Jakie składniki kosmetyków są najbardziej szkodliwe?
Codziennie używamy wielu kosmetyków, rzadko jednak zastanawiamy się, co dokładnie kryje się w ich składzie. Tymczasem niektóre substancje, mimo że dopuszczone do obrotu, mogą przy długotrwałym stosowaniu szkodzić zdrowiu. Warto więc wiedzieć, których składników unikać i jak czytać etykiety, aby wybierać kosmetyki nie tylko skuteczne, ale też bezpieczne dla zdrowia.

Formaldehyd i jego pochodne
Formaldehyd jest gazem o charakterystycznym, drażniącym zapachu. W niewielkich ilościach występuje w przyrodzie jako zanieczyszczenie powietrza związanego ze spalinami samochodowymi, kotłowymi i utylizacją odpadów komunalnych. W wyniku reakcji z wodą, formaldehyd przekształca się w formalinę, czasem dodawaną do kosmetyków. Zarówno formalina, jak i formaldehyd działają silnie toksycznie.
Formaldehyd był dodawany m.in. do lakierów do paznokci. Obecnie w Polsce jest zakazany. Uznano, że związek ten działa rakotwórczo, mutagennie i negatywnie na rozrodczość. Może również uczulać i powodować podrażnienia skóry.
Na etykietach produktów kosmetycznych możemy znaleźć tzw. donory, czyli substancje uwalniające formaldehyd, tj.: Diazolidinyl Urea, DMDM Hydantoin, Quaternium-15, Imidazolidinyl Urea, Methenamine, Bronopol.
Formaldehyd może uwalniać się pod wpływem różnych czynników, np. podczas przechowywania kosmetyku w ciepłym i/lub wilgotnym miejscu.
Akrylamid
Akrylamid jest uznawany za substancję rakotwórczą. W przemyśle kosmetycznym nie stosuje się go bezpośrednio, ale producenci wykorzystują poliakrylamid powstający z cząsteczek akrylamidu. Pełni on funkcję zagęstnika, stabilizatora emulsji i składnika tworzącego film na skórze lub włosach, dzięki czemu kosmetyk ma np. lepszą konsystencję.
Niestety w poliakrylamidzie mogą pozostawać śladowe ilości akrylamidu, który jest zanieczyszczeniem powstającym w procesie produkcji. Z tego powodu jego stosowanie w kosmetykach jest ściśle regulowane, a zawartość wolnego akrylamidu musi być minimalna.
Aluminium
Aluminium (glin) to lekki metal. W produktach kosmetycznych znajdziemy w większości sole glinu i związki kompleksowe, np. chlorek glinu, chlorowodorotlenek glinu.
Glin wykorzystywany jest między innymi przy produkcji:
- dezodorantów,
- kremów do opalania z filtrem UV,
- kosmetyków przeciwłojotokowych.
Jego zadaniem jest hamowanie wydzielającego się potu. Niestety poza zatykaniem porów, związek ten może powodować reakcje alergiczne, przesuszenie skóry i wysypki.
Ftalany
Ftalany to sole lub estry kwasu ftalowego, odporne na działanie czynników zewnętrznych, np. wilgoci, zmian temperatury.
Są dodawane do takich produktów jak:
- lakiery do włosów,
- lakiery do paznokci,
- balsamy do ciała,
- perfumy.
Ftalany znajdziemy pod nazwami: Phthalates, Dibutyl phthalate, Diethyl phthalate, Dimethyl phthalate. Związki te kumulują się w organizmie, oddziałując na nerki, wątrobę, układ rozrodczy i niektóre hormony.
Ftalany zwiększają możliwość wystąpienia astmy i alergii. W Polsce zabronione jest dodawanie do kosmetyków następujących ftalanów: Dibutyl phthalate, bis(2-Ethylhexyl) phthalate, bis(2-Methoxyethyl) phthalate, n-pentyl-isopentylphtalate, di-n-pentyl phtalate, diisopentylphtalate, Benzyl butyl phtalate.
Najlepiej przebadaną formą ftalanów dodawanych do produktów kosmetycznych jest DEP Diethyl phthalate.
Triclosan i triclocarban
Triclosan i triclocarban to związki o działaniu przeciwbakteryjnym, stosowane głównie jako konserwanty w kosmetykach. Triclosan znalazł zastosowanie m.in. w produktach do higieny jamy ustnej, a triclocarban w mydłach i dezodorantach.
Stosowanie triclosanu jest możliwe jedynie w konkretnym stężeniu: 0,3% m.in. w pastach do zębów, mydłach do rąk, żelach pod prysznic, dezodorantach (nie w sprayu), pudrach do twarzy i korektorach, a także do 0,2% w płynach do płukania jamy ustnej. Na opakowaniach past do zębów dla dzieci musi znajdować się oznaczenie: „Nie stosować u dzieci poniżej 3. roku życia”.
Triclocarban, jako składnik o działaniu przeciwbakteryjnym, może mieć stężenie do 1,5%, ale tylko w produktach spłukiwanych, takich jak mydła, żele pod prysznic.
Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2024/996, począwszy od 1 listopada 2025 r. nie udostępnia się na rynku UE produktów zawierających triclosan i triclocarban, które nie spełniają tych wymogów.
Toluen
To substancja pochodzenia petrochemicznego, m.in. z destylacji smoły węglowej, wykorzystywana głównie jako rozpuszczalnik. W trakcie wdychania tego związku jesteśmy narażeni na bóle głowy, nudności czy wymioty. Szczególnie powinny go unikać kobiety w ciąży i dzieci.
Występuje m.in. w lakierach i odżywkach do paznokci, farbach do włosów, pod nazwami: Toluol, Toluene, Phenylmethane, Methylbenzene.
- Rozporządzenie Komisji (UE) 2024/996.
- Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/831 z dnia 22 maja 2019 r. zmieniające załączniki II, III i V do rozporządzenia nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych.
- Formaldehyde may be found in cosmetic products even when unlabelled, 2015.
- Śpiewak R., Alergia kontaktowa. Diagnostyka i postępowanie. Alergia Astma Immunologia, 2007.
- Chrząstek L., Dondela B., Zagrożenia cywilizacyjne – Przegląd szkodliwych pierwiastków stosowanych w kosmetyce, 2014.
- Stefańska J., Zagrożenia związane ze stosowaniem triklosanu jako dodatku do kosmetyków i środków czystości, 2009.
- Miranowicz-Dzierżawska K., Substancje konserwujące stosowane w przemyśle kosmetycznym, 11/2017.
- Pingot D. i in., Toksyczność akrylamidu i jego metabolitu – glicydamidu, Medycyna Pracy, 2013.