczyny występowania nadciśnienia tętniczego są wielorakie i mają różne podłoża: 

• Nadciśnienie tętnicze pierwotne wynika z zaburzeń mechanizmów kontrolujących ciśnienie krwi, dotyczy 90-95% przypadków nadciśnienia. 
• Nadciśnienie tętnicze wtórne, wynikające z innych czynników, tj.: przewlekłe choroby nerek, bezdech nocny, przyjmowanie niektórych leków (niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen czy diklofenak, sterydy, doustne środki antykoncepcyjne, erytropoetyna, pochodne efedryny stosowane w środkach na katar), choroby nadnerczy (np. zespół Cushinga, guz chromochłonny), nadczynność i niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc. 
• Inne: izolowane nadciśnienie kliniczne (inaczej zwane nadciśnieniem „białego fartucha”), izolowane nadciśnienie skurczowe – głównie u osób starszych, nadciśnienie u kobiet ciężarnych – występuje u 5% kobiet w ciąży [2]. 

Objawy nadciśnienia tętniczego: 

• ból głowy (głównie okolicy potylicznej), 
• zawroty głowy, 
• bezsenność, 
• pobudliwość, 
• krwawienia z nosa, 
• objawy naczynioruchowe (nagłe czerwienienie się twarzy lub szyi) [3]. 

Przyczyny skoków ciśnienia 

Wysiłek fizyczny 

Jednym z powodów podniesienia wartości ciśnienia krwi jest trening dynamiczny (np. lekkoatletyka, sporty zespołowe, pływanie, crossfit) lub statyczny (siłowy z obciążeniem np. z hantlami czy sztangą). Ciśnienie tętnicze skurczowe wzrasta w czasie wysiłku dynamicznego o wartość proporcjonalną do wielkości obciążenia, natomiast ciśnienie rozkurczowe nie ulega zmianie, może nieznacznie się podnieść albo nawet obniżyć. 

W czasie wysiłku maksymalnego wartość ciśnienia skurczowego wynosi 200-240 mmHg. U osób młodych, które nie cierpią na nadciśnienie tętnicze, wzrost pobierania tlenu o 0,5 l w trakcie trwania treningu podnosi ciśnienie skurczowe o średnio 20 mmHg, natomiast u osób starszych te przyrosty mogą być nieco większe. Warto zauważyć, że u ok. 20% młodych, zdrowych ludzi występuje zwiększona reakcja ciśnienia na wysiłek dynamiczny. Może to oznaczać predyspozycje do rozwoju nadciśnienia tętniczego w przyszłości, dlatego w przypadku zaobserwowania zawyżonych wzrostów ciśnienia skurczowego w czasie wysiłku dynamicznego, warto zasięgnąć porady lekarskiej. 

Należy mieć na uwadze, że po zakończonym treningu ciśnienie tętnicze obniża się do wartości mniejszych niż przed wysiłkiem, a taki stan może się utrzymywać nawet przez kilka godzin. 

W przypadku treningu statycznego charakterystyczne jest znaczne zwiększenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Szybko mogą one osiągnąć wartości 200-250 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 130-150 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Wzrost ciśnienia w czasie treningu siłowego jest mniejszy, jeśli obciążenie jest rozłożone na większą grupę mięśni. Wzrosty ciśnienia nie oznaczają jednak, że powinniśmy unikać wysiłku statycznego. Tego typu forma aktywności nie prowadzi do rozwoju nadciśnienia, a w dodatku zaobserwowano niewielkie obniżenie ciśnienia tętniczego u ludzi z granicznymi wartościami ciśnienia, którzy stale wykonywali treningi siłowe. Trzeba jednak pamiętać, że czas tych ćwiczeń powinien być krótki, a obciążenie nie może przekraczać 50% siły maksymalnej [4, 8]. 

Stres 

Inną przyczyną podniesionych wartości ciśnienia tętniczego są często silne emocje i stres, które wpływają na podniesienie ciśnienia krwi poprzez aktywację wydzielania adrenaliny. Adrenalina mobilizuje organizm, jednak dłuższe jej działanie jest niekorzystne, przewlekły stres może bowiem prowadzić do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Jednym ze stresorów w naszej codzienności jest praca.  

