Ajurweda – co możemy z niej zaczerpnąć?

Ajurweda – co to takiego?

Ajurweda to tradycyjna medycyna indyjska. Jest spersonalizowanym systemem leczenia opierającym się na holistycznym podejściu do zdrowia.

Ajurweda zakłada, że ciało zbudowane jest z pięciu elementów – przestrzeni, powietrza, wody, ziemi i ognia w różnych proporcjach. Te elementy, występując w różnych konfiguracjach, tworzą tzw. dosze, czyli typy konstytucyjne, typy metaboliczne ciała.

Dosza – co to, rodzaje 

W ajurwedzie wyróżnia się 3 dosze: 

• Vata (przestrzeń i powietrze), 
• Pitta (ogień), 
• Kapha (woda i ziemia). 

Dosze te występują w różnych proporcjach, zwykle u danej osoby dominują 2 typy, np. konstytucja Vata-Pitta. 

Według ajurwedy rodzimy się z daną konstytucją. Z wiekiem i w zależności od stylu życia nasze dosze mogą „wypaść” z równowagi, a naszym zadaniem jest dbać o siebie w taki sposób, aby do tej równowagi powrócić. Czyli przykładowo osoba z dominującą konstytucją Pitta powinna pić dużo wody, latem jeść chłodniki, ogórki, melony, wychładzać organizm. 

Osoby o dominującej konstytucji Vata są szczupłe, wysokie, energiczne i w ciągłym ruchu. Mają za to słabą odporność, dlatego według ajurwedy powinny ograniczać intensywną aktywność fizyczną i prowadzić spokojny, wyciszony styl życia. Służyć im będą posiłki ciepłe i oleiste. 

Osoby z przewagą Pitty są temperamentne, mają wysokie libido. Mogą mieć skłonności do wyprysków, egzemy. Mają dobry apetyt, piją dużo wody i intensywnie się pocą. Powinny unikać ostrych potraw i jeść dużo płynnych, wychładzających organizm pokarmów (zwłaszcza w upały). 

Kapha z kolei to dosza przeważająca u osób ciepłych, troskliwych, stałych w uczuciach. Osoby z przewagą Kaphy mają zwykle tendencję do tycia, są raczej niskie i krępe. Lubią dużo spać, a nie przepadają za wysiłkiem fizycznym, dlatego tym bardziej powinny starać się spędzać aktywnie czas – najlepiej na świeżym powietrzu. Służyć im będzie ostre, aromatyczne jedzenie. 

W Internecie znajdziemy wybór testów na dosze w formie quizów. Lekarze ajurwedyjscy natomiast sprawdzają konstytucję danej osoby po ocenie jej wyglądu. Dodatkowo mierzą takiej osobie puls w różnych momentach dnia (np. po obfitym posiłku). 

Dosze umysłu, czyli tzw. guny 

Zdarza się, że typ konstytucyjny ciała nie idzie w parze z doszą umysłu, czyli tzw. guną. Ajurweda wyróżnia 3 guny: 

• Tamas, 
• Radżas, 
• Sattwa.

Osoby z przewagą Tamas według ajurwedy osadzone są w stagnacji, coś je powstrzymuje przed działaniem. To „coś” to np. depresja, żałoba, uzależnienie (choroba alkoholowa). 

Radżas z kolei oznacza działanie i przeważa zwykle u osób na wysokich stanowiskach w korporacjach. Osoby w typie Radżas są ruchliwe, dominujące, nastawione na rozwój i działanie. 

Sattwa natomiast jest guną harmonii. Sattwa według ajurwedy to lekkość, uważność, dobro. Osoby w typie Sattwa żyją w zgodzie ze sobą, otaczają się tym, co je „karmi”, spędzają wiele czasu z naturą [1]. 

