Opryszczkowe zapalenie mózgu. Jak się objawia?

Opryszczkowe zapalenie mózgu – co to jest? 

Opryszczkowe zapalenie mózgu jest podstępną i niełatwą do zdiagnozowania chorobą obarczoną wysoką śmiertelnością. Choroba wywoływana jest przez powszechnie obecne w środowisku wirusy Herpes simplex typu 1 (HSV-1) i 2 (HSV-2), nazywane wirusami opryszczki. 

Infekcja może przybierać wiele postaci – od bezobjawowych zakażeń śluzówkowo-skórnych, przez zapalenia rogówki, aż do najcięższych, wśród których wymienia się opryszczkowe zapalenie mózgu.  

Chorują w równym stopniu obie płcie, najczęściej są to osoby poniżej 20. i powyżej 50. roku życia.  

Najbardziej narażone na zachorowanie są osoby: 

• przyjmujące leki obniżające odporność,  
• z niedoborami odporności, 
• obciążone nowotworem, 
• skrajnie niedożywione, 
• zakażone wirusem HIV, 
• przemęczone i pod wpływem silnego stresu. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu – jak można się zarazić? 

Do zarażenia wirusem HSV dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu ze śluzówkami lub wydzielinami zakażonej osoby. Nawet 90% osób na świecie ma w swoim życiu kontakt z tymi wirusami, z czego zdecydowana większość zakażeń ma miejsce jeszcze w dzieciństwie. Ten pierwszy kontakt zwykle nie pozostawia za sobą żadnych objawów, choć od momentu wniknięcia wirus pozostaje na zawsze w organizmie, „chowając się” w zwojach nerwowych.  

Większość opryszczkowych zapaleń mózgu jest właśnie skutkiem reaktywacji wirusa. Wówczas dochodzi do zapalenia tkanek mózgu i ich nieodwracalnego uszkodzenia. W niektórych przypadkach choroba może być bezpośrednio wywoływana krążącym w krwi wirusem HSV.  

Dotyczy to:  

• noworodków,  
• osób ze znacznie osłabionym układem odporności, 
• chorych w trakcie infekcji opryszczkowego zapalenia jamy ustnej i dziąseł. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu – objawy 

Niestety nie ma objawów typowych dla opryszczkowego zapalenia mózgu. Chorzy mogą mieć odmienne objawy o różnym nasileniu. Choroba zwykle rozpoczyna się kilkudniowym okresem zwiastunowym, kiedy dominują objawy infekcyjne.  

Są to: 

• złe samopoczucie,  
• osłabienie, 
• brak apetytu,  
• gorączka, 
• dreszcze, 
• nudności i wymioty, 
• bóle mięśni i stawów. 

Jednak czasami opryszczkowe zapalenie mózgu może rozpocząć się gwałtownie, od razu dając objawy dysfunkcji mózgu.  

Wśród symptomów choroby znajdują się: 

• drgawki, 
• zaburzenia świadomości aż do śpiączki, 
• zaburzenia oddychania, 
• silny ból głowy, 
• szybko narastająca gorączka, 
• zaburzenia psychiczne (zmiany zachowania, szybko postępujące otępienie, omamy), 
• zmniejszona potrzeba snu, podwyższony nastrój (tak jak w psychozie czy po środkach halucynogennych), 
• ospałość, 
• osłabienie siły mięśniowej po jednej stronie ciała, 
• niedowład nerwów czaszkowych (np. zaburzenia widzenia, dwojenie obrazu), 
• problemy z mową, 
• nietrzymanie moczu i stolca, 
• miejscowe wysypki na danym obszarze skóry. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu u dzieci 

W przeciwieństwie do dorosłych u dzieci opryszczkowe zapalenie mózgu najczęściej rozwija się w wyniku zakażenia pierwotnego HSV-1, czyli już przy pierwszym kontakcie dziecka z wirusem. Dotyczy przede wszystkim dzieci w okresie noworodkowym i później między 6. miesiącem a 4. rokiem życia. 

U dzieci choroba typowo zaczyna się tzw. okresem zwiastunowym przypominającym zwykłą infekcję. Następnie, podobnie jak u dorosłych, pojawiają się symptomy zaatakowania mózgu przez wirus. 

