Łojotok – przyczyny, objawy i leczenie

Łojotok – co to jest? 

Łój jest naszym sprzymierzeńcem, a nie wrogiem. Jest fizjologiczną wydzieliną skóry, warunkującą utrzymanie odpowiedniej gospodarki wodno-lipidowej, chroniącą przed patogenami i innymi niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi. Łój sprawia, że włosy są elastyczne, błyszczące, miękkie i nawilżone. Dodatkowo uczestniczy w procesach, dzięki którym włosy mogą prawidłowo wzrastać oraz umożliwia utrzymanie odpowiedniego pH skóry. Najważniejszą funkcją gruczołów łojowych jest wydzielanie sebum. W składzie łoju znajdziemy głównie: glicerydy, woski, skwalen, węglowodory, wolne kwasy tłuszczowe, estry cholesterolu, cholesterol i sterole.

Często spotykamy się z określeniem przetłuszczających się włosów, co nie jest do końca poprawnym wyrażeniem. Włos w części wystającej poza skórę nazywamy łodygą i jest to struktura całkowicie martwa, niezdolna do funkcji wydzielniczych. To skóra, a właściwie umiejscowione w niej gruczoły łojowe są odpowiedzialne za produkcję łoju. Każdy włos ma towarzyszący mu gruczoł łojowy. Ich największa ilość znajduje się między innymi na skórze głowy. Określeniem łojotoku nazywamy stan, w którym mamy do czynienia z nadmierną pracą gruczołów łojowych. Skutkuje to wypłynięciem ponadprzeciętnych ilości łoju na powierzchnię skóry, a także włosów. Wpływa to mocno na estetykę fryzury, sprawiając, że wygląda tłusto i nieświeżo. Taka skóra wymaga odpowiedniej pielęgnacji, gdyż poza dyskomfortem estetycznym jak przyklapnięte włosy czy nieprzyjemny zapach, prowadzi najczęściej do dużo poważniejszych jednostek chorobowych. 

Wyróżniamy trzy rodzaje łojotoku skóry głowy: 

• łojotok tłusty, inaczej zwany suchym – występuje w postaci nadprodukcji gruczołów łojowych przy jednocześnie przesuszonej skórze; 
• łojotok oleisty – objawia się nadprodukcją łoju oraz tłustą skórą głowy; 
• łojotok płynny – to nadprodukcja łoju współwystępująca z hiperhydrozą, czyli nadmierną pracą gruczołów potowych. 

Jak często występuje łojotok? 

Gruczoły łojowe zmieniają intensywność swojej pracy w ciągu życia. Zaczynają dojrzewać już w okresie noworodkowym, bazując jeszcze na hormonach matki. Niedojrzałe u malucha funkcje skóry mogą nie poradzić sobie z nagromadzeniem łoju i tworzącą się łuską, przez co powstaje ciemieniucha – łojotokowe zapalenie skóry o łagodnym i przemijającym przebiegu. Z czasem praca gruczołów się zmniejsza, by w wieku dorastania (około 9-18 lat) ponownie wzrosnąć. Wówczas nastolatkowie mają problemy nie tylko z łojotokiem skóry głowy, ale pojawia się on także na twarzy, skutkując trądzikiem. Następnie aktywność gruczołów łojowych ponownie maleje. W dorosłym życiu jest oznaką zaburzeń, najczęściej w obrębie pracy gospodarki hormonalnej, ale także niedoborów lub nieodpowiedniej pielęgnacji zewnętrznej [2]. 

Przyczyny powstawania łojotoku – jakie są? 

Rzadko mamy do czynienia z sytuacją, kiedy skóra ma tendencję do przetłuszczania i nic nie da się w tym przypadku zrobić, bowiem najczęściej wiele zależy od nas samych i często własnymi wyborami lub zaniedbaniami przyczyniamy się do nadprodukcji sebum. Wśród przyczyn powstawania łojotoku możemy znaleźć zarówno te wynikające z błędów pielęgnacyjnych (jak np. nieprawidłowa technika mycia czy chociażby nieodpowiednio dobrany do rodzaju skóry głowy szampon), jak i te, które są regulowane przez wewnętrzne receptory, warunkowane nie tylko dietą, ale także ogólnym stylem życia czy gospodarką hormonalną. 

