Anhedonia. Skąd bierze się brak radości z życia?

Anhedonia – co to jest? 

Termin ten stosowany jest w psychiatrii i naukach pokrewnych do opisania stanu psychicznego charakteryzującego się obniżoną zdolnością lub niemożnością odczuwania szeroko rozumianej przyjemności – zarówno tej fizycznej, jak i emocjonalnej.

Rzeczy, osoby czy aktywności, które wcześniej były źródłem pozytywnych uczuć z czasem przestają je wywoływać, pojawia się poczucie pustki. Człowiek dotknięty anhedonią może także mieć trudności z odczuwaniem pozostałych, tych mniej pozytywnych emocji. Pojawia się poczucie „niebycia sobą”. Nic takiej osoby nie cieszy, nie ekscytuje, ale i nie smuci.

Uczucia do partnera czy bliskich wydają się być osłabione, co może odbijać się negatywnie na relacji. Człowiek zmagający się z anhedonią może ponadto odczuwać, że jest zmuszony „odgrywać role”, udawać emocje.

Przyczyny anhedonii 

Odczuwanie przyjemności to zjawisko o znaczeniu ewolucyjnym, które jest niezbędne dla takich zdolności poznawczych jak np. uczenie się czy motywacja. Kiedy człowiek otrzymuje nagrodę (np. jedzenie, pieniądze czy seks), w jego mózgu uaktywniają się ośrodki odpowiedzialne za poczucie szczęścia i satysfakcji. Jednak zanim pojawi się poczucie satysfakcji następuje proces uczenia się, czyli tworzenia skojarzeń. Człowiek uczy się, że istnieją pewne bodźce zwiastujące nagrodę. Pojawia się więc pożądanie, czyli silna motywacja zdobycia nagrody, gdy nie jest ona obecna, lecz obecny jest jej „zwiastun”.

W przypadku anhedonii mamy do czynienia z „popsuciem się” tego mechanizmu. W zależności od typu anhedonii zaburzeniu może ulec etap satysfakcji lub pożądania nagrody. Anhedonia w tym rozumieniu nie jest więc jedynie niezdolnością do odczuwania przyjemności, ale także do jej pożądania i uczenia się o niej. 

Przyczyny anhedonii to m.in.: 

• czynniki genetyczne wchodzące w interakcje z czynnikami środowiskowymi (anhedonia często występuje u osób zmagających się z zaburzeniami nastroju, np. depresją i z pogranicza schizofrenii);
• przyjmowanie niektórych leków, np. antydepresyjnych (objaw wtórny); 
• niedobory witamin i minerałów niezbędnych dla prawidłowej pracy układu nerwowego; 
• zaburzenia metaboliczne.  

Anhedonia – objawy 

Rozpoznanie anhedonii może być trudne. Nie istnieją jasne kryteria jej diagnozowania.

Najczęstsze objawy anhedonii to: 

• obniżenie lub utrata zdolności odczuwania przyjemności, także z tych aktywności, które wcześniej były źródłem radości; 
• stłumienie emocji – trudności z odczuwaniem i wyrażaniem pozytywnych i negatywnych uczuć; 
• wrażenie, że własne emocje są sztuczne, na pokaz, poczucie „bycia innym niż przedtem”; 
• wycofanie w relacjach – ograniczenie spotkań z bliskimi, sprawianie wrażenia osoby zdystansowanej; 
• porzucanie hobby, bierne spędzanie wolnego czasu – także może być spowodowane brakiem doświadczania przyjemności i radości; 
• obniżony nastrój, poczucie niepewności i lęku – anhedonia jako objaw depresji czy objaw negatywny zaburzeń psychotycznych często występuje także z innymi objawami, takimi jak niepokój czy obniżony nastrój.  

