Bakterie Proteus Mirabilis i Proteus Vulgaris – charakterystyka, objawy, leczenie

Bakterie Proteus – charakterystyka 

Bakterie z rodzaju Proteus zostały odkryte w 1885 roku przez Gustava Hausera, który był niemieckim patologiem i bakteriologiem. Od tamtej pory stały się one przedmiotem wielu badań ze względu na ich patogenny i chorobotwórczy charakter dla człowieka.  

Do rodzaju Proteus zaliczamy następujące gatunki:  

• Proteus mirabilis,  
• Proteus vulgaris (odmieniec pospolity),  
• Proteus penneri,  
• Proteus hauseri, 
• Proteus myxofaciens,  

oraz genogatunki Proteus genomospeciec 4, 5, 6.

Do ich charakterystycznych cech należą:  

• silne właściwości proteolityczne,  
• zdolność do oksydatywnej deaminacji aminokwasów w warunkach tlenowych i względnie beztlenowych,  
• możliwość hydrolizy mocznika do amoniaku i dwutlenku węgla, 
• zdolność rozkładu materii organicznej pochodzenia zwierzęcego. 

Spośród wyżej wymienionych gatunków Proteus mirabilis oraz Proteus vulgaris stanowią najbardziej niebezpieczne patogeny człowieka.  

Gdzie występują bakterie Proteus? 

Bakterie Proteus sp. możemy spotkać w środowisku naturalnym, np. w zanieczyszczonych wodach, glebie czy nawozie.  

Gatunki należące do rodzaju Proteus identyfikowane są u psów, świń, krów, ptaków, gadów oraz ryb słodko- i słonowodnych.  

Mogą występować też jako składowe mikrobioty człowieka, jednak większość gatunków z rodzaju Proteus jest uważana za bakteryjne patogeny oportunistyczne, które w sprzyjających warunkach mogą powodować między innymi: 

• zakażenia układu moczowego (ZUM),  
• zakażenia przewodu pokarmowego, 
• infekcje ran (w tym oparzeń),  
• bakteriemie (zakażenie krwi), 
• zapalenie opon mózgowych u noworodków i niemowląt, 
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• powstawanie kamieni moczowych.  

Dlaczego bakterie Proteus powodują choroby? 

Chorobotwórczość bakterii Proteus, czyli ich zdolność do wywoływania zmian patologicznych lub choroby jest związana z następującymi czynnikami: 

• adherencja, czyli możliwość przylegania do tkanek i powierzchni sztucznych (np. cewników),  
• zdolność tworzenia biofilmu, 
• zdolność do penetracji komórek eukariotycznych ludzkich i zwierzęcych, 
• powierzchnia bakterii ma właściwości hydrofobowe, co sprzyja ich przyleganiu i wnikaniu do tkanek gospodarza,  
• obecność adhezyn oraz fimbrii, których białka stanowią antygeny o silnych właściwościach immunogennych,  
• występowanie glikokaliksu, który jest zbudowany z nierozpuszczalnych łańcuchów polisacharydowych, chroniących przed fagocytozą i ułatwiających rozprzestrzenianie się bakterii, 
• na podłożu stałym bakterie mają zdolność wzrostu rozpełzłego (tzw. swarming growth), w którego trakcie krótkie pałeczki przekształcają się do długich form, 
• obecność rzęsek, które są strukturami odpowiedzialnymi za ruch bakterii w wilgotnym środowisku i ułatwiają rozprzestrzenianie się bakterii w organizmie,   
• możliwość wytwarzania hemolizyny HpmA oraz hemolizyny HlyA, 
• wytwarzanie enzymów proteolitycznych, które rozkładają przeciwciała (np. IgA oraz IgG), 
• wytwarzanie ureazy, która wpływa na alkalizację moczu  (pH >7,2), ułatwiając tym samym krystalizację fosforanu magnezowo-amonowego oraz węglanu apatytu, co z kolei powoduje formowanie kamieni moczowych, 
• uwalnianie lipopolisacharydu (LPS), który jest endotoksyną bakteryjną.  

Proteus mirabilis – co to jest ? 

Proteus mirabilis to gatunek szczególnie niebezpieczny dla człowieka. Jest on odpowiedzialny za około 5% wszystkich zakażeń szpitalnych. Powoduje zakażenie ran, krwi oraz dróg moczowych, które często związane są z cewnikowaniem pacjentów. Konsekwencją zakażenia Proteus mirabilis jest często występowanie kamieni moczowych oraz ostre i chroniczne odmiedniczkowe zapalenie nerek. 

Należy podkreślić, że Proteus mirabilis stanowi ważny czynnik etiologiczny zapalenia opon mózgowych u dzieci, zwłaszcza w grupie noworodków oraz pacjentów powyżej 15. roku życia.  

Jakie są objawy zakażenia? 

Zakażenie bakterią Proteus mirabilis najczęściej skutkuje objawami ze strony układu moczowego. Chory może odczuwać: 

• ból i pieczenie podczas oddawania moczu, 
• ból brzucha, 
• ból pleców i stawów, 
• częstomocz i nieustanne parcie na pęcherz, 
• może pojawić się krwiomocz lub ropomocz (pyuria), 
• możliwe jest wystąpienie gorączki,  
• warto pamiętać, że oddawany mocz jest często mętny i nieprzyjemnie pachnie. 

Zakażenie bakteriami Proteus – diagnostyka i leczenie 

W przypadku podejrzenia zakażenia bakteriami Proteus najczęściej zalecane jest wykonanie: 

• ogólnego badania moczu, 
• posiewu mikrobiologicznego. 

Leczenie opiera się na podaniu furaginy (furazydyny) oraz wprowadzeniu odpowiedniej antybiotykoterapii. Pamiętajmy jednak, że bakterie z rodzaju Proteus często wykazują oporność na niektóre powszechnie stosowane antybiotyki (np. tetracyklinę), dlatego przy diagnostyce zakażenia należy wykonać antybiogram. Podczas kuracji konieczne jest odpowiednie nawadnianie pacjenta.  

Aby uniknąć zakażenia Proteus mirabilis, należy dbać o codzienną higienę i wzmacniać odporność organizmu. W profilaktyce zakażeń ważne jest też rozsądne korzystanie z antybiotykoterapii, a  przy konieczności cewnikowania dbanie o to, by proces ten trwał jak najkrócej.