Wewnętrzne receptory gruczołów łojowych 

• Receptor dla DHT – gruczoły łojowe są również miejscem przetwarzania hormonów androgenowych, dzięki znajdującym się w skórze enzymom. Są one odpowiedzialne za przekształcanie cholesterolu w steroidy lub DHEA (dehydroepiandrosteron), który jest prekursorem nadnerczowym. Ma to przełożenie na proces powstawania łojotoku poprzez występujące w dużej ilości na skórze głowy receptory AR (jądrowe receptory androgenowe). To najczęstszy czynnik powodujący łojotok skóry głowy. 
• Receptor dla histaminy – aktywowany w procesie ochronnym. Histamina to hormon naturalnie występujący w ludzkim organizmie, którego uwolnienie najczęściej występuje w kontakcie z alergenem, ale także w przypadku urazu, ucisku czy obrzęku. 
• Receptor dla neuromodulatorów – znajdziemy tu substancję P i kortykotropinę, aktywowane głównie przez stres. Wydzielanie kortyzolu powoduje rozpad białek i zahamowanie syntezy kolagenu, co skutkuje znacznym osłabieniem funkcji ochronnych płaszcza hydrolipidowego skóry. 
• Receptor dla PPAR-α, -β i -γ (receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów) – stymulowane przez wolne kwasy tłuszczowe oraz cholesterol. 
• Receptory dla IGF-1 – stymulowane przez cukier. 
• Receptor dla leptyn – pobudzany przez tłuszcze [1]. 

Powyżej przedstawione receptory wskazują, jakie czynniki stymulują gruczoł łojowy do pracy. Zaliczamy do nich: nadmiar androgenów, stany zapalne, stres i zaburzoną gospodarkę lipidowo–węglowodanową. Dodatkowo wszelkie niedobory witaminowe będą miały tu znaczenie. Należy zwrócić szczególną uwagę na witaminy z grupy B, A, E, ale także cynk i kwasy omega-3. 

Zewnętrzne przyczyny powstawania łojotoku 

• Nieprawidłowa pielęgnacja skóry głowy – w tej kategorii znajdują się nieprawidłowa technika mycia skóry głowy oraz źle dobrane lub niepoprawnie stosowane środki. Także nieprawidłowa częstotliwość mycia lub, co gorsza, „przetrzymywanie” włosów, będą miały niekorzystne działanie na skórę głowy. 
• Stymulacja dotykiem – ciągłe dotykanie skóry na głowie będzie nasilać pracę gruczołów łojowych. W przypadku łojotoku unikamy kontaktu dłoni ze skórą. Ograniczamy się jedynie do dotyku przy myciu, ewentualnie przy nakładaniu niezbędnych preparatów. 
• Spanie w mokrych włosach i/lub trzymanie ich zbyt długo w turbanie – nadmierna wilgoć ma niekorzystny wpływ na mikrobiom i służy rozwojowi patologicznej flory skóry głowy. 
• Brak higieny akcesoriów – utrzymywanie produktów do włosów (szczotka, ręcznik, poszewka na poduszkę) w czystości to kluczowa sprawa w przypadku walki z łojotokiem. Nie dbając o tę sferę, wpadamy w błędne koło samozakażeń. 
• Zanieczyszczenia środowiskowe – smog, spaliny, brud i kurz działają drażniąco na skórę, a w konsekwencji mogą zaostrzać łojotok. 
• Klimat – gwałtowne zmiany temperatury (również suszenie zbyt ciepłym nawiewem) oraz sezon grzewczy także przyczyniają się do nasilenia pracy gruczołów łojowych. 

Łojotok – objawy i skutki braku leczenia 

Wydzielanie łoju u każdego przebiega inaczej. Bywa tak, że przetłuszczanie występuje tylko w konkretnej sferze lub gruczoły nadmiernie pracują na całym ciele. Skóra głowy zazwyczaj wymaga mycia co 2-3 dni. O nadmiernym przetłuszczaniu skóry głowy mówimy wówczas, gdy skóra wymaga mycia częściej niż raz dziennie. 

Do objawów nadmiernej aktywności gruczołów łojowych na skórze głowy należą: 

• wyraźne pokrycie łojem skóry i włosów, 
• nieprzyjemny zapach, 
• brak świeżości i odbicia od nasady krótko po myciu, 
• przylgnięcie włosów do głowy, 
• zaczopowania mieszków włosowych, 
• łupież tłusty, 
• stan zapalny, 
• świąd, 
• zaczerwienienie, 
• wypadanie włosów. 