W badaniu, w którym trzyletniej obserwacji poddano osoby narażone na stres w miejscu pracy wykazano, że ciśnienie skurczowe u osób badanych było wyższe o 11,7 mmHg w porównaniu do osób, które nie były obciążone stresem psychicznym.  

Co gorsza, zauważono także zwiększenie częstotliwości występowania przerostu lewej komory serca. Zaobserwowano także, że u młodych mężczyzn, którzy zmienili pracę z wyczerpującej psychicznie na mniej stresującą, odnotowano mniejsze wartości ciśnienia krwi niż wcześniej [5]. 

Najczęstszą, nie wynikającą z problemów kardiologicznych przypadłością, z którą młodzi dorośli zgłaszają się do lekarza są napady lęku z towarzyszącym niepokojem, kołataniem serca i podwyższonym ciśnieniem krwi. W amerykańskich badaniach zaobserwowano, że w grupie wiekowej 25-44 lata objawy lęku i depresji często wiązały się z nadciśnieniem tętniczym. Z kolei z badania CARDIA przeprowadzonym na terenie USA, w którym badano młode osoby pod kątem rozwoju nadciśnienia tętniczego wynika, że ryzyko nadciśnienia tętniczego wiąże się bardziej z profilem osobowości i brakiem umiejętności radzenia sobie z emocjami niż z objawami lęku czy depresji [5]. 

Leki 

Każdy pacjent powinien mieć świadomość na temat leków, które kupuje i zażywa. Niektóre z nich, stosowane z polecenia lekarza (np. sterydy czy środki antykoncepcyjne) mogą powodować podniesienie ciśnienia krwi, jeśli jednak w ocenie lekarza ich wdrożenie w terapię przyniesie więcej korzyści niż ryzyka, to ich zastosowanie jest zasadne [2].

Są jednak substancje, które dostaniemy w aptece bez recepty, a ich efektem ubocznym jest chwilowy wzrost ciśnienia krwi. Do najpopularniejszych należą substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) np. ibuprofen, diklofenak, naproksen. Po przeanalizowaniu ok. 50 badań stwierdzono, że stosowanie NLPZ powoduje podwyższenie ciśnienia krwi (mierzonego w pozycji leżącej) o 5 mmHg wśród badanych, z których większość była już leczona farmakologicznie z powodu nadciśnienia tętniczego. Taki skok ciśnienia może potencjalnie prowadzić do wzrostu związanej z nadciśnieniem chorobowości i śmiertelności, co szczególnie dotyczy osób starszych, które często przyjmują leki przeciwbólowe, a są bardziej podatne na wystąpienie nadciśnienia tętniczego.

W przypadku istniejącego już nadciśnienia tętniczego warto rozważyć kupno preparatu zawierającego paracetamol, który również działa przeciwbólowo, jednak nie podnosi ciśnienia krwi [11]. 

Z bardzo podobną sytuacją spotykamy się w przypadku leków na katar występujących w formie tabletek czy saszetek do rozpuszczenia. Jeden ze składników tych produktów, pseudoefedryna, która powoduje zniesienie obrzęku błony śluzowej nosa i zahamowanie kataru, pobudza także organizm do reakcji typu „walcz albo uciekaj”, co objawia się przyspieszeniem oddechu i pracy serca, zwężeniem naczyń krwionośnych, rozszerzeniem oskrzeli i podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Pseudoefedryna nieznacznie podnosi skurczowe ciśnienie tętnicze, a także przyspiesza czynność pracy serca, a im wyższa dawka, tym działanie pseudoefedryny jest silniejsze. Nie stanowi to jednak znaczącego zagrożenia dla pacjentów stabilnych kardiologicznie [12]. 

