Nie tylko SPF. Na co zwrócić uwagę, wybierając kosmetyk przeciwsłoneczny?

• Promieniowanie UVA, UVB, UVC – czym się różnią?

O czym mówią wskaźniki znajdujące się na kosmetykach przeciwsłonecznych? Sprawdź, w jaki sposób promieniowanie ultrafioletowe (UV) działa na skórę. 

Promieniowanie UVA

Stanowi prawie 95% promieniowania ultrafioletowego docierającego do Ziemi i ma największą długość fali (320-400 nm). Jest obecne cały rok. Nie chronią nas przed nim szyby, ubrania z naturalnych włókien ani przebywanie w cieniu. Promieniowanie UVA przedostaje się aż do skóry właściwej, gdzie nasila powstawanie wolnych rodników. Uszkadzają one komórki i zaburzają produkcję włókien kolagenowych, przez co przedwcześnie pojawiają się zmarszczki. Skrót UVA bywa rozwijany jako UV-Aging, żeby podkreślić wpływ tego promieniowania na starzenie skóry. 

Promieniowanie UVB

To zaledwie 5% promieniowania docierającego do powierzchni Ziemi. Promieniowanie UVB odpowiada za syntezę witaminy D, ale narażona na nie skóra szybko się czerwieni. Skrót UVB bywa rozwijany jako UV-Burning, bo to właśnie UVB przyczynia się do powstania oparzeń słonecznych. Opalenizna jest mechanizmem obronnym skóry na promieniowanie UVB. 

Promieniowanie UVC

Promieniowanie to nie występuje naturalnie na Ziemi, jest pochłaniane przez warstwę ozonową. Ten zakres promieniowania ultrafioletowego jest bardzo groźny dla żywych organizmów – ekspozycja na promieniowanie UVC uszkadza DNA i powoduje mutacje. UVC niszczy wirusy, bakterie i grzyby, dlatego wykorzystuje się je w lampach do sterylizacji pomieszczeń. 

Co to jest SPF?

SPF (Sun Protection Factor) to podstawowy wskaźnik, który pojawia się na każdym kosmetyku przeciwsłonecznym. Został opracowany w 1978 r. przez amerykańską agencję FDA.

SPF to standaryzowane, międzynarodowe określenie wysokości ochrony przed oparzeniem skóry wywołanym promieniowaniem UVB.

Jak rozszyfrować SPF? Metoda opiera się na wyznaczeniu ilości promieniowania UVB wywołującego rumień (MED – minimum erythemal dose, minimalna dawka rumieniowa). Wartość MED ustala się laboratoryjnie – zarówno dla skóry chronionej filtrem, jak i niechronionej. Iloraz tych wartości to właśnie SPF. 

Rycina 1. Matematyczny wzór pozwalający określić wartość SPF

Przykładowo dla kosmetyku oznaczonego SPF 50 można spodziewać się, że jego poprawne zastosowanie ochroni skórę przed 50-krotnie wyższą dawką promieniowania wywołującą zaczerwienienie. Czasami wskaźnik SPF tłumaczy się jako wielokrotność czasu potrzebnego do uzyskania rumienia. Jest to uproszczenie, które można stosować, jeśli np. przebywa się stale w jednym rejonie geograficznym.

Wybierając się na egzotyczne wakacje, pamiętajmy, że indeks UV rośnie w ramach zbliżania się do równika. Dzienna ilość promieniowania UV jest zatem znacznie wyższa w Hiszpanii niż np. w Polsce. 

Według regulacji unijnych maksymalna wartość, jaką producent może umieścić na opakowaniu kosmetyku, to SPF 50+. Taki przepis chroni konsumentów przed złudnym poczuciem bezpieczeństwa, jakie mogłyby sugerować wyższe wartości SPF.

Ochrona UVA – ważna przez cały rok

SPF oznacza czas ochrony skóry jedynie przed szkodliwym wpływem promieniowania UVB, czyli tego kojarzonego z opalenizną i latem.

