Nawyki żywieniowe a skład mikrobioty jelitowej u pacjentów z zespołem jelita drażliwego

Zgodnie z obowiązującymi Kryteriami Rzymskimi IV, zespół jelita nadwrażliwego charakteryzuje się przede wszystkim występowaniem przewlekłego i nawracającego bólu brzucha oraz dyskomfortu związanego ze zmianami konsystencji i częstotliwości oddawania stolca. 

Wyróżnia się trzy główne podtypy zespołu jelita drażliwego: 

• postać biegunkową (IBS-D) – z przewagą biegunki, 
• postać zaparciową (IBS-C) – z przewagą zaparć stolca, 
• postać mieszaną (IBS-M) – z naprzemiennymi epizodami biegunki i zaparć.

Czynniki zaangażowane w rozwój zespołu jelita nadwrażliwego 

• Zaburzenia interakcji mózg-jelita-mikrobiota;
• Upośledzona odporność błon śluzowych przewodu pokarmowego;
• Zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej;
• Zakażenia przewodu pokarmowego;
• Stan zapalny w jelicie;
• Predyspozycje genetyczne;
• Sposób odżywiania;
• Przewlekły stres;
• Czynniki psychospołeczne (m.in. status społeczno-ekonomiczny). 

Rola mikrobioty jelitowej w zespole jelita drażliwego 

Coraz więcej dowodów wskazuje na potencjalny udział zaburzenia homeostazy mikrobioty jelitowej w patofizjologii kilku chorób przewodu pokarmowego, w tym nieswoistych zapaleń jelit i zespołu jelita drażliwego.  

Wyniki licznych badań wykazały, że zmieniony skład mikrobioty jelitowej u pacjentów z IBS (w porównaniu ze zdrowymi osobami) wpływa na wystąpienie objawów choroby, takich jak ból brzucha i wzdęcia.  

U chorych z IBS często stwierdza się zmniejszenie liczby bakterii z rodzaju Bifidobacterium, Bacteroidetes i Faecalibacterium prausnitzii oraz wzrost bakterii typu Firmicutes, jak również zaburzenie proporcji pomiędzy Firmicutes i Bacteroidetes. Zmiany w składzie mikroorganizmów jelitowych, które obejmują zmniejszoną różnorodność oraz ich niestabilność (również w odpowiedzi na zmiany w diecie) są coraz powszechniej obserwowane u pacjentów z IBS, w porównaniu ze zdrową populacją. 

Wpływ nawyków żywieniowych pacjentów z IBS na skład mikrobioty jelitowej 

Wzorce żywieniowe i spożycie w diecie poszczególnych makroskładników odżywczych (tj. białek, tłuszczów i węglowodanów) wywiera istotny wpływ na skład i funkcje drobnoustrojów jelitowych, a w konsekwencji na objawy ze strony przewodu pokarmowego. Określone nawyki żywieniowe są w stanie wywołać krótko- i długoterminowe zmiany w składzie mikrobioty jelitowej.  

Na przykład wysokotłuszczowa dieta obfitująca w czerwone mięso i żywność o wysokim stopniu przetworzenia (np. potrawy typu fast-food, słodycze, wyroby ciastkarskie, słone przekąski i słodkie napoje gazowane) przyczynia się do znacznego zubożenia bogactwa gatunkowego i różnorodności mikroorganizmów jelitowych, w tym wyraźnej redukcji gatunków bakterii produkujących krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. W związku z tym niekorzystne zmiany w jelitach mogą prowadzić do wystąpienia przewlekłego stanu zapalnego o niskim stopniu nasilenia u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego.  

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe wytwarzane między innymi przez bakterie jelitowe z rodzajów Bifidobacterium, Faecalibacterium i Roseburia utrzymują prawidłową integralność bariery jelitowej i zapobiegają w ten sposób przenikaniu patogenów oraz szkodliwych substancji do wnętrza organizmu.  

Dieta śródziemnomorska i low-FODMAP a skład mikrobiomu jelit u chorych z IBS 

Wielu pacjentów z IBS przypisuje dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego niektórym produktom żywnościowym, takim jak choćby mleko i produkty mleczne, rośliny strączkowe, produkty pszenne itp. i intuicyjnie unika niektórych pokarmów, z których spora część należy do grupy słabo wchłanialnych, łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów i polioli (tzw. FODMAP).

Wyniki badań z ostatnich lat konsekwentnie wykazują skuteczność kliniczną diety o niskiej zawartości FODMAP zarówno w zmniejszeniu objawów jelitowych, jak i poprawie jakości życia u 50-70% chorych z IBS.  

Aktualnie zwraca się jednak dużą uwagę na to, że dieta uboga w błonnik pokarmowy pochodzący z pokarmów roślinnych jest trudna do utrzymania przez długi czas, a także może powodować niedobory niektórych witamin, składników mineralnych i naturalnych antyoksydantów oraz niekorzystnie modyfikować skład mikroorganizmów jelitowych poprzez znaczne obniżenie ilości bakterii z rodzaju Bifidobacterium wytwarzających krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Z kolei zrównoważona dieta, taka jak śródziemnomorska jest bardzo ważna dla zachowania większej różnorodności i złożoności mikrobioty jelitowej oraz prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego.  

Niektóre dowody potwierdzają hipotezę, że dieta śródziemnomorska może również łagodzić objawy zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, zwłaszcza ból brzucha i wzdęcia oraz poprawiać jakość życia u pacjentów z IBS. Warto także podkreślić, że zbilansowana dieta śródziemnomorska poprzez urozmaicenie i uregulowanie posiłków zapobiega nadmiernemu spożyciu składników z grupy FODMAP w jednym posiłku, lecz rozkłada ich całą dzienną pulę na 4 lub 5 posiłków w ciągu dnia, dzięki czemu może zmniejszać dolegliwości jelitowe.  

Dostarczanie odpowiednich ilości FODMAP jest niezbędne w celu zapewnienia produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i zachowania prawidłowego składu oraz funkcjonowania ludzkiego mikrobiomu.

Przeczytaj również:
Wpływ diety low FODMAP na mikrobiotę jelitową