Nieleczony łojotok prowadzi do łojotokowego zapalenia skóry. Jest to jedno z najczęstszych schorzeń dermatologicznych – szacuje się, że dotyka około 3% populacji [3]. To stan, w którym na skutek zaburzonego mikrobiomu skóry dochodzi do powstania stanu zapalnego, wykwitów rumieniowo-złuszczających i tłustych strupów. Za przyczynę powstawania ŁZS uważa się nadmierną kolonizację grzyba z rodzaju Malassezia. Drożdżak ten stanowi naturalną florę skóry, jednak w sprzyjających warunkach (nadmierne wydzielanie łoju) dochodzi do patologicznego wzrostu i zaburzenia równowagi mikrobiologicznej, co skutkuje uciążliwymi objawami, takimi jak: duży świąd, ból skóry głowy, tłuste łuski. 

Jak duży wpływ ma łojotok na wypadanie włosów? 

Zaburzone wydzielanie łoju na powierzchnię skóry skutkuje brakiem równowagi w mikroflorze biologicznej. W mieszku włosowym, który stanowi lejek, powstają jeziorka łojotokowe. Nasza skóra podlega ciągłym przemianom, a jej najbardziej zewnętrzna część (rogowa) jest systematycznie usuwana. Rogowaciejący naskórek wraz z łojem doprowadzają do zaczopowania mieszków włosowych, co uniemożliwia im odpowiednie funkcjonowanie.

Brak równowagi w mikrobiomie i liczne czopy mogą w konsekwencji prowadzić do wzmożonego wypadania włosów. Najczęściej jest to zjawisko, które występuje przewlekle, bowiem mamy do czynienia nie tylko z wypadaniem włosów, ale także ich stopniowym ścieńczeniem (utratą grubości włosa). Na skutek heterogenności łodygi włosa fryzura traci na objętości i powstają widoczne prześwity. Dodatkowo takie zaczopowania stanowią pożywkę dla wymienionych już drożdżaków Malassezia. Te z kolei poprzez swój metabolizm zmieniają skład łoju, który staje się dla skóry drażniący. Z czasem zaognia się stan zapalny, a silny świąd może prowadzić w skrajnych przypadkach do przerwania ciągłości naskórka (na skutek drapania ran), a nawet powstawania blizn, na których już nigdy nie wyrosną nowe włosy. 

Kiedy konieczna jest wizyta u trychologa? 

Wiemy już, że przetłuszczanie skóry głowy jest do pewnego stopnia zjawiskiem fizjologicznym. Może przyjść jednak czas, w którym będzie konieczne odwiedzenie specjalisty – trychologa. Kiedy? W momencie, gdy zauważysz, że Twoje włosy jeszcze tego samego dnia po umyciu są nieświeże i już wymagają kolejnego mycia. Wizyta taka może być również przydatna, gdy pojawi się nieprzyjemny zapach skóry głowy lub świąd – to mogą być pierwsze objawy łojotoku, ale też znacznie poważniejszych schorzeń, którym nadmierne wydzielanie łoju towarzyszy. Konsultacja z trychologiem może mieć również charakter profilaktyczny, a badanie trichoskopowe pokaże, czy techniki jakie stosujesz i dotychczasowa pielęgnacja są odpowiednie dla Twojej skóry. 

Diagnoza łojotoku – jak przebiega? 

Ze względu na to, że przyczyn łojotoku może być wiele, konieczne jest spojrzenie holistyczne. Odwiedzając trychologa, musisz liczyć się z tym, że specjalista będzie chciał dotrzeć do przyczyny Twojego problemu, bo tylko znając przyczynę, będzie w stanie ją wyeliminować. Wiąże się to z wykonaniem podstawowych badań, analizą dotychczasowej pielęgnacji oraz prześledzeniem nawyków dietetycznych i suplementacji. Podczas konsultacji zostanie przeprowadzony wywiad medyczny, który zawiera informację o przebytych chorobach, przyjmowanych lekach czy kwestiach genetycznych. Następnie trycholog w badaniu trichoskopowym w powiększeniu nawet 200-krotnym, posługując się światłem białym widzialnym i spolaryzowanym, obejrzy skórę głowy w poszukiwaniu cech charakterystycznych dla łojotoku.

Bardzo często, w zależności od wyników, niezbędna może być również konsultacja endokrynologiczna czy dietetyczna. Łojotok w obrazie trichoskopowym jest dość charakterystyczny i łatwy do zdiagnozowania, więc jego rozpoznanie następuje już na pierwszej wizycie. Szybka, prawidłowa diagnoza umożliwi niemal natychmiastową terapię domową wyznaczoną przez trychologa. Jej pozytywnych skutków można spodziewać się w przeciągu 2-3 miesięcy od wdrożonych zmian pielęgnacyjnych i dietetycznych. Skóra głowy podczas procesu regulacji zaczyna się mniej przetłuszczać, nie swędzi, a włosy są odbite od nasady i dłużej utrzymują świeżość. 