Promieniowanie UVA towarzyszy nam przez cały rok. Odpowiada ono za przyspieszone starzenie skóry, zmiany pigmentacyjne i ryzyko powstania zmian nowotworowych. 

Dlatego tak ważne jest, aby kosmetyki chroniły również przed spektrum UVA. Niestety wciąż nie istnieje jeden przejrzysty sposób oznaczania jakości filtrów anty-UVA. Zgodnie z prawem unijnym w kosmetykach przeciwsłonecznych ochrona anty-UVA musi stanowić co najmniej 1/3 wartości SPF. Na opakowaniach kosmetyków, które mają odpowiedni poziom ochrony, symbol UVA jest umieszczony w okręgu. 

Inne sposoby oznaczania ochrony UVA to PPD (Persistant Pigmentation Darkening) oraz azjatycka skala PA. 

PPD (Persistant Pigmentation Darkening) to wskaźnik opierający się na badaniu czasu ekspozycji na promieniowanie UVA potrzebnego do wywołania minimalnej trwałej pigmentacji (MPD, minimal dose required to induce pigmentation). W ramach testu porównujemy ilość promieniowania potrzebną do opalenia skóry, na której zastosowano filtr przeciwsłoneczny z ilością, która wywołuje reakcję na skórze pozbawionej ochrony. Wskaźnik ten informuje, ile razy zmniejsza się dawka promieniowania UVA wchłaniana przez skórę po zastosowaniu kosmetyku przeciwsłonecznego.  

Wadą systemu PPD jest fakt, że nie jest on ustandaryzowany i wyniki uzyskane w różnych laboratoriach nie będą porównywalne. 

PA to skala opracowana w Japonii i powszechnie stosowana w Azji. Jest uproszczeniem wskaźnika PPD i również określa poziom ochrony przed promieniowaniem UVA.

Występują w niej kolejno stopnie PA+, PA++, PA+++: 

• PA+ oznacza, że produkt wykazuje PPD na poziomie 2-4 (niska ochrona); 
• PA++ oznacza, że produkt wykazuje PPD na poziomie 4-8 (średnia ochrona); 
• PA+++ oznacza, że produkt wykazuje PPD na poziomie 8-16 (wysoka ochrona); 
• PA++++ oznacza, że produkt wykazuje PPD na poziomie powyżej 16 (bardzo wysoka ochrona). 

Określenia ochrony w skali PA znajdują się na nie tylko na kosmetykach przeciwsłonecznych, ale również na kremach BB, lekkich kremach na dzień oraz kosmetykach do makijażu. Skala ta jest coraz powszechniej stosowana również przez europejskich producentów. 

Przykładowo krem ochronny zawiera filtr SPF 50 i określenie UVA w okręgu. Oznacza to, że protekcja dla promieniowania UVA wynosi minimum 1/3 wartości SPF, zatem powyżej 16. W azjatyckiej skali taki krem otrzymałby najwyższy wynik PA++++. 

Broad spectrum

Produkty przeciwsłoneczne w USA są zarejestrowane jako leki i podlegają ścisłym regulacjom amerykańskiej agencji FDA (Food and Drug Administration). Proces testowania ochrony przeciwsłonecznej jest dokładnie określony w przepisach. Najlepszy poziom ochrony, jaki może uzyskać produkt przeciwsłoneczny w USA, to broad spectrum (szerokie spektrum).

Oznaczenie broad spectrum SPF świadczy o tym, że kosmetyk działa ochronnie w zakresie fal UVA i UVB, a poziom ochrony UVB i UVA jest na proporcjonalnym poziomie.

Dodatkowo kosmetyk ma oznaczenie broad spectrum, gdy zapewnia minimum ochrony SPF 15. W USA każdy produkt przeciwsłoneczny, który nie spełnia norm wymaganych dla broad spectrum musi być dodatkowo opatrzony ostrzeżeniem, że jedynie pomaga zapobiegać oparzeniom słonecznym, ale nie chroni przed nowotworami skóry ani jej przedwczesnym starzeniem. 