Dieta ajurwedyjska 

Dieta ajurwedyjska to dieta spersonalizowana. Polega na przyjmowaniu takich posiłków, które służą osobie o danej konstytucji i nie wytrącają jej typu metabolicznego z równowagi. Według ajurwedy niektóre osoby będą lepiej czuły się, przyjmując przykładowo 3 posiłki w ciągu dnia, a innym służyć będzie 5 posiłków dziennie. Osoby z dominującą doszą typu Pitta będą dobrze się czuły, pijąc dużo wody o temperaturze pokojowej lub zimnej, natomiast Vata będzie potrzebować ciepłych, gotowanych posiłków, najlepiej z dodatkiem przypraw korzennych (w okresie jesienno-zimowym posłuży jej tzw. złote mleko). 

Złote mleko swoją nazwę zawdzięcza dodatkowi kurkumy, która nadaje mu żywy, złocisty kolor. Złote mleko to napój na bazie mleka (krowiego lub roślinnego) z dodatkiem przypraw (kurkumy, imbiru, cynamonu, kardamonu, pieprzu), miodu i tłuszczu (np. masła klarowanego). 

Kitchari natomiast to lekkostrawna potrawa, której podstawę stanowią ryż i fasola mung dal. Powinno być rozgotowane i jedzone bezpośrednio po przygotowaniu. Często zawiera dodatek rozgotowanych warzyw (np. marchewki) i aromatycznych przypraw (np. imbiru, kurkumy, chilli). 

Rośliny ajurwedyjskie 

Medycyna ajurwedyjska często sięga po naturalne składniki, których działanie zostało udowodnione naukowo. Są to m.in.: 

• ashwagandha (inaczej żeń-szeń indyjski) – krzew o właściwościach adaptogennych (zwiększających odporność organizmu na stres) [2], przeciwnowotworowych i wzmacniających libido. W ajurwedzie ashwagandha stosowana jest od czasów starożytnych [3]; 
• korzeń kudzu – roślina o pozytywnym wpływie na układ sercowo-naczyniowy. Ponadto wzmacnia odporność, łagodzi objawy menopauzy u kobiet i jest naturalnym afrodyzjakiem [4]; 
• gotu kola (zwana też wąkrotką azjatycką) – kolejny adaptogen wykorzystywany w ajurwedzie. Pozytywnie wpływa na układ nerwowy, poprawia pamięć, obniża ciśnienie krwi i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych [2]; 
• kurkuma – roślina z rodziny imbirowatych. Ma właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, zmniejsza stres oksydacyjny [2]. Kurkuma należy do przypraw o właściwościach rozgrzewających, zatem warto dodawać ją do posiłków w okresie jesienno-zimowym. Kurkuma jest także podstawowym składnikiem złotego mleka ajurwedyjskiego; 
• noni (morwa indyjska) – krzew, z którego owoców tłoczy się sok. Sok z owoców morwy w ajurwedzie ma właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające i uspokajające. Potrzeba jednak więcej badań, aby ocenić długoterminowe skutki spożywania ekstraktu z noni [5]. 

W ajurwedzie wykorzystuje się także shatavari, któremu przypisywany jest pozytywny wpływ na układ rozrodczy kobiet, brakuje natomiast badań, które to potwierdzają [6]. 

Czy ajurweda stoi w kontrze do medycyny konwencjonalnej? 

Współczesna nauka częściowo czerpie z medycyny tradycyjnej. Przykładowo uhonorowane Nagrodą Nobla badania nad skutecznością artemizyny w leczeniu malarii zainspirowane były starożytnymi tekstami medycyny chińskiej [7, 8]. 

Ajurweda może zainspirować nas do próby zrozumienia swoich potrzeb psychofizycznych, sprawdzenia, jakie posiłki nam służą, czego oczekujemy od życia. Część wierzeń ajurwedy, np. skuteczność niektórych ziół ajurwedyjskich, znalazło potwierdzenie w nauce. Ważne, aby medycynę tradycyjną traktować jako wsparcie leczenia konwencjonalnego, a nie jego zamiennik.

Przeczytaj również:
Gotu kola – właściwości, zastosowanie, skutki uboczne
Noni – czy jego stosowanie jest bezpieczne?