Rozpoznanie anhedonii 

Jako narzędzia mające pomóc w diagnozie anhedonii stosowane są m.in. kwestionariusze samoopisowe: 

• Skala fizycznej i społecznej anhedonii – mające mierzyć nasilenie anhedonii u badanych osób w ciągu ich życia (a nie tylko w krótkim odcinku czasu). Stworzone na bazie założenia, że anhedonia jest wynikiem zaburzeń w przetwarzaniu nagród. Skale te mogą okazać się skuteczniejszym narzędziem oceny poziomu anhedonii w grupie osób ze schizofrenią niż depresją.  
• Skala przyjemności Snaitha-Hamiltona – skupia się wyłącznie na zaburzeniach związanych z etapem satysfakcji. Zawiera stwierdzenia odnoszące się do odczuwania przyjemności fizycznej (zmysłowej), a także emocjonalnej (czerpanej z relacji społecznych).  
• Czasowa skala odczuwania przyjemności – budują ją dwie podskale: motywacyjna (zaburzony etap pożądania) i konsumpcyjna (zaburzony etap satysfakcji). Stwierdzenia zawarte w tej skali odnoszą się wyłącznie do nagród sensorycznych i są przedstawione w formie hipotetycznych sytuacji. Badany udziela odpowiedzi na 6-stopniowej skali. 
• Wymiarowa skala oceny anhedonii – kwestionariusz, który w porównaniu do pozostałych bada najwięcej aspektów zaburzeń przetwarzania nagród: uwagę i zainteresowanie nagrodą, wysiłek wymierzony w zdobycie nagrody, pożądanie i satysfakcję z nagrody. Badani mają za zadanie podać przykłady ulubionych nagród z 4 kategorii: hobby, jedzenie i napoje, spędzanie czasu z innymi oraz doświadczenia sensoryczne.  

Kwestionariusze samoopisowe, ze względu na liczne zalety, są często stosowane przez specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym. Są one narzędziami łatwo dostępnymi, tanimi w użyciu. Ponadto są nieskomplikowane i pozwalają na sprawdzenie poziomu cech, których nie da się bezpośrednio zaobserwować w zachowaniu człowieka.

Mają jednak także pewne wady. Krytykowane są np. za brak obiektywności w ocenie objawów i symptomów, podświadoma chęć u badanego, by przedstawić siebie w bardziej korzystnym świetle, co sprawia, że uzyskane w ten sposób dane nie zawsze odzwierciedlają jego rzeczywisty stan zdrowia. 

Anhedonia a depresja 

Anhedonia nie jest traktowana jako niezależna jednostka chorobowa, jednak często występuje jako objaw zaburzeń psychicznych, w szczególności depresji i schizofrenii.

Anhedonia jest jednym z dwóch symptomów, których obecność jest konieczna, aby móc zdiagnozować depresję (zgodnie z kryteriami depresji zawartymi w DSM-V).

Anhedonia może wystąpić także u osób zażywających środki psychoaktywne jako następstwo odstawienia substancji. W literaturze można spotkać się także ze stwierdzeniem, że doświadczanie anhedonii może stanowić czynnik ryzyka rozwoju uzależnienia. 

Nasilona anhedonia obecna u pacjentów ze stwierdzoną depresją może okazać się szczególnie niebezpieczna, ponieważ może zwiększać ryzyko podjęcia próby samobójczej. Ważne jest, aby zgłosić się jak najwcześniej do lekarza i zapobiec pogorszeniu się objawów. 

Jak leczyć anhedonię? 

Leczenie anhedonii jest procesem długotrwałym. Przede wszystkim konieczne jest określenie jej przyczyny. Jeśli anhedonia jest objawem zaburzeń nastroju czy zaburzeń psychotycznych, należy rozpocząć od leczenia tych zaburzeń. Zwykle w leczeniu anhedonii specjaliści posiłkują się farmakologią i psychoterapią. Ważne jest także zapewnienie osobie zmagającej się z objawami anhedonii odpowiednich warunków wspomagających powrót do normalnego funkcjonowania: stworzenie atmosfery wsparcia, zrozumienia i miłości.

Przeczytaj również:
Objawy psychotyczne u chorych na depresję