IPF (Immune Protection Factor) – czynnik ochrony immunologicznej

Promieniowanie UV obniża produkcję komórek odpornościowych i zmniejsza możliwości obrony skóry przed szkodliwymi czynnikami. W praktyce oznacza to, że słońce nasila działanie uczulające niektórych substancji (np. leków czy olejków eterycznych), ale może też przyczynić się do szybszego rozwoju komórek nowotworowych.

Wskaźnik IPF oznacza poziom ochrony skóry przed promieniowaniem osłabiającym jej odporność.

IPF ocenia się za pomocą złożonych metod takich jak zdolność filtrów przeciwsłonecznych do hamowania efektu uczulającego lub opóźnionych reakcji nadwrażliwości na alergeny (np. nikiel). Naukowcy uważają, że IPF lepiej koreluje z ochroną przeciwsłoneczną UVA niż z SPF. Badania nad wskaźnikiem IPF trwają nieustannie od ok. 20 lat. Niestety nie ustalono jeszcze, jaka powinna być wartość IPF, aby kosmetyk w pełni chronił skórę.  

IR (infrared) – promieniowanie podczerwone 

Ciepło, jakie niosą ze sobą promienie słońca, jest skutkiem promieniowania podczerwonego. Promieniowanie IR mieści się w zakresie fal od 700 nm do 1 mm i stanowi aż 54% promieniowania słonecznego, które dociera do Ziemi. Efekt rozgrzania, którego doświadczamy w trakcie opalania, działa relaksująco i rozluźnia mięśnie.

Nawet krótkotrwała ekspozycja na promieniowanie IR powoduje rozszerzenie naczynek włosowatych i rumień skóry. W dłuższej perspektywie prowadzi to do starzenia się skóry i zmian nowotworowych.

Promieniowanie podczerwone dociera do głębszych partii skóry i powoduje uwalnianie w niej wolnych rodników. Wpływa również destrukcyjnie na włókna kolagenowe. Z jednej strony przyspiesza enzymatyczny rozpad już istniejących włókien, a z drugiej hamuje syntezę kolagenu typu 1. Dlatego też promieniowanie infrared zostało uznane za istotną przyczynę fotostarzenia i powstawania głębokich zmarszczek w skórze właściwej.

Stosowanie kosmetyków przeciwsłonecznych chroniących przed spektrum UVB i UVA zabezpiecza przed poparzeniem i wydłuża czas spędzony na słońcu. Paradoksalnie zwiększa to jednak ryzyko uszkodzeń skóry wywołane przez IR.

Poszukując wszechstronnej ochrony przeciw skutkom promieniowania słonecznego, zwróćmy uwagę, czy kosmetyk chroni również przed skutkami promieniowania podczerwonego. Taka cecha oznaczana jest na opakowaniu symbolem IR.

Ochrona raf koralowych

Intensywna turystyka i powszechne stosowanie produktów przeciwsłonecznych ma niekorzystny wpływ na środowisko naturalne. Badania wykazały, że chemiczne filtry UV, takie jak: oksybenzon (benzofenon-3, BP-3, INCI: Oxybenzone), oktokrylen (INCI: Octocrylene), oktinoksat (octinoxate, OMC, INCI: Ethylhexyl Methoxycinnamate) i salicylan oktylu (INCI: Ethylhexyl Salicylate) występują w niemal wszystkich zbiornikach wodnych na świecie.

Szczególnie dużo badań poświęcono na określenie wpływu oksybenzonu na rafy koralowe. Filtr ten nawet w niewielkiej ilości powoduje blaknięcie raf koralowych i uszkadza materiał genetyczny koralowców. Naukowcy wykazali również negatywne oddziaływanie tej substancji na inne gatunki zamieszkujące rafę, np. jeżowce, małże, ryby, a nawet delfiny.