Diagnostyka może wydłużyć się w momencie, gdy podejrzewamy ŁZS lub inną dermatozę, wówczas konieczne może być nawet wykonanie biopsji (pobranie fragmentu skóry) i badanie histopatologiczne, polegające na obserwacji tkanek pod mikroskopem. W takiej sytuacji wskazana jest także konsultacja z dermatologiem [4]. 

Leczenie łojotoku – jak wygląda? Sposoby leczenia łojotoku 

Priorytetem w przypadku leczenia łojotoku jest dotarcie do przyczyny nadmiernej pracy gruczołów łojowych. Niedobory należy wyrównać do optymalnych, funkcjonalnych dla skóry głowy poziomów poprzez dietę i/lub suplementację. Jeżeli za łojotok odpowiadają zaburzenia gospodarki hormonalnej, wymagana będzie konsultacja z lekarzem – endokrynologiem, a nawet terapia farmakologiczna. 

W pielęgnacji skóry dotkniętej łojotokiem stosuje się produkty seboregulujące, ale także nawilżające, a jeżeli występuje już łuska i stany zapalne – niezbędne będzie także działanie keratolityczne, cytostatyczne, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Warto wprowadzić do rutyny również peeling skóry głowy, który na bieżąco będzie usuwał rogowaciejący naskórek i pomoże substancjom aktywnym lepiej zadziałać. 

Należy wdrożyć także techniki mycia ułatwiające dokładne oczyszczenie skóry głowy, np. spienianie szamponu, dwukrotne mycie czy przetrzymanie piany na skórze. 

Przydatnym elementem pielęgnacji skóry łojotokowej mogą okazać się też wcierki/lotiony. To najczęściej skoncentrowane, ziołowe preparaty, które mają za zadanie normalizować pracę gruczołów łojowych. Formuły wcierek najczęściej pozwalają na pozostawienie ich na dłuższy czas bez efektu obciążenia, dzięki czemu działają aż do kolejnego mycia. 

W pielęgnacji przeciwłojotokowej powinny znaleźć się substancje o działaniu: 

• seboregulującym – wyciąg z wierzby białej, wyciąg z czarnej rzodkwi, siarka, witamina B3 (niacynamid), ekstrakt z drożdży, glukonian cynku, wyciąg z grzyba Hub; 
• przeciwgrzybiczym – climbazol, pirokton olaminy, siarczek selenu, olejek z drzewa herbacianego; 
• keratolitycznym – kwasy alfahydroksylowe, papaina, bromelaina, kwas salicylowy; 
• nawilżającym – witamina B5 (kwas pantotenowy), gliceryna, aloes. 

Przydatne mogą okazać się także specjalistyczne zabiegi w gabinecie trychologicznym, np.: 

• prądy d’Arsonvala, 
• peelingi chemiczne – enzymatyczne i kwasowe, 
• infuzja tlenowa, 
• mezoterapia skoncentrowanym tlenem, 
• zabiegi z wykorzystaniem profesjonalnych dermokosmetyków. 

W momencie, gdy mamy do czynienia z łojotokowym zapaleniem skóry, które niezwykle często towarzyszy łojotokowi, niezbędne jest zastosowanie środków o bardzo silnym działaniu przeciwzapalnym – glikokortykosteroidów, potocznie zwanych sterydami. Ponieważ choroba ma charakter przewlekły i nawrotowy może wystąpić zjawisko tachyfilaksji, czyli szybkie uodpornienie się na stosowane leczenie. Standardowa kuracja polega na użyciu najpierw silnego steroidu, a następnie stopniowe zastępowanie go słabszym odpowiednikiem. Niestety leczenie glikokortykosteroidami może prowadzić do niepożądanych skutków ubocznych jak: ścieńczenie naskórka, podskórne grudki lub krostki. Dlatego terapie są celowane, możliwie najkrótsze i ordynowane przez dermatologa. 

Nieleczony łojotok może prowadzić do dużo poważniejszych konsekwencji niż dyskomfort kosmetyczny, dlatego tak istotna jest szybka interwencja trychologa lub dermatologa oraz natychmiastowe wdrożenie zmian i kuracji.

Przeczytaj również:
Łysienie bliznowaciejące – przyczyny, objawy i leczenie