Choroby 

Skaczące ciśnienie jest charakterystyczne dla jednostki chorobowej tj. guza chromochłonnego nadnerczy. Schorzenie to charakteryzuje się napadowymi zwyżkami ciśnienia krwi, którym towarzyszą objawy takie jak: wzmożona potliwość, kołatanie serca, ból głowy, bladość skóry. Konieczna tu jest szybka diagnostyka i leczenie. Guz chromochłonny nadnerczy powoduje nadciśnienie tętnicze, jeśli w obrębie zmiany dochodzi do nadmiernego wytwarzania substancji podnoszących ciśnienie krwi, zwłaszcza adrenaliny i noradrenaliny. Wydzielana okresowo noradrenalina powoduje skurcz mięśni gładkich ścian naczyniowych, co przekłada się na tymczasowe wzrosty ciśnienia krwi. Napad nadciśnienia przeważnie trwa krótko, gdyż noradrenalina stosunkowo szybko ulega rozkładowi. Postać napadowa nadciśnienia w tym zespole jest najczęstsza, jednak wydzielanie adrenaliny lub noradrenaliny może mieć charakter stały i w tym przypadku obraz nadciśnienia może być identyczny jak przy przewlekłym nadciśnieniu pierwotnym [2, 9]. 

Efekt „białego fartucha” 

Objawia się on wyższymi wynikami ciśnienia krwi mierzonego w gabinecie lekarskim niż w warunkach domowych. Podłożem tego zjawiska jest nadmierna reakcja stresowa. Efekt „białego fartucha” to częste zjawisko i występuje u osób zdrowych, jak i chorych na nadciśnienie tętnicze. Obserwuje się je częściej u osób starszych i u kobiet. Występuje również nadciśnienie „białego fartucha”, które można rozpoznać, jeśli podczas przynajmniej trzech wizyt gabinetowych rejestruje się wartości ciśnienia tętniczego powyżej 139/89 mmHg, przy czym pomiary domowe wskazują na prawidłowe ciśnienie. W przypadku jego stwierdzenia wskazana jest dalsza diagnostyka i ocena ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjenta [6, 9]. 

Skoki ciśnienia – profilaktyka  

W okiełznaniu stresu pomóc mogą techniki relaksacyjne, a także leki o właściwościach uspokajających. Są to preparaty ziołowe dostępne bez recepty. Działają łagodnie i wymagają dłuższego stosowania niż leki syntetyczne, ale przy odpowiednim dawkowaniu rzadziej powodują skutki uboczne. Do najpopularniejszych surowców wykazujących właściwości uspokajające i przeciwdepresyjne możemy zaliczyć m.in.: kłącze i korzenie kozłka, liść melisy czy szyszki chmielu. Surowce te ułatwiają zasypianie, działają też przeciwlękowo i często występują w łączonych preparatach do stosowania doustnego, a melisa jest wykorzystywana także w aromaterapii. Warto pamiętać, że leki czy suplementy diety z kozłkiem lekarskim należy stosować nie dłużej niż miesiąc, ponieważ mogą powodować skutki uboczne, takie jak mdłości i bóle brzucha. Nie powinny ich przyjmować kobiety w ciąży oraz karmiące piersią [10]. 

Jeżeli przyjęte przez nas metody radzenia sobie ze stresem nie przynoszą zamierzonych efektów, warto zwrócić się po profesjonalną pomoc ze strony psychologa lub psychiatry. Niezbędna może też stać się konsultacja kardiologiczna, która wykluczy inne przyczyny skoków ciśnienia krwi [10]. 

Nawet jeśli skoki ciśnienia nie są efektem problemów zdrowotnych, a jedynie chwilową reakcją na czynniki zewnętrzne, to warto zadbać o odpowiedni styl życia, by zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób kardiologicznych. Do modyfikacji stylu życia, które wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego i zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego, należą:  

• zaprzestanie palenia tytoniu,  
• zmniejszenie ilości spożywanego alkoholu,  
• ograniczenie soli w diecie,  
• większe spożycie owoców i warzyw,  
• redukcja masy ciała u osób z nadwagą czy otyłością, 
• wdrożenie aktywności fizycznej [9]. 

Błędy w czasie wykonywania badania przekładają się na nieprawidłowe wyniki. Pamiętaj, by przed badaniem nie palić papierosów i nie spożywać napojów zawierających kofeinę. Nie wolno również spożywać alkoholu. Niezwykle ważne jest także prawidłowe dobranie rozmiaru mankietu, ułożenie ramienia, czas odpoczynku przed pomiarem. Jeśli nie wiesz jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie, poproś o instruktaż swojego lekarza, pielęgniarkę lub farmaceutę [7].

Przeczytaj również:
Nadciśnienie tętnicze – przyczyny, przebieg i leczenie