Nawet połowa dzieci po zachorowaniu na opryszczkowe zapalenie mózgu może borykać się później z: 

• opóźnionym rozwojem w stosunku do innych dzieci, 
• niepełną sprawnością kończyn, 
• padaczką, czasami lekooporną. 

U noworodków może również wystąpić zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nawet 80% przypadków jest wynikiem zakażenia wirusem HSV-2 przez matkę w trakcie porodu.  

U takich dzieci występują: 

• gorączka,  
• nadmierna senność aż do śpiączki, 
• zaburzenia oddychania,  
• jadłowstręt,  
• wymioty,  
• zasiniona skóra, 
• duża płaczliwość, 
• napięte ciemiączko,  
• drgawki. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu – diagnoza  

Lekarz wysuwa podejrzenie opryszczkowego zapalenia mózgu na podstawie wywiadu i badania neurologicznego. 

Niestety jest wiele chorób neurologicznych, które mogą przebiegać podobnie jak opryszczkowe zapalenie mózgu. 

Ostateczną diagnozę specjalista stawia w oparciu o: 

• badanie MRI (rezonans magnetyczny) lub TK (tomografię komputerową) głowy, 
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (wykrywające materiał genetyczny wirusa), tzw. punkcję lędźwiową, 
• biopsję mózgu, którą wykonuje się tylko w szczególnych przypadkach, kiedy poprzednie badania nie przynoszą odpowiedzi, przy nawrotach choroby lub przy braku skuteczności leczenia. 

Przeciwciała przeciwko HSV w krwi (badania serologiczne) są mało przydatne w diagnostyce z uwagi na powszechny kontakt z wirusem większości ludzi. Wynik dodatni nie potwierdza diagnozy.  

Opryszczkowe zapalenie mózgu – leczenie 

W leczeniu opryszczkowego zapalenia mózgu stosuje się przede wszystkim lek przeciwwirusowy (acyklowir) dożylnie, który działa przyczynowo i hamuje proces uszkodzenia mózgu. Zwykle taka terapia trwa 3 tygodnie. 

Dodatkowo, w zależności od potrzeb, w leczeniu objawowym stosuje się leki: 

• przeciwgorączkowe,  
• przeciwobrzękowe,  
• przeciwpadaczkowe. 

Terapia acyklowirem pozwala na znaczne zmniejszenie śmiertelności. Bez leczenia wynosi ona nawet 80%, po terapii ok. 20%.  

Lekarz może również zalecić przyjmowanie profilaktycznej dawki acyklowiru osobom: 

• przed przeszczepem narządu,  
• leczonym immunosupresyjnie,  
• po nawrotach choroby. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu – rokowanie i powikłania 

Najczęstszą przyczyną śmierci w opryszczkowym zapaleniu mózgu są zaburzenia oddychania.  

Rokowanie zależy głównie od czasu, który upływa od włączenia leczenia przeciwwirusowego. Im jest on krótszy, tym szanse na wyzdrowienie większe. 

Niestety konieczna jest też długotrwała rehabilitacja. Dość częste powikłanie stanowią zaburzenia funkcji poznawczych, czyli problemy z koncentracją, pamięcią, samodzielnością w życiu codziennym. 

W niektórych przypadkach choroba może powrócić po kilku dniach, a nawet latach. Zdarza się to nawet po skutecznym leczeniu. Wydłużona terapia acyklowirem może ograniczyć szanse na nawrót choroby. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu – czy można zapobiec zachorowaniu? 

Unikanie kontaktu z wirusem HSV niestety nie jest do końca możliwe z uwagi na jego powszechność.  

Co można zrobić, by zniwelować to ryzyko? 

• Jeśli jesteś w grupie osób szczególnie narażonych na zachorowanie, unikaj  bezpośredniego kontaktu z zakażonymi miejscami, śliną czy śluzówkami osoby zakażonej. 
• Jeśli masz aktywną infekcję, np. opryszczkowe zapalenia jamy ustnej i dziąseł, izoluj się od innych osób. 
• Stosuj prezerwatywy.

Przeczytaj również:
TIA. Czym grozi przemijający atak niedokrwienny?