Oksybenzon to substancja wywołująca zaburzenia hormonalne (endocrine disruptor). Komisja Europejska wydała zalecenie, aby jej maksymalne stężenie w kosmetykach przeciwsłonecznych ustalić na poziomie 2,2% zamiast dotychczasowego 6%. Zakaz stosowania kosmetyków zawierających oksybenzon (BP-3) oraz oktinoksat (OMC) obowiązuje na Hawajach już od 1 stycznia 2021 roku (i prawdopodobnie zostanie rozszerzony o inne filtry chemiczne), a kolejne kraje przymierzają się do wdrożenia tych regulacji.

Na liście substancji szkodzących rafom, oprócz filtrów chemicznych, znajdują się także filtry mineralne w formie nanocząsteczek tlenku cynku i dwutlenku tytanu oraz powszechnie stosowane konserwanty – parabeny. 

HEV (High Energy Visible Light) – światło niebieskie

HEV (High Energy Visible Light) oznacza niebieskie światło emitowane z telefonów, laptopów i telewizorów. Jest to promieniowanie o dużej energii i krótkiej fali – w zakresie 390-500 nm. Spędzając godziny przed ekranami, narażamy swoją skórę na codzienne działanie HEV. Badania wskazują, że HEV wnika w skórę jeszcze głębiej niż UVA i niesie ze sobą wyższą energię niż IR. Pod jego wpływem w skórze właściwej pojawiają się wolne rodniki, które uszkadzają komórki i zaburzają produkcję włókien kolagenowych i elastyny.

Oprócz przedwczesnego starzenia HEV odpowiada również za powstawanie zmian pigmentacyjnych, nadwrażliwości skóry i może zaostrzyć chroniczne choroby skóry (np. AZS i trądzik).

Niebieskie światło nie tylko negatywnie wpływa na skórę, ale również zaburza rytm dobowy. Regularna ekspozycja na HEV, zwłaszcza po zmroku, hamuje produkcję melatoniny – hormonu regulującego sen. Narażenie na promieniowanie HEV jest stałe i niezależne od opalania, dlatego powinniśmy chronić się przed nim cały rok.

Ile kremu z filtrem nakładać na twarz i ciało?

Gdy wybierzesz dla siebie odpowiedni kosmetyk z filtrami przeciwsłonecznymi, następnym krokiem jest nałożenie go na ciało. Badania wskazują, że ochrona przeciwsłoneczna jest osiągana po nałożeniu 2 mg kremu na każdy 1 cm kwadratowy skóry. Inne badania wskazują, że 1,2 ml kremu to ilość, która powinna zostać nałożona na twarz przeciętnych rozmiarów. Obliczenie ilości kremu potrzebnej do pokrycia całego ciała może być kłopotliwe, zwłaszcza że nie posiadamy informacji o powierzchni naszego ciała wyrażonej w cm kwadratowych. Jeśli nie wiesz ile kremu nałożyć na daną partię ciała, możesz zastosować metodę łyżeczek:

• 1 łyżeczka na twarz, kark i szyję,
• 1 łyżeczka na każde ramię i przedramię,
• 2 łyżeczki na cały tułów (przód i tył),
• 2 łyżeczki na każdą nogę.

Innym sposobem, dzięki któremu możemy nałożyć odpowiednią ilość kremu z filtrem na twarz, jest metoda dwóch palców. Polega ona na nałożeniu kremu z tubki na dwa palce – wskazujący i środkowy. Taka ilość kremu powinna zostać nałożona na twarz, szyję i uszy. 

Z kolei na całe ciało powinniśmy nanosić krem w ilości odpowiadającej wielkości piłeczki do golfa, lub jednej pełnej dłoni. 

Przeczytaj również:
Czy kosmetyki z filtrem SPF 100 zapewniają lepszą ochronę niż